Ffigyrau'r mis

'Dydi blogmenai erioed wedi cael mwy o ymwelwyr nag a gafwyd y mis hwn. Ar un olwg mae hynny'n anisgwyl - yr wythnosau o gwmpas etholiad fydd y prysuraf o ddigon yn ddi eithriad bron. Sylw gan y cyfryngau prif lif yn sgil ychydig o lwyddiant yn y Wales Blog Awards sy'n gyfrifol mae'n debyg gen i.

Felly diolch i chi i gyd am alw draw - ymwelwyr newydd a rhai sydd wedi bod wrthi am flynyddoedd.

Y rhagolygon i'r Blaid y flwyddyn nesaf

'Dwi'n meddwl fy mod wedi nodi bod y polau diweddaraf yng Nghymru ac ar lefel y DU yn awgrymu bod pethau yn argoeli'n dda i Lafur yn ar gyfer etholiadau'r Cynulliad y flwyddyn nesaf. Mae dau bol diweddaraf YouGov yn rhoi Llafur ar 44% yng Nghymru (yn yr etholaethau o leiaf) - ddeuddeg pwynt yn uwch na'u canlyniad yn 2007. O'i wireddu mewn etholiad go iawn, byddai hwn yn gynnydd sylweddol iawn. Mae hefyd yn arwyddocaol well nag y gwnaeth Llafur yn etholiadau San Steffan eleni - 36.2% oedd eu canran o'r bleidlais y tro hwnnw.

Byddai hefyd yn well perfformiad nag unrhyw un mae Llafur wedi ei gael yn etholiadau'r Cynulliad o'r blaen, a byddai'n rhoi cyfle rhesymol iddynt gyflawni'r dasg anodd o dan gyfundrefn etholiadol y Cynulliad ac ennill grym ar eu pennau eu hunain. Byddai'r Toriaid yn ol pob tebyg yn ol i un sedd uniongyrchol yng Nghymru, sef Mynwy. Byddai'r gweddill yn cael eu colli i Lafur. Ymddengys bod etholwyr (Cymreig o leiaf) yn maddau yn gyflym (i Lafur o leiaf).

Rwan y demtasiwn yn wyneb polau pan maent yn dangos gogwydd cryf ydi cymryd nad oes llawer y gellir ei wneud ynglyn a'r peth. Er bod perfformiad y Blaid ym mholau YouGov yn awgrymu ein bod yn dal ein tir, neu hyd yn oed yn symud ymlaen tipyn, mi fydd yna dueddiad i deimlo nad ydym mewn sefyllfa i ennill seddi oddi wrth Lafur - yn arbennig felly yn wyneb y siom y teimlodd llawer wedi i ni fethu ag ennill seddi newydd yn etholiad San Steffan eleni. Mae'r canfyddiad hwnnw yn un gwallus - mae yna pob rheswm i obeithio y gallwn ennill mewn seddi fel Caerffili, Cwm Cynon, Gorllewin Caerfyrddin / De Penfro a Chastell Nedd.

Yr hyn sy'n bwysig ei ddeall ydi bod etholiadau San Steffan yn greaduriaid gwahanol i etholiadau eraill. Mae pob etholiad i rhyw raddau neu'i gilydd yn cael eu heffeithio gan ffactorau 'cenedlaethol', rhanbarthol ac etholaethol. Yn naturiol mae yna naratifau gwleidyddol yn datblygu ar pob lefel. Dyna pam y ceir amrywiaethau ym mherfformiad pleidiau mewn gwahanol rannau o'r DU. Ffactorau a naratifau 'cenedlaethol' neu Brydeinig sy'n dominyddu mewn etholiadau San Steffan. Mae ffactorau megis cryfder ymgeiswyr unigol, peirianwaith etholiadol lleol, materion cynhenus lleol, ymgyrchoedd lleol i arbed gwasanaethau ac ati yn tueddu i gael eu boddi gan naratifau 'cenedlaethol'. Mae'r llif Prydeinig yn gryf iawn mewn etholiadau San Steffan. Ceir dau brif reswm am hyn.

Yn gyntaf mae'r cyfryngau torfol yn adgynhyrchu naratifau Prydeinig trosodd a throsodd a throsodd hyd at syrffed mewn etholiadau cyffredinol. Petai'r prif bleidiau yn gorfod talu i gael eu dadleuon wedi eu darlledu a'u printio ar delerau cwmniau hysbysebu, byddai pob etholiad yn costio degau o filiynau iddynt.

Mae'r ail reswm yn gysylltiedig a'r cyntaf - llywodraethau Prydeinig sy'n gyfrifol am bolisi economaidd, a materion economaidd sy'n cael y mwyaf o effaith ar fywydau pobl. Mae hyn yn cryfhau naratifau economaidd Prydeinig ar draul rhai mwy lleol mewn etholiadau cyffredinol.

'Dydi naratifau Prydeinig ddim mor bwysig mewn etholiadau Cynulliad, a dyna pam bod y Blaid fel rheol yn polio tua dwywaith cymaint (o ran canran beth bynnag) mewn etholiadau Cynulliad na mewn rhai San Steffan. Ond mae absenoldeb cymharol gwleidydda Prydeinig, a'r ffaith bod llai o lawer o sylw yn cael ei roi i'r etholiad gan y cyfryngau yn ei gwneud yn haws o lawer i faterion a naratifau lleol gael effaith yn lleol. Er enghraifft 'dwi ddim yn amau am eiliad bod ymgyrchoedd i gadw ysbytai lleol yn agored wedi bod yn bwysig i berfformiad gwell nag oedd llawer yn ei ddisgwyl gan y Blaid mewn nifer o ardaloedd yn 2007. Roedd cael chwip o ymgeisydd yng Ngorllewin Caerfyrddin / De Penfro yn ddigon i gynyddu pleidlais y Blaid yn 2003 yn yr etholaeth honno, er bod gogwydd cryf iawn yn ein herbyn yn genedlaethol.

Felly mae peirianweithiau cryf, ymgeiswyr da, ymgyrchoedd lleol i gyd yn fwy tebygol o ddwyn ffrwyth y flwyddyn nesaf nag eleni. Mae gan y Blaid ymgeisyddion cryf a pheirianwaith effeithiol mewn nifer dda o etholaethau. 'Does yna ddim rheswm yn y Byd pam na allwn gael pleidlais uwch a mwy o seddi ym mis Mai, a 'does yna ddim rheswm pam na ddyliwn fod yn rhan allweddol o lywodraeth 2011 - 2015 chwaith. Ond mae'n bwysig deall mai trwy ganolbwyntio ar ein cryfderau ac ymladd yn galed mewn etholaethau unigol mae gwneud hynny.

Hela'r geiniog - Cwis bach arall

Pwy ydi'r Aelod Seneddol sydd wedi bod yn y newyddion cryn dipyn yn ddiweddar a gafodd ei hun yn gorfod cynnig yr eglurhad yma ynglyn a'i dreuliau seneddol?

Claiming for a 1p telephone bill. This was an office expenses bill submitted amongst a number of other bills on an expense claim prepared by a new member of my staff. However I take full responsibility as I signed off the claim. I am kicking myself for not spotting and removing such a ludicrous claim.

Roedd ganddo gryn dipyn mwy o waith egluro i'w wneud mae gen i ofn.

Pol diweddaraf ITV / YouGov

Fydda i ddim yn gwneud sylw ar bolau penodol Gymreig yn aml iawn oherwydd nad wyf wedi fy argyhoeddi eto eu bod yn gywir. Mae yna lawer mwy o bolau Prydeinig, ac maent yn cael eu profi yn erbyn etholiadau go iawn yn aml. O ganlyniad mae'r fethodoleg yn cael ei mireinio yn wyneb hynny i ymateb i ddiffyg cywirdeb. Gan nad oes yna draddodiad hir o bolio Cymreig, a chan nad oes yna felly fawr o newid wedi bod ar y fethodoleg yn ol pob tebyg, dwi'n tueddu i gymryd y polau Cymreig efo pinsiad o halen.

