Sunday, December 31, 2017

Ffigyrau'r flwyddyn

Yn ol statcounter dyma'r flwyddyn fwyaf prysur erioed i Flogmenai - nid fy mod yn credu'r ffigyrau a dweud y gwir.  'Dwi wedi blogio llai yn 2017 'na dwi wedi ei wneud ers blynyddoedd - a 'dwi ddim yn siwr beth ydi'r neges i'w chymryd os ydi llai o flogio yn arwain at ddarlleniad uwch!

Thursday, December 28, 2017

Rhagweld 2018 - rhan 4

Theresa May.  Flynyddoedd maith yn ol roedd yna swydd yn India oedd gyda'r gwaethaf yn y Byd.  Disgwylid i ddeilydd y swydd dreulio ei ddiwrnod gyda'i ddwylo ynghanol afon o garffosiaeth agored yn chwilio am rhywbeth - unrhyw beth - o werth ynghanol y budreddi -  pres, darn o fetel, potel - unrhyw beth. Mae swydd bresenol Theresa May yn ymdebygu i'r swydd anymunol yma mewn rhai ffyrdd.

Mae'r greadures  wedi goroesi hyd yn hyn oherwydd nad oes neb arall eisiau ei swydd yn yr amgylchiadau sydd ohonynt.  Pan ddaw'n glir mai derbyn cyfarwyddiadau gan yr UE fydd y 'negydu' yn y flwyddyn newydd - yn union fel y 'negydu' sydd eisoes wedi mynd rhagddo, mi fydd yna ychydig o gicio a strancio gan Rees Mogg, Duncan Smith ac ati, a bydd y DUP yn chwythu ffiws os bydd ffin rhyngwladol yn cael ei bloncio ynghanol y Mor Celtaidd.  Ond yn y diwedd bydd y DU yn dilyn cyfarwyddiadau'r UE a bydd y setliad y byddwn yn ei gael yn rhywbeth gwaeth - ac efallai gwaeth o lawer - na'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd.  Y rheswm am hynny ydi bod pawb yn deall erbyn hyn pwy sydd efo'r grym, a phwy nad oes ganddynt unrhyw rym - ond 'dydi'r sawl sydd wedi'n arwain i lle'r ydym ar hyn o bryd byth, byth am gyfaddef hynny. Byddant yn derbyn yr hyn y byddant yn ei gael yn union fel y gwnaethant yn gynharach y mis hwn.

Wedi'r setliad, ac wedi i'r DU adael yr UE bydd y gem yn newid - mi fydd rhaid i rhywun gymryd y bai am wneud smonach o bethau - a joban Theresa May fydd honno.  Bydd yn goroesi 2018 am resymau rydym eisoes wedi cyffwrdd a nhw, a bydd yn goroesi Brexit.  Wedyn - yn ystod hydref 2019 yn ol pob tebyg bydd yn cael ei hel i fyny'r planc ac yn cael ei lluchio i'r siarcod a bydd rhywun megis Jacob Rees Mogg yn cymryd ei lle.  Gallwn wedyn ddisgwyl llwyth o gimics bach diwerth fel y pasport glas.  Gall y system addysg ddisgwyl y pleser o gyflwyno dulliau mesur imperial i'r plantos.  

Wednesday, December 27, 2017

Rhagweld 2018 - rhan 3

Mae'r UE yn debygol i barhau i gefnogi llywodraeth Sbaen a bydd goblygiadau hir dymor i hynny.  Bwriad gwreiddiol yr UE oedd dod a'r rhyfeloedd hynod waedlyd sydd wedi 'sgubo tros gyfandir Ewrop tros y canrifoedd i ben trwy roi buddiannau tebyg i bob gwlad - ac mae hynny wedi bod yn hynod lwyddiannus.  Ond mae cymryd agwedd na all y ffiniau rhyngwladol oddi mewn i'r UE byth newid yn creu risg newydd i heddwch oddi mewn i'r UE.  Mae ffiniau gwleidyddol wedi newid ac  esblygu erioed, a byddant yn gwneud hynny am byth.  



Yn y gorffennol roedd y newidiadau hyn yn aml - ond nid pob tro -  yn digwydd oherwydd concwest milwrol, ond yn ddiweddar maent wedi adlewyrchu dymuniadau democrataidd y bobl sy'n byw o fewn eu ffiniau.   Lle nad oes cyfle i bobl fynegi eu hunaniaeth trwy ddulliau democrataidd, mae'r tebygrwydd o wrthdaro milwrol yn uwch.  Roedd y rhyfeloedd hir yng Ngogledd Iwerddon a Gwlad y Basg wedi eu hachosi - yn eu gwahanol ffyrdd - gan ddiffg cyfleoedd democrataidd i fynegi hunaniaeth genedlaethol.  Os ydi'r UE yn datblygu i fod yn rhwystr i newidiadau sy'n deillio o ewyllys democrataidd carfannau o bobl sy 'n byw yn yr UE bydd tyndra gwleidyddol yn adeiladu mewn gwahanol rannau o'r Undeb, a bydd tros amser yn arwain at dywallt gwaed.