Wedi dweud hynny mae YouGov bellach wedi rhyddhau cyfres o bolau tros y misoedd diwethaf ac mae'r darlun maent yn ei roi i ni o dirwedd etholiadol Cymru yn eithaf cyson. Ceir darlun o Lafur yn ennill tua 12% ers colli'r Etholiad Cyffredinol, Plaid Cymru a'r Toriaid yn eithaf cyson, gyda'r Blaid ychydig o flaen y Toriaid a chanran y Lib Dems o'r bleidlais yn syrthio'n sylweddol. Os ydi polio YouGov yn gywir mae'n codi dau gwestiwn - a fydd Llafur angen Plaid Cymru i ffurfio clymblaid ym mis Mai? (a fel y byddem yn trafod yn ddiweddarach dim ond clymblaid Llafur / Plaid sy'n debygol mewn gwirionedd), ac yn ail a fydd y Lib Dems yn yn cael eu hunain yn grwp gwirioneddol fach efo tri neu hyd yn oed llai o aelodau yn unig?

Mi fyddwn yn edrych ar y ddau gwestiwn yn fanylach yn ddiweddarach, ond mi hoffwn ailadrodd rhywbeth 'dwi wedi ei nodi sawl gwaith. Y llywodraeth salaf o ddigon yn hanes y Cynulliad oedd yr ail lywodraeth - yr un lle'r oedd Llafur yn ei rheoli ar eu liwt eu hunain. Yr orau yn eithaf hawdd ydi'r un bresennol. Byddai'n drychineb i'r Cynulliad fel sefydliad petawn yn cael llywodraeth fwyafrifol Llafur tebyg i'r un 2003 - 2007.

Mae'r pol hefyd wedi rhoi lle i ni obeithio y bydd y refferendwm i gael pwerau deddfu i'r Cynulliad yn cael ei ennill - ac mae awgrym bod y bwlch rhwng Ia a Na yn cynyddu.

Prif gyfrifoldeb caredigion y Gymraeg

Er bod y berthynas rhwng awdur y blog Hen Rech Flin, Alwyn ap Huw, a finnau yn ddigon sifil gan amlaf, mi fydd darllenwyr cyson y naill flog neu'r llall yn gwybod ein bod yn anghytuno'n ddigon llafar o bryd i'w gilydd. Dyna ddigwyddodd y diwrnod o'r blaen pan wnaeth Alwyn droi trwyn pan wnes i nodi mor ofnadwy o gymhleth ydi ei sefyllfa parthed penderfynu os i siarad efo pobl yn y Gymraeg neu beidio. 'Dwi'n rhyw deimlo bod Alwyn yn meddwl fy mod yn dangos diffyg cydymdeimlad at ei sefyllfa, ac os felly 'dwi'n rhyw hanner pledio'n euog i'r cyhuddiad. Mi geisiaf egluro pam.

Asgwrn y gynnen oedd rhaglen Richard Williams, Welsh Knot. Roedd Alwyn yn flin nad oedd trafodaeth o gymhlethdod yr hyn y gallwn o bosibl ei ddisgrifio fel seicoleg iaith, tra'r oeddwn i yn falch bod y rhaglen yn dangos nad ydi addysg Gymraeg ynddo'i hun yn creu siaradwyr Cymraeg. Yr hyn roedd y rhaglen yn ei ddangos yn gliriach na dim efallai ydi bod pobl yn defnyddio'r Gymraeg pan fod yna gyd destunau priodol i wneud hynny, ac nad ydynt yn ymarfer yr iaith yn absenoldeb y cyd destunau hynny. Mae hwn yn bwynt syml, amlwg hyd yn oed - ond mae'n un sydd ddim yn cael ei werthfawrogi na'i ddirnad yn ddigon aml.

Felly, i mi o leiaf, gwers y rhaglen oedd bod yr eneth o'r De (Bethany 'dwi'n meddwl) yn siarad Cymraeg yn y Gogledd oherwydd bod yna gyd destunau oedd yn caniatau iddi wneud hynny heb edrych yn od. Roedd y rheiny yn bresenol wrth gwrs oherwydd ei bod ynghanol pobl oedd yn dewis defnyddio'r Gymraeg o'u gwirfodd - y rhan fwyaf am eu bod yn fwy cyfforddus yn yr iaith, ond rhai eraill (tad Grug er enghraifft) am resymau eraill.

A daw hyn a ni at bwynt syml arall sydd ddim yn cael ei werthfawrogi yn ddigon aml. Mae defnyddio'r Gymraeg (a phob iaith arall) yn heintus yn yr ystyr ein bod yn fwy tebygol o'i defnyddio pan rydym yn dod ar draws llawer o bobl eraill yn gwneud hynny. Mae'r Gymraeg yn marw mewn ardaloedd pan mae pobl yn siarad llai a llai ohoni ymysg ei gilydd, nes eu bod yn peidio a gwneud hynny o gwbl. Mi fydd hyn yn digwydd pan fydd y cyd destunau lle mae pobl yn hapus yn siarad Cymraeg ynddynt yn lleihau. Weithiau canlyniad i lastwreiddio siaradwyr Cymraeg ymysg mewnfudwyr di Cymraeg ydi o, ond yn amlach (yn hanesyddol o leiaf) Cymry Cymraeg sydd yn mynd i ddefnyddio llai a llai o Gymraeg wrth gyfathrebu a'i gilydd. Mae presenoldeb y di Gymraeg yn eu mysg yn ffactor bwysig mewn sefyllfaoedd fel hyn, ond mae yna ffactorau eraill yn aml ar waith hefyd.

Mae barnu ym mha sefyllfa y dylid defnyddio iaith arbennig yn rhywbeth mae'r cwbl ohonom sy'n siarad mwy nag un iaith yn weddol rhugl yn gorfod ei wneud yn aml iawn. Gan amlaf mae'r penderfyniad yn cael ei wneud yn is ymwybodol - mae'n deillio o'n seicoleg. Mae hyn yn ei dro yn creu cymhlethdod ym mywydau'r dwy (neu'r tair) ieithog - a 'dydi'r cymhlethdod hwnnw ddim yr un peth i bawb. Mae'r penderfyniad yn aml yn dibynnu ar ein cefndir, proffeil ieithyddol yr ardal yr ydym yn digwydd byw ynddi a llu o bethau eraill gan gynnwys ein nodweddion seicolegol personol.

Cymharwch hyn efo symlder sefyllfa'r sawl sydd ond yn siarad Saesneg. 'Does yna ddim penderfyniad i'w wneud byth - yn ymwybodol na'n is ymwybodol. Y Saesneg a ddefnyddir ar pob achlysur. Mae hyn yn rhoi mantais ychwanegol i'r Saesneg o gymharu a'r Gymraeg. Mae pob cyd destun yn un mae'r di Gymraeg yn defnyddio'r Saesneg ynddo, ac mae ei bresenoldeb / phresenoldeb mewn unrhyw gyd destun cymdeithasu yn Seisnigeiddio'r sefyllfa trwy ei gwneud yn llai clir i'r sawl sydd yn siarad Cymraeg mai'r iaith honno y dylid ei defnyddio. 'Does yna ddim bai personol wrth gwrs ar neb am y sefyllfa honno - fel yna mae pethau.

Mae'n weddol amlwg felly bod y berthynas rhwng y Gymraeg a'r Saesneg yn un hynod anghyfartal. Oherwydd bod y Cymry Cymraeg i gyd (ag eithrio'r ifanc iawn) yn siarad Saesneg, mae eu cyfleoedd i siarad Cymraeg yn tueddu i gael ei reoli gan faint o bobl sydd ond yn siarad Saesneg sydd mewn sefyllfa arbennig. Dydi'r cyfleoedd i siarad Saesneg byth yn cael eu cyfyngu gan ystyriaethau fel hyn. Yn y rhan fwyaf o Gymru mae'r sefyllfa yma'n farwol i ddefnydd cymunedol o'r iaith. Mewn ardaloedd eraill mae yna ddigon o Gymry Cymraeg i oresgyn y broblem. Mae yna ffactorau ag eithrio niferoedd cymharol o siaradwyr Cymraeg wrth gwrs - mae'n fwy derbyniol mewn rhai rhannau o Gymru ac ymysg rhai grwpiau yng Nghymru i siarad Cymraeg hyd yn oed pan nad ydi rhai o'r sawl sy'n bresenol yn deall beth sy'n cael ei ddweud.