Tuesday, December 26, 2017

Rhagweld 2018 - rhan 2

Carwyn Jones.  Beth bynnag ddaw o'r ymchwiliad swyddogol i fwlio yng nghoridorau pwer Bae Caerdydd, mae gan Carwyn Jones lawer o elynion oddi mewn i'r Blaid Lafur Gymreig bellach a bydd llawer o'r rheiny  eisiau gweld gwaed.  



Mae'r Blaid Lafur yn ehangach bellach wedi syrthio i ddwylo dilynwyr Corbyn, ac mae hynny wedi cael ei adlewyrchu yn y newid yn arweinyddiaeth Plaid Lafur yr Alban.  A gadael y sefyllfa Carl Sergeant o'r neilltu, mae Carwyn yn edrych yn greadur digon rhyfedd yng nghyd destun yr hyn ydi'r Blaid Lafur bellach.  Mae'n anodd credu y bydd gyda ni am hir.  Bydd yn syndod i mi os bydd yn goroesi'r flwyddyn fel arweinydd y Blaid Lafur Gymreig a Phrif Weinidog Cymru.

Sunday, December 24, 2017

Rhagweld 2018 - rhan 1

Os ydi'r blynyddoedd diwethaf wedi dysgu unrhyw beth i ni - y ffaith nad yw'n syniad da ceisio rhagweld y dyfodol ydi un o'r rheiny.  Ond mi wnawn ni anwybyddu'r wers honno a cheisio edrych ymlaen ar un peth pob dydd rhwng rwan a'r flwyddyn newydd.  Mi gychwynwn ni efo Brexit - lle arall?



Fel 2016 a 2017 Brexit fydd yn dominyddu 2018 yn wleidyddol.  Bydd y DU yn parhau i ogor droi yn ei hunfan o ran deddfwriaeth seneddol, ond bydd rhaid dod i bendrefyniadau mawr yn gynnar yn y flwyddyn ynglyn a'r math o Brexit mae'r DU ei eisiau.  Bydd pob math o broblemau a chymlethdodau'n dod i'r amlwg, fel ddigwyddodd yn 2017 - ond y cwestiwn mawr fydd rhaid ei ateb ydi os bydd ffin rhyngwladol llawn rhwng y DU ac Iwerddon, ac os felly ymhle fydd y ffin.  

Mae'r DU eisoes wedi addo i'r UE na fydd ffin ar ynys Iwerddon, ac i'r DUP na fydd Gogledd Iwerddon yn cael ei thrin yn wahanol i weddill y DU.  Rhesymeg hynny ydi na fydd yna ffin ryngwladol go iawn ynghanol y Mor Celtaidd chwaith.  Os ydi hynny'n cael ei wireddu ni fydd y DU yn gallu crwydro ymhell oddi wrth safonau'r UE o ran masnach a bydd yn parhau i fod yn atebol i'r ECJ.  Bydd ei gallu i lunio cytundebau masnach efo gwledydd eraill wedi ei gyfyngu'n sylweddol hefyd.  Os digwydd hynny bydd llawer o Doriaid yn ofnadwy, ofnadwy o flin.  

Mae yna rhywun am gael ei siomi - ac yn ymarferol naill ai'r DUP neu Jacob Rees Mogg ac Iain Duncan Smith fydd yn siomedig. O'r ddau ddewis mae'n debyg y bydd May yn dewis siomi'r DUP - a bydd hynny yn di sefydlogi'r llywodraeth ymhellach - a bydd yna oblygiadau i Gymru wrth gwrs.

Thursday, December 21, 2017

Pethau'n agos yng Nghatalonia _ _

_ _ os ydi'r polau i'w credu o leiaf.


Thursday, December 14, 2017

Ydi 90 Aelod Cynulliad yn ormodol?

O diar, mwy o anhapusrwydd i Felix - mae o'n ystyried cynnydd yn y nifer o Aelodau Cynulliad fel 'gorffwylldra llwyr'.




Ymddengys bod 'gorffwylldra llwyr' yn beth cyffredin braidd pan mae'n dod i senedd-dai a siambrau cyngor.

Cymru 3.06m
(60 AS).

Y DU - poblogaeth 64m
Ty'r Arglwyddi (812)
Ty'r Cyffredin (650) 
Cyfanswm (1462)

Powys 133,000 poblogaeth.
(73 cynghorydd).  

Gwynedd 122,000 poblogaeth.
(75 cynghorydd)

Yr Alban 5.3m poblogaeth.
(129 Aelod Senedd yr Alban).

Gogledd Iwerddon 1.8m poblogaeth
(108 aelod Cynulliad Gogledd Iwerddon.

Iwerddon -  4.6m poblogaeth
(156 TD)

Gwlad yr Ia - 323,000 poblogaeth
(65 Aelod Althing)

Blaenau Gwent - poblogaeth, fawr o neb.
(42 cynghorydd).

Friday, December 08, 2017

Dydi Felix ddim yn hapus


Bydd darllenwyr rheolaidd Blogmenai yn gwybod ein bod yn ymweld a chyfri trydar eithaf boncyrs Felix Aubel o bryd i'w gilydd - er fy mod wedi cael fy mlocio