Daw hyn a ni at siaradwyr Cymraeg a sut y byddant yn cyfathrebu efo'i gilydd. Pan rydym ni ein hunain yn siarad Saesneg efo'n gilydd, hyd yn oed pan nad oes yna bobl di Gymraeg yn bresenol rydym yn cyfyngu ar y cyd destunau lle gellir siarad yr iaith ein hunain. Hynny ydi, rydym yn cryfhau'r ddeinamig 'dwi wedi ei disgrifio uchod sy'n culhau'r cyfleoedd i ddefnyddio'r Gymraeg a sydd yn raddol yn ei lladd. Y peth pwysicaf y gellir ei wneud i arbed y Gymraeg ydi dod o hyd i ffyrdd o gynyddu'r cyd destunau lle gellir siarad y Gymraeg. Golyga hyn bod pobl weithiau yn gorfod siarad yr iaith pan nad ydi hi'n 'teimlo'n' addas i wneud hynny. 'Dydi hi ddim yn ormodiaeth i ddweud nad ydi cymhlethdod ynglyn a pha iaith y dyliwn fel Cymry Cymraeg ei siarad efo'n gilydd, yn ddarn bach o foethusrwydd y gallwn ei fforddio.

Mae'n hawdd i mi siarad wrth gwrs - mae fy seicoleg ieithyddol i'n weddol syml oherwydd fy nghefndir a lle 'dwi'n byw. Mae yna rhywbeth yn anheg hefyd am awgrymu i bobl ymddwyn mewn ffordd sydd ddim yn teimlo'n naturiol. Ond mae disgrifio ein hunain fel caredigion yr iaith yn rhoi cyfrifoldeb arnom, a'r gyfrifoldeb bwysicaf o'r cwbl ydi defnyddio'r iaith ym mhob sefyllfa mae'n ymarferol bosibl gwneud hynny - a thrwy hynny ddarparu cyd destunau i eraill hefyd ddefnyddio'r iaith.

Mae gorfod meddwl am y math yma o beth ac ymddwyn mewn ffyrdd sy'n wrth reddfol weithiau yn rhan o dristwch a her bod yn garedigion y Gymraeg yn yr oes sydd ohoni mae gen i ofn.

Dechrau gwireddu addewidion y Toriaid

Mi fydd rhai yn eich plith yn cofio gwahanol ddarpar aelodau seneddol Toriaidd sy'n siarad Cymraeg yn crwydro'r stiwdios yn ein sicrhau (gan ystumio angrhedinedd y gallai unrhyw un amau hynny) nad oedd bygythiad o fath yn y Byd i gyllideb S4C, petai eu plaid Brydeinllyd, anymunol yn cael ei hun mewn grym unwaith eto.

Mae'n wych gweld bod tranche cyntaf yr addewid hwnnw bellach yn cael ei wireddu gyda diswyddiad 40 o weithwyr y sianel.

Naratif syml mewn byd cymhleth

Mi fydd darllenwyr rheolaidd y blog yma yn ymwybodol fy mod o bryd i'w gilydd yn cael y myll oherwydd bod y cyfryngau prif lif yn gor symleiddio gwleidyddiaeth leol yng Ngwynedd trwy ei dylunio fel rhyw anghydfod parhaus rhwng Plaid Cymru a Llais Gwynedd. Mae'r gwir ddarlun yn un mwy cymhleth o lawer wrth gwrs. Dim ond ar lefel cyngor mae gan LlG gynrychiolaeth ac mae'r rhan fwyaf o'r gynrychiolaeth yna ar Gyngor Gwynedd yn hytrach nag ar gynghorau plwyf a thref. Un grwp allan o bump ydi Llais Gwynedd ar Gyngor Gwynedd - y trydydd allan o bump o ran cryfder niferol.

Mae'n debyg bod yna ddau reswm pam bod hyn yn dan ar fy nghroen i braidd. Y cyntaf ydi bod newyddiaduriaeth ddiog yn fy mlino beth bynnag, ac yn ail mae'r canfyddiad mai Plaid vs Llais ydi hi yma yng Ngwynedd yn cyd redeg yn weddol dwt efo naratif bach simplistaidd y meicrogrwp.

Efallai nad oes llawer yn eich plith yn ymweld a blog y Cynghorydd Aeron Maldwyn Jones (LlG Llandwrog) yn aml iawn, felly ni fydd nifer yn ymwybodol ei fod wedi ail ddechrau blogio bellach ar ol cymryd hoe fach wedi i'w gyfrifiadur dorri rhywbryd o gwmpas yr ail is etholiad ym Mlaenau Ffestiniog. Byddwch yn cofio i Lais Gwynedd golli un o'u seddi yno i Paul Thomas (Plaid Cymru) bryd hynny. Yn ffodus mi gafodd gyfrifiadur arall jyst mewn pryd i riportio ar fuddugoliaeth ei grwp yn is etholiad Seiont yng Nghaernarfon. Mae ei gofnod o ffraethineb geiriol arweinydd ei grwp (Llais Chips Batters Plaid) yn cyfleu yn eithaf twt y ffordd mae'r grwp hwnnw yn edrych ar bethau - wedi curo Plaid Cymru oeddyn nhw - er mai sedd Annibynnol a gymerwyd mewn ward lle nad oedd y Blaid yn ail, nag yn wir yn drydydd yn yr etholiad blaenorol.

Mae'r is etholiad bach hwnnw yn ddiddorol i'r graddau ei fod yn dinoethi'r ffaith bod gwleidyddiaeth lleol Gwynedd yn gymharol gymhleth. Yn gyntaf cafwyd tipyn o ddrwg deimlad ar y diwrnod yn anffodus - ond nid rhwng Plaid Cymru a Llais Gwynedd oedd y drwgdeimlad hwnnw. Yn ail, fel rydym wedi ei drafod eisoes, gwnaeth Llais Gwynedd cryn dipyn mwy o niwed etholiadol i Lafur ac i'r Annibynwyr nag a wnaethant i'r Blaid.

Mae rhai o oblygiadau'r etholiad hefyd wedi bod yn ddiddorol o'r safbwynt yma. A barnu oddi wrth flog Aeron Maldwyn eto, mae Llais Gwynedd yn flin efo Plaid Cymru oherwydd na chawsant gynrychiolaeth ychwanegol ar Fwrdd y Cyngor yn sgil eu buddugoliaeth yn Seiont.

Rwan yr hyn a ddigwyddodd yn y tair is etholiad diweddar oedd i'r Blaid ennill un, i Lais Gwynedd ennill un a cholli un, ac i'r grwp Annibynnol golli un. Neu mewn geiriau eraill cymrodd y Blaid gam bach ymlaen, arhosodd Llais Gwynedd yn yr unfan, a chymrodd y grwp Annibynnol gam bach yn ol.

Y sefyllfa gyfansoddiadol yn y Cyngor yn dilyn y 3 is-etholiad diweddar ydi bod Plaid wedi cynyddu ei seddi i 36 a bod Annibynnol wedi gostwng un i 17 tra bod Llais Gwynedd yn parhau ar 13. Mae ceisio dyrannu seddi yn fater mathemategol llwyr, ond mae yna hyblygrwydd er mwyn cyrraedd y rhif terfynol. Dadl Llais ydi bod y bwlch rhwngddyn nhw a'r grwp Annibynnol wedi cau oherwydd i'r grwp hwnnw golli un aelod, a felly dylid dyrannu un sedd ychwanegol i Llais ar Fwrdd y Cyngor - 3- ar draul yr Annibynns fyddai'n gostwng o 4 i 3.

Cytunodd y Grwp Busnes (Arweinwyr pob plaid) ar yr egwyddor o gael cyn lleied a newid ac sy'n bosibl. Roedd Llais yn gwrthwynebu hynny wrth gwrs. Mewn gwirionedd roedd yna ddadl i roi sedd ychwanegol ar y Bwrdd i'r Blaid mae'n debyg. Wedi'r cwbl dim ond y Blaid sydd wedi cynyddu nifer ei seddi. Mae 3 aelod ar y Bwrdd i'r grwp Annibynnol a 3 i Lais Gwynedd yn gyfansoddiadol dderbyniol, fel mae 4 i'r grwp Annibynnol a 2 i Lais Gwynedd yn gyfansoddiadol dderbyniol.

Dewis y Cyngor yn ei gyfanrwydd oedd dilyn barn y Grwp Busnes ac aros efo 4 aelod i'r grwp Annibynnol a 2 i Lais Gwynedd. Ffrae rhwng Llais Gwynedd a'r grwp Annibynnol ydi hon mewn gwirionedd - 'dydi o ddim yma nag acw i'r Blaid os mai aelod o Lais Gwynedd ynteu aelod o'r grwp Annibynnol sydd ar y Bwrdd. Ond a barnu o flog Aeron, mae Llais Gwynedd yn gweld y sefyllfa yn nhermau anghydfod rhyngddyn nhw eu hunain a'r Blaid.

Ac mae hyn yn ei dro yn dinoethi gwirionedd arall mae'r blog yma wedi tynnu sylw ato sawl gwaith. Mae Llais Gwynedd yn diffinio ei hun fel gwrthbwynt i Blaid Cymru, ac mae'r canfyddiad yma yn gwyrdroi eu holl resymu gwleidyddol. Mae eu rhesymu gwleidyddol wedi ei gyflyru gan eu dadansoddiad simplistig o Blaid Cymru fel ffynhonell pob drygioni, i'r fath raddau eu bod yn dod i gasgliadau cwbl unigryw unigryw a bisar - fel yr em yma (eto o flog Aeron) lle maent yn dadansoddi ffurfio'r glymblaid Tori / Lib Dem yn Llundain fel methiant i Blaid Cymru yn anad dim arall.

Aelodau seneddol Cymru yn wynebu clec fis Medi nesaf

Mae aelodau'r Pwyllgor Dethol Materion Cymreig yn San Steffan wedi bod yn gwichian fel moch ar y ffordd i ladd dy tros y dyddiau diwethaf, oherwydd y newidiadau arfaethiedig i'r ffiniau yng Nghymru.

Go brin y bydd y stori yma o gysur iddyn nhw. Yn ol gwefan politicalbetting.com mi fydd y cwbl o'r newidiadau yn cael eu rhyddhau ar yr un pryd, fis Medi nesaf - bron i bedair blynedd cyn dyddiad tebygol yr etholiad cyffredinol nesaf. Mi gawn ni weld pa mor dda fydd yr hogiau yn lobio tros y deg mis nesaf.

Eleanor Burnham i golli ei sedd

Felly ni fydd Eleanor Burnham yn ol yn y Cynulliad ar ol mis Mai y flwyddyn nesaf - sydd am wneud y lle yn llai lliwgar os dim arall. Y broblem ydi iddi gael yr ail le ar y restr y Gogledd, a 'does yna ddim gobaith y bydd y Lib Dems yn ennill dwy sedd yn y rhanbarth.

Os ydi o unrhyw gysur i Eleanor mae'n debygol na fydd y sawl ddaeth ar ben y rhestr, Aled Roberts, arweinydd Cyngor Wrecsam, yn cael ei ethol chwaith.

Welsh Knot a'r grwp bach o siaradwyr Cymraeg sydd ddim yn cael sylw

Yn wahanol i Alwyn mi wnes i eithaf mwynhau y rhaglen Welsh Knot (BBC 1) neithiwr. Cwyn Alwyn ydi bod y rhaglen yn arwynebol, ac iddi fethu a mynd i'r afael a'r cymlethdodau sydd ynghlwm a'r broses y bydd rhai pobl yn mynd trwyddi wrth ddewis pa iaith i'w defnyddio efo gwahanol unigolion.

Mae ganddo bwynt wrth gwrs - gor symleiddio y bydd rhaglenni fel hyn yn aml. Serch hynny roedd gan Welsh Knot neges greiddiol bwysig, sef nad ydi addysg Gymraeg ynddo'i hun am achub y Gymraeg. 'Dydi llawer o'r bobl sydd yn ffurfio polisi ddim yn sylweddoli hyn, ac mae'r ffaith bod y niferoedd o blant sy'n derbyn addysg Gymraeg yn cynyddu'n gyflym yn eu dallu i'r bygythiad mae'r iaith yn ei wynebu o hyd. Os ydi'r rhaglen wedi gwneud ychydig i gywiro'r camargraff yma, mae'n fwy defnyddiol na rhaglen mwy diddorol ond cymhleth ei neges.

Ta waeth, am gymhlethu pethau ydw i fy hun rwan. Grwp na chafodd sylw yn y rhaglen ydi'r bobl hynny sydd wedi mynd trwy'r system addysg Saesneg, mewn ardaloedd Seisnig ond sydd yn siarad Cymraeg. Mae'r wraig, Lyn yn syrthio i'r categori yma, mi gafodd hi ei haddysg Ysgol Landsdowne ac Ysgol Fitzalan yn Nhreganna, Caerdydd yn y chwedegau a'r saithdegau a hi ydi'r unig berson o'i theulu estynedig mawr sy'n siarad yr iaith.

Rhyw ddiwrnod roedd y ddau ohonom yn ceisio meddwl am bobl o'r De Ddwyrain rydym yn eu hadnabod sydd o gartrefi Saesneg, ond sy'n defnyddio'r Gymraeg yn eu bywydau pob dydd. Roeddem yn gallu meddwl am lawer mwy o bobl oedd wedi mynd trwy'r system addysg Saesneg nag oedd wedi mynd trwy'r un Gymraeg. Does yna ddim byd gwyddonol am y canfyddiad yna wrth gwrs, gallai fod yn fater syml o bwy rydym ni yn digwydd eu hadnabod.

Tra ar wyliau yn Ffrainc rai blynyddoedd yn ol cawsom ein hunain ym mhentref St Emillion, gerllaw Bordeaux. Roedd y lle yn llawn hyd yr ymylon o dwristiaid. Fel sy'n digwydd yn rhyfeddol o aml mewn gwledydd tramor clywsom rhywun ymysg y torfeydd yn siarad Cymraeg. O edrych pwy oeddynt, teulu o Gaerdydd oedd yno - roedd y tad wedi bod yn Fitzalan yr un pryd a'r wraig ac roeddynt yn adnabod ei gilydd - ond doedd o erioed wedi croesi meddwl y naill bod y llall yn gallu siarad Cymraeg. Yn wahanol i Alwyn a'i gydnabod chawson nhw ddim anhawster siarad Cymraeg efo'i gilydd o ddeall bod gwneud hynny'n bosibl.

Un o'r pethau sy'n gwylltio Lyn (mae yna lawer o bethau yn ei gwylltio erbyn meddwl), ydi dod ar draws nifer o bobl penodol (a gaiff aros yn ddi enw) yng Nghaerdydd sy'n ymddangos ar ein sgriniau teledu yn siarad Cymraeg, yn gwneud bywoliaeth fras ar gefn yr iaith, sydd wedi mynd trwy'r system addysg cyfrwng Cymraeg, ond sy'n cyfathrebu efo'u plant trwy gyfrwng y Saesneg. Mae yna un wraig rhyfeddol o gegog sydd ar ein sgriniau dragwyddol, oedd ar un adeg yn defnyddio'r bws o Dreganna i'r dref efo'i hepil yn rheolaidd, sy'n ei chythruddo'n arbennig.

Rwan, mae'n hawdd deall pam bod pobl sydd wedi gorfod mynd i gryn drafferth i ddysgu'r Gymraeg yn fwy tebygol o'i defnyddio, na phobl sydd wedi cael yr iaith wedi ei chyflwyno iddynt yn ddi ofyn. Mae'n hawdd deall hefyd pam bod pobl felly yn cael y myll pan maent yn dod ar draws pobl sydd wedi cael pethau'n haws o lawer na nhw eu hunain ddim yn defnyddio'r Gymraeg yn eu bywyd pob dydd. Yr hyn sy'n fwy anodd dod i gasgliad ynglyn a fo ydi pa mor gyffredin ydi'r bobl yma. Yn sicr fedra i ddim meddwl am unrhyw ddata sy'n cael ei goledu sy'n debygol o roi ateb i'r cwestiwn. Ac mae hynny'n anffodus - yn fy mhrofiad i o leiaf, dyma'r grwp o Gymry Cymraeg sydd at ei gilydd fwyaf penderfynol o ddefnyddio'r iaith pan mae'r cyfle yn codi.

Pwy sy'n gyfrifol am dranc posibl S4C mewn gwirionedd

Diolch i'r dyn bach o Fro Morgannwg sydd ddim yn or hoff o Eidalwyr, mae bellach yn gwbl glir bai pwy ydi'r smonach mae S4C yn cael ei hun ynddo - dim byd i'w wneud efo Jeremy Hunt a'r llywodraeth glymblaid yn San Steffan wrth gwrs - o na, er mwyn i chi gael dallt, ar Awdurdod S4C a Ieuan Wyn Jones mae'r bai.

Mae yna fai mawr, mawr, mawr hefyd ar Blaid Cymru ac Alun Ffred Jones yn benodol am feiddio bod eisiau trafod dyfodol y sianel.

Dyna hynna i gyd wedi ei glirio o leiaf. Diolch Alun am ddadansoddiad cynhwysfawr, treiddgar ac aeddfed.

Cymru fach mewn taenlen

	Poblogaeth (miloedd) 2009	Newid 04 - 09 (%)	Canran o'r boblogaeth o oed pensiwn	Genedigaethau am pob 1,000 o'r boblogaeth 2008 (%)	Genedigaethau byw ysgafnach na 2.5kg 2008 (%)
Cymru	2999	1.9	21.7	11.9	7.8
Ynys Mon	69	0.7	25.6	11.3	8.2
Gwynedd	119	0.4	23.7	10.8	7.5
Conwy	111	0.4	28	10.4	7.9
Sir Ddinbych	97	1.8	25.1	11	7.3
Sir Fflint	150	0.5	20.8	11.5	6.8
Wrecsam	133	2.7	20.3	13.5	8
Powys	132	2.1	26.6	9.7	7.8
Ceredigion	76	0.9	24.7	7.7	4.5
Penfro	117	1.6	25.4	10.5	7
Caerfyrddin	181	2.3	24.3	10.9	6
Abertawe	231	2.2	21.5	11.9	5.9
Castell Nedd Port Talbot	137	0.7	22.1	11.3	9.7
Pen y Bont	134	2.6	21.2	12.1	13.3
Bro Morgannwg	125	2.6	21.5	11.9	8.4
Caerdydd	336	6.8	15.5	14.1	7.1
Rhondda, Cynon, Taf	234	0	20.1	12.4	8.2
Merthyr Tydfil	56	0.6	20.2	14	8.2
Caerffili	173	1.1	19.7	12.9	7.7
Blaenau Gwent	69	-0.4	21.5	12.5	8.7
Torfaen	91	0.3	21.6	11.6	8.3
Mynwy	88	1.2	24.3	10.4	6.4
Casnewydd	140	1.3	19.6	14.2	8.4

	Marwolaethau babanod am pob 1,000 genedigaeth 2006 - 2008 (%)	Marwolaethau am pob 1,000 o bobl 2008 (%)	Diweithdra 2007 / 2008 (%)	Canran sy'n hawlio un o'r prif fudd daliadau 2009	Cyflog cyfartalog (£)
Cymru	4.5	10.7	5.6	20.3	444.9
Ynys Mon	5.3	11.3	6.1	18.3	439
Gwynedd	4.4	11.6	5.6	15.1	408.3
Conwy	6.1	13.7	4.8	19.3	421.3
Sir Ddinbych	3.5	12.4	5.4	19.6	432
Sir Fflint	5.6	9.5	4.1	15.7	458.4
Wrecsam	2.8	10.3	5	18.2	459.7
Powys	4.7	10.8	4.1	14.3	410.5
Ceredigion	2.1	9.5	5	12.8	406.4
Penfro	4.8	11.8	4.3	17.8	431.7
Caerfyrddin	4.1	12.1	5.1	20.8	421.8
Abertawe	4.2	10.7	5.9	21	460.3
Castell Nedd Port Talbot	4.4	11.8	6.2	27.1	479.3
Pen y Bont	4	10.7	6	23.6	427.6
Bro Morgannwg	5.4	9.8	5.3	16.8	534.9
Caerdydd	4.2	8.5	6.3	17.7	483.2
Rhondda, Cynon, Taf	4.9	11.1	6	25.8	423
Merthyr Tydfil	5	11.3	7.5	30.6	388.6
Caerffili	4.5	10.3	6.7	26	412
Blaenau Gwent	5	12.1	7.4	30.1	361.6
Torfaen	5.4	11	7	22.8	427.7
Mynwy	5	10.1	3.5	13.8	509.9
Casnewydd	4.4	9.8	6.4	21.6	443.6

Data i gyd o datablog

Is etholiadau dydd Iau

Dydi'r unig un i gael ei chynnal yng Nghymru (ar Gyngor Abertawe) ddim yn ymddangos yn ddel iawn o safbwynt y Blaid mae gen i ofn, nid bod y Mymbyls erioed wedi bod ymysg ein cadarnleoedd.

Ward Newton

Toriaid 545 (46.6;+9.2)
Lib Dems 299 (25.6;-28.4)
Llafur 187 (16.0;+16.0)
Annibynnol 108 (9.2;+9.2)
Plaid Cymru 31 (2.6;+2.6)

Mae'r cwymp yn mhleidlais y Lib Dems yn syfrdanol, gyda'u canran o'r bleidlais yn cael ei haneru. 'Dydi'r ward gyfoethog yma, sydd yn etholaeth Gwyr gyda llaw, ddim yn nodweddiadol o'r rhan fwyaf o Gymru o bell ffordd wrth gwrs. Ddydd Iau y cynhalwyd y set cyntaf o etholiadau tros y DU ers i ni gael manylion am y toriadau, ac o safbwynt y Lib Dems roedd y canlyniadau yn gymysg, ond yn arwyddocaol.

Gwnaethant yn eithaf da mewn nifer o wardiau cefnog yn Ne Lloegr, gan elwa yn bennaf ar draul y Toriaid. Ond yng Ngogledd Lloegr roedd gogwydd anferth yn eu herbyn - tros i 17% yn Manor Castle, yn Sheffield a chwalodd Llafur bawb arall yn Harworth sydd ar ffin Swyddi Efrog a Nottingham, gyda gogwydd o 13% oddi wrth y Toriaid. Roedd yna un canlyniad sal iawn i'r Lib Dems yn Ne Lloegr hefyd - gyda gogwydd o bron i 10% yn eu herbyn yn Barton and Sandhills sydd yn ninas Rhydychen.

Mae i hyn oll oblygiadau o safbwynt Cymru. Mae dylanwad prifysgolion yn gryf yn Manor Castle a Barton and Sandhills, ac maen nhw, ynghyd a Harworth, yn ddibynnol iawn ar wariant cyhoeddus. Mae prifysgolion a gwariant cyhoeddus hefyd yn bwysig yn nwy o'r dair etholaeth mae'r Lib Dems yn eu dal yng Nghymru ar lefel San Steffan - Ceredigion a Chanol Caerdydd. Ceir nifer o ardaloedd trefol yng Nghymru lle mae'r Lib Dems wedi cymryd lwmp o gefnogaeth traddodiadol Llafur ar rhyw lefel neu'i gilydd tros y blynyddoedd diwethaf, yn y dinasoedd ac yn rhai o etholaethau'r cymoedd.

Mae'n gynnar 'dwi'n gwybod i ddod i gasgliadau o lond dwrn o is etholiadau cyngor - ond os oes patrwm yn cael ei sefydlu tros y misoedd nesaf o'r Lib Dems yn gwaedu pleidleisiau i Lafur mewn ardaloedd prifysgol ac ardaloedd trefol sy'n ddibynnol ar wariant cyhoeddus, mi fydd yna gryn boeni ymysg Lib Dems Cymru wrth iddynt ystyried cyflwyno eu hunain ger bron yr etholwyr tros y wlad i gyd yn etholaethau'r Cynulliad ym mis Mai y flwyddyn nesaf.

Os ydych chi eisiau byw i fod yn hen _ _ _

_ _ _ ewch i fyw i Sir Geredigion _ _ _

	Disgwyliad bywyd dynion 0 oed	Disgwyliad bywyd dynion 65 oed	Disgwyliad bywyd merched 0 oed	Disgwyliad bywyd merched 65 oed
Cyfartaledd Cymru	77.2	17.4	81.6	20.1
Ynys Môn	76.7	17.4	81.9	20.4
Gwynedd	77.3	17.4	82	20.4
Conwy	77.1	17.9	81.5	20.5
Sir Ddinbych	77.9	18.2	81.3	20.1
Sir y Fflint	78.1	17.5	82	20.2
Wrecsam	77.4	17.4	81.2	19.8
Powys	79.5	18.6	83.2	21.4
Ceredigion	80.4	19.9	84.1	22.3
Sir Benfro	77.3	17.6	82.2	20.3
Sir Gaerfyrddin	77.3	17.3	81.3	20
Abertawe	76.9	17.5	81.6	20.2
Castell-nedd Port Talbot	76.2	16.9	80.7	19.6
Pen-y-bont ar Ogwr	76.4	16.9	81.2	19.9
Bro Morgannwg	78.2	18	82.6	20.9
Caerdydd	77	17.2	81.8	20.3
Rhondda Cynon Taf	75.5	16.4	80	18.8
Merthyr Tudful	74.6	16	79.3	19
Caerffili	76.1	16.5	81.1	19.5
Blaenau Gwent	75.6	16.4	79.1	18.5
Tor-faen	76.8	17	81	20
Sir Fynwy	79.5	18.7	83.3	21.5
Casnewydd	76.7	17	81.8	20.3

_ _ _ a pheidiwch a dweud nad ydych yn dysgu unrhyw beth defnyddiol ar flogmenai chwaith!

Data i gyd o datablog.

Ydi Rod Liddle yn hilgi?

Fedra i ddim peidio sylwi bod nifer ar y blogosffer Cymreig yn flin oherwydd i rhywun nad oeddwn erioed wedi clywed amdano tan ddoe o'r enw Rod Liddle, wneud sylwadau gwrth Gymreig. Yn wir mae Mabon wedi mynd mor bell a riportio'r creadur rhyfedd i'r heddlu am hiliaeth. Ymddengys mai erthygl ganddo sy'n argymell taflu S4C i fin sbwriel hanes sydd wedi codi'r holl stwr. Mae'r dyfyniad isod yn rhoi blas o oslef yr erthygl:

What an epic waste of money just to assuage the sensibilities of some of those miserable, seaweed munching, sheep-bothering pinch-faced hill tribes who are perpetually bitter about having England as a next door neighbour. S4C has become a state funded sinecure for the utterly talentless, the dregs who cannot even get a job at HTV (Cymru);

Os ydych (am rhyw reswm neu'i gilydd) eisiau darllen y campwaith yng nghyflawnder ei ogoniant llachar, gallwch edrych yma.

Mae'n gwestiwn digon diddorol os ydi Rod yn hilgi neu beidio. Ar un llaw mae Syniadau yn gwbl gywir i nodi mai gwlad ydi Cymru, ac nid hil, ac nad ydi sylwadau Rod yn rhai hiliol felly.

Ar y llaw arall mae rhywbeth digon anymunol yn ymgais Rod i briodoli nodweddion corfforol (pinch faced), moesol (sheep-bothering), cymeriadol (miserable, bitter, talentless dregs), anymunol i'r Cymry. 'Dydi hyn ddim yn ei wneud yn hiliol wrth gwrs, ond mae'n awgrymu bod ganddo ffordd ryfedd iawn o edrych ar y byd.

Mae ymgais i gysylltu'r Cymry efo nodweddion corfforol, emosiynol a moesol anghynnes yn eithaf cyffredin ymysg criw bach o ysgrifenwyr gwrth Gymraeg. Ystyrier AA Gill er enghraifft:

(The Welsh are) oquacious, dissemblers, immoral liars, stunted, bigoted, dark, ugly, pugnacious little trolls.

Neu Jeremy Clarkson:

It’s entirely unfair that some people are born fat or ugly or dyslexic or disabled or ginger or small or Welsh. Life, I’m afraid, is tragic

Mi fedrwn fynd ymlaen am dipyn yn dyfynnu'r math yma o beth (yn arbennig yn achos Clarkson). Rwan, yr hyn sydd yn drawiadol (ac ychydig yn sbwci) am y bobl 'ma ydi'r ymdrech maent yn mynd iddo i geisio creu gwahaniaethau hiliol rhwng Cymry a Saeson. Mae yna gyd destun hanesyddol i hyn wrth gwrs. 'Dydi o ddim yn ormodiaeth i ddweud bod hiliaeth yn un o syniadaethau creiddiol yr Ymerodraeth Brydeinig yn ystod Oes Fictoria, a bod chwilio am fan wahaniaethau hiliol yn rhywbeth o obsesiwn cenedlaethol.

Roedd damcaniaethau yn ymwneud ag uwchraddoldeb ac is raddoldeb hiliol yn gyffredin iawn ar y pryd - roedd Phrenology yn esiampl o hyn. Roedd llyfrau lu yn cael eu hysgrifennu ar y pwnc. Yr enwocaf efallai oedd Robert Knox - The Races of Men 1850, ond roedd llawer iawn o rai eraill hefyd.

Un o ddeilliannau hyn oedd bod y Fictorianiaid gyda ffordd wahanol iawn i ni o edrych ar y Byd. Roeddynt yn graddio pobl yn ol eu deallusrwydd - ac yn wir yn ol eu hawl i gael eu hystyried yn ddynol. Roedd y Celtiaid yn gymharol uchel yn nhrefn pethau - tua hanner ffordd i lawr yr ysgol - pobl dywyll iawn eu crwyn oedd ar y gwaelod - gyda'r Hotentots druan yn dal yr holl bentwr i fyny. Nid oes rhaid dweud wrth pwy oedd ar ben y rhestr.

Mae'r adroddiad a adwaenir fel Brad y Llyfrau Gleision yn adlewyrchu'n aml rhai o'r rhagfarnau Seisnig yn erbyn y Cymry - diffyg moesoldeb rhywiol ac ati. Mae'r un rhagfarnau i'w gweld yng ngwaith Caradoc Evans.

Roedd y rhagfarnau gwrth Wyddelig yn fwy eithafol wrth gwrs. Er enghraifft, mewn llythyr at ei wraig nododd Charles Kingsley wedi ymweliad a Sligo yn 1860:

I am haunted by the human chimpanzees I saw along that hundred miles of horrible country. I don't believe they are our fault. I believe ... that they are happier, better, more comfortably fed and lodged under our rule than they ever were. But to see white chimpanzees is dreadful; if they were black, one would not feel it so much, but their skins, except where tanned by exposure, are as white as ours.

Er gwaethaf y newidiadau sylweddol mewn agweddau cymdeithasol tuag at hil a hiliaeth yn ddiweddar, mae'r hen agweddau hiliol wedi eu gwreiddio'n dwfn, ac maent yn llawer, llawer mwy cyffredin nag y byddech yn ei gredu o'r cyfryngau torfol.

Rwan dydi'r gyfraith ddim yn caniatau dilorni pobl o hiliau eraill bellach, felly 'dydi hi ddim yn hawdd i bobl fel Clarkson, Liddle a Gill wneud sylwadau hiliol am bobl sydd o hiliau gwahanol iddyn nhw eu hunain. Felly maent yn gwneud sylwadau hiliol am bobl sydd o'r un hil a nhw eu hunain, ac yn chwilio am wahaniaethau hiliol er mwyn cyfiawnhau'r rheini.

Rhyw fath o siwdo hiliaeth ydi hyn mewn gwirionedd. Yr hyn y byddant yn hoffi ei wneud mewn gwirionedd fyddai gwneud sylwadau cyhoeddus sy'n dilorni pobl o Bacistan, India, y Caribi a'r gwledydd Arabaidd. Ond fedra nhw ddim - felly maent yn gwneud y peth agosaf posibl at hynny.

Felly ydi sylwadau Liddle am y Cymry yn hiliol? Nac ydynt wrth gwrs, mae Liddle yn perthyn i'r un hil a'r Cymry. Ond - serch hynny - mae'n gwbl rhesymol i gasglu bod Liddle, Gill, Clarkson et al yn hilgwn mewn gwirionedd gan eu bod yn mynd o'u ffordd i ddod mor agos a phosibl i wneud sylwadau hiliol yn gyhoeddus. Hiliaeth yr hilgi llwfr o bosibl - hilgwn sydd heb y gyts i sefyll yn gyhoeddus tros eu daliadau anymunol. Yn wir mae'r tri wedi cael eu cyhuddo o hiliaeth ar sawl achlysur yn y gorffennol. Ni fyddai'n syndod o fath yn y byd deall bod eu hagweddau a'u hymgom preifat yn uwd o hiliaeth - yn union fel eu hen deidiau Fictorianaidd.

Beth am beidio a llafurio ar dir hesb y tro hwn?

Mae Aled yn nhudalen sylwadau'r blog isod ac Alwyn ar ei flog Saesneg yn codi'r cwestiwn yn eu gwahanol ffyrdd os ydi'r Mudiad Cenedlaethol yn rhy ddof o ran ei naratif ag ystyried digwyddiadau diweddar. Mae'n gwestiwn digon diddorol - ac amserol.

'Rwan un peth sydd y tu hwnt i amheuaeth ydi bod toriadau, neu'r bygythiad o doriadau sylweddol mewn gwariant cyhoeddus yn newid y tirwedd gwleidyddol yn sylweddol - a 'dydi'r newid hwnnw ddim o fudd i'r Mudiad Cenedlaethol. Roedd wythdegau'r ganrif ddiwethaf yn gyfnod llwm iawn i genedlaetholdeb Cymreig - ac roedd y tirwedd gwleidyddol bryd hynny'n ddigon tebyg i'r hyn ydyw heddiw.

'Dydi hi ddim yn anodd gweld pam. Os mai toriadau mewn gwariant cyhoeddus ydi'r brif stori wleidyddol, mae'n dilyn y bydd plaid sydd yn cael ei chysylltu efo gwariant cyhoeddus yn gwneud yn dda mewn ardaloedd lle mae gwariant felly yn bwysig.

Y Blaid Lafur ydi'r blaid sy'n cael ei chysylltu a gwariant cyhoeddus yn llygaid y rhan fwyaf o bobl, a does yna ddim llawer y gall y Blaid wneud am hynny. Mae pobl yn reddfol yn cysylltu gwariant cyhoeddus efo Llafur, fel y maent yn ein cysylltu ni efo gwladgarwch. Pan mae pobl yn teimlo o dan fygythiad personol, tuedda gwladgarwch i ddod yn tipyn o foethusrwydd - yn ei ffurf gwleidyddol o leiaf. Pan mae pobl yn teimlo bod y bygythiad hwnnw'n wan maent yn fwy tebygol o fynegi eu gwladgarwch ar ffurf gwleidyddol - fel y gwnaethant yn etholiadau cyntaf y Cynulliad er enghraifft. Mewn sefyllfa fel hyn mae gwleidydda oddi mewn i'r tirwedd gwleidyddol yr ydym ynddo ar hyn o bryd yn wastraff ynni ac amser o safbwynt y Blaid. Yr unig obaith o lwyddo ydi trwy geisio newid y tirwedd gwaelodol.

Y ffordd o gamu ymlaen ydi trwy wthio yr hyn sydd yn ein gwneud yn wahanol i'r pleidiau unoliaethol i ganol y talwrn etholiadol a'i drin fel ased, yn hytrach na'i guddio a cheisio bod yn fwy llafuraidd na'r Blaid Lafur.

Mae'n amlwg bod perthynas gweddol glos rhwng ein statws cyfansoddiadol a'n tan berfformiad economaidd parhaus. Mae caniatau i wlad arall gymryd pob penderfyniad economaidd arwyddocaol ar ein rhan yn ffordd gweddol amlwg o grefu ar ein gliniau am fethiant economaidd. 'Dydi'r cysylltiad rhwng tan berfformiad economaidd a diffyg rheolaeth tros ein economi ddim yn cael ei wyntyllu yn ddigon aml, na chyda digon o arddeliad. Y brif ddadl tros annibyniaeth - yr unig un sydd yn bwysig mewn gwirionedd - ydi'r un sy'n sydd wedi ei gwreiddio yn niffyg gallu'r drefn bresennol i wella perfformiad economaidd Cymru, a'i methiant i godi ansawdd bywyd trwch pobl Cymru.

'Dwi ddim yn amau bod gwleidydda oddi mewn i'r matrics sydd mor gyfforddus, mor gyfarwydd, mor Brydeinig yn haws nag ydi ceisio newid y tirwedd gwleidyddol sylfaenol trwy gysylltu'r tlodi endemig sy'n bla ar y rhan fwyaf o'n gwlad gyda'n dibyniaeth ar y wladwriaeth Brydeinig - a thrwy estyniad dibyniaeth ar y Blaid Lafur. Ond y ffaith i ni gymryd y dewis hawdd tros y degawdau ydi'r rheswm pam yr ydym ni ymhle yr ydym heddiw, a pham bod y Blaid Lafur yn lle maen nhw.

Siawns bod yr amser wedi dod i ddysgu'r wers a cheisio llafurio ar dir mwy ffrwythlon o ran ei botensial am unwaith.

Pam bod cynlluniau Hunt yn farwol i ddarlledu cyfrwng Cymraeg

Oni bai am ddifrifoldeb y goblygiadau, byddai yna rhywbeth digri - mewn ffordd grotesg - am y syniad o S4C yn cael ei hwrjio o un aelwyd ddi groeso i un arall fel rhyw hen ewythr sydd wedi hen golli ei bwyll, ei ddannedd a phob rheolaeth ar ei bledren, yn cael ei hun yn rhan o rhyw anghydfod teuluol ynglyn ag etifeddiaeth. Yn arbennig ag ystyried yr holl drafferth mae'r sianel wedi mynd iddo i fod yn barchus, yn sefydliadol, i bihafio ac i beidio a chicio yn erbyn y tresi.

Ond mae'n rhaid rhoi hynny i un ochr oherwydd bod deilliannau posibl y fargen a drawyd echnos rhwng y llywodraeth a'r Bib yn ymylu ar fod yn farwol i S4C. Wna i ddim ail adrodd yr hyn sydd wedi ei ddweud heddiw gan John Walter Jones, Alun Ffred na Chymdeithas yr Iaith. Y pwynt yr hoffwn ei wneud fodd bynnag ydi bod honiad Cheryl Gillan ar Wales Today neithiwr bod y llywodraeth yn gosod darlledu cyfrwng Cymraeg ar sail cadarn naill ai'n gelwyddog, neu'n brydachu'r ffaith bod gan Cheryl holl allu ymenyddol dafad sydd wedi cael clec ar ei phen efo morthwyl. Mi egluraf pam - yn syml iawn, iawn fel y gall hyd yn oed Cheryl ddeall.

Roedd darlledu Cymraeg ar sail gadarn cyn i blaid Cheryl gael eu dwylo ar rym gwleidyddol yn San Steffan - o ganlyniad i'r ffaith iddynt ennill yr etholiad cyffredinol yn Lloegr. 'Dydi o ddim rwan. Mae dau brif reswm am hyn.

Yn gyntaf mi fydd cyllideb y sianel yn nwylo corff sy'n cystadlu yn uniongyrchol yn ei herbyn mewn amrediad eang o feysydd. Felly mi fydd pwysau sylweddol - oddi mewn ac o'r tu allan i strwythurau swyddogol - i S4C addasu yr hyn mae'n ei ddarparu er mantais i'r Bib, ac yn groes i fuddiannau'r sianel Gymraeg. Mae'n dra thebygol y bydd hyn yn arwain at golli mwy o wylwyr na fydd eisoes wedi eu colli o ganlyniad i'r £25m fydd eisoes wedi ei dorri, cyn i weddillion bydol S4C gael ei drosglwyddo i Portland Place.

Yn ail mae'n anodd gweld sut na fydd rhaid i S4C orfod cystadlu am adnoddau gyda holl gydrannau eraill y Bib, ac mae'n anos fyth gweld sut goblyn mae'n bosibl iddynt gystadlu am yr adnoddau hynny. 'Dydi'r Bib heb ei ffurfio i amddiffyn darlledu cyfrwng Cymraeg, 'dydi cyflawni'r rol yna ddim am gario fawr o bwysau oddi mewn i'w chyfundrefn dyrannu cyllid. Neu i roi'r peth mewn ffordd arall 'dydi S4C gyda'i chynulleidfa fechan a'i chostau cynhyrchu uchel ddim yn gwneud fawr o synnwyr yn nhermau'r ffordd mae'r Bib yn edrych ar y Byd. Faint bynnag o adnoddau mae S4C yn ei gael - petai hynny ond yn £20m, mae'n mynd i ymddangos yn ddrud i benaethiaid y Bib. Cyn gynted a throsglwyddir S4C i grafangau'r Bib bydd yn cychwyn ar daith i lawr allt serth tuag at ddifancoll.

Byddai wedi bod yn llawer, llawer gwell trosglwyddo'r holl, job lot i'r Cynulliad - hyd yn oed os na fyddai yna lawer o adnoddau ariannol yn dod i'w ganlyn. Mae yna gefnogaeth wleidyddol i'r cysyniad o ddarlledu cyfrwng Cymraeg ym Mae Caerdydd - ar draws y pleidiau. 'Does yna ddim mewath o gefnogaeth i hynny yn Portland House. A hyd yn oed petai'r Cynulliad yn penderfynu na allai ariannu'r sianel ac yn ei chau, ein penderfyniad ni fyddai fo, mi fyddai'n rhan o'n gwleidyddiaeth ac mi fyddai'n rhaid i ni ddod o hyd i ffordd o fyw efo'n penderfyniad. Efo'r drefn yma mae pob dim allan o'n gafael, allan o'n rheolaeth, y tu allan i'n strwythurau a'n diwylliant gwleidyddol.

A thra ein bod mewn hwyliau chwerw, ydych chi'n cofio'r lluniau o David Cameron yn dod i Gaerdydd yn fuan wedi iddo gael ei godi'n brif weinidog (a'r het wirion Kirsty Williams yn rhedeg i estyn croeso iddo)? Dangos parch at y sefydliadau datganoledig oedd y syniad am wn i. Mae'r penderfyniad yma - sydd wedi ei gymryd heb ymgynghori efo S4C, nag efo'r Gweinidog Diwylliant a Threftadaeth yng Nghaerdydd, nag efo'r Bib yng Nghymru - nag o bosibl hyd yn oed efo'r Swyddfa Gymreig ei hun (heb son am fan bethau megis pobl Cymru wrth gwrs) - yn dangos hyd a lled y parch hwnnw. Zilch.

Trefn gyllido S4C i newid

'Dwi ddim yn meddwl bod fawr neb yn disgwyl y byddai cyllido S4C yn cael ei drosglwyddo i'r Bib - er y bydd y sianel Gymraeg yn cadw ei hanibyniaeth ymarferol - mae'n ymddangos. 'Does yna ddim son am faint o bres fydd y Bib yn ei gael ynghyd a'r gyfrifoldeb.

Mae'n fuan i feddwl am yr holl oblygiadau mae'n debyg gen i - ond mae dau beth yn fy nharro, dau beth sydd mewn gwirionedd yn gysylltiedig:

(1) Mae'r Bib ac S4C i raddau yn cystadlu yn erbyn ei gilydd - ond mi fydd y naill yn gyfrifol am gyllido'r llall - a hynny mewn cyfnod lle bydd pwysau cyllidol sylweddol ar y ddau gorff.

(2) Mi fydd y sefyllfa od a pharadocsaidd uchod yn ei gwneud yn llawer mwy tebygol y bydd S4C yn cael ei lyncu yn ei gyfanrwydd gan y gorfforaeth maes o law - ac mae hynny'n agor pob math bosibiliadau - llawer ohonynt yn ddigon anymunol.

A dyma rhywbeth arall i feddwl amdano - mae'r manylion yn hynod o denau ar hyn o bryd, ond rydym wedi clywed heddiw y bydd y tal am drwydded deledu yn cael ei rewi am chwe mlynedd. Beth os mai bwriad y llywodraeth ydi codi rhan o'r cyllid ar gyfer S4C trwy godi mwy am y drwydded yng Nghymru na sy'n cael ei godi yng ngweddill y DU?

Sain Tathan yn rhan batrwm ehangach o danseilio economi Cymru

Canolfan hyfforddi arfaethiedig Sain Tathan ydi'r sefydliad Cymreig diweddaraf i flasu'r fwyell. Fedra i ddim honni fy mod yn colli llawer o ddagrau yn yr achos hwn a dweud y gwir, ond ychwanegwch hwnnw at y swyddfa basports yng Nghasnewydd a'r morglawdd ar draws yr Hafren, a'r hyn sy'n debygol o ddigwydd i S4C a'r cynllun i drydaneiddio'r rheilffordd i Gaerdydd tros y dyddiau nesaf, ac mae'n weddol amlwg bod patrwm pendant ar y gweill i dorri'n ol yn sylweddol ar gynlluniau cyfalaf ac ar wariant cyhoeddus yng Nghymru.

'Dwi'n gwybod bod hyn oll yn digwydd mewn cyd destun o doriadau tros y DU, ond mae'n anodd osgoi'r teimlad bod Cymru yn cymryd mwy na'i siar o'r boen ar hyn o bryd. A'r gwir ydi y byddai Cymru'n dioddef mwy na'r rhan fwyaf o'r DU petai'n derbyn yr un siar o'r toriadau na phawb arall - mae'r sector cyhoeddus yn fwy (mewn termau cymharol) yng Nghymru nag yw yn y rhan fwyaf o weddill y DU, ac mae'r sector preifat yn wan ac yn ddibynnol iawn ar y sector cyhoeddus. Mi fyddai trefn deg yn rhoi llai o doriadau i Gymru - nid mwy.

Ond peidiwch a disgwyl i'r glymblaid yn Llunain gydnabod pwysigrwydd ychwanegol gwariant cyhoeddus i economi Cymru - cydadran fechan o wladwriaeth Brydeinig ydi Cymru iddyn nhw, ac un lle nad oes yna fawr ddim yn y fantol o safbwynt etholiadol - 5% o aelodau seneddol y Lib Dems sydd yng Nghymru a llai na 2% o rai'r Toriaid. Disgwyliwch fwy o doriadau na'r rhan fwyaf o'r DU a disgwyliwch ddiffyg cydnabyddiaeth llwyr o'r niwed ychwanegol mae toriadau mewn gwariant cyhoeddus yn debygol o'i gael ar economi'r wlad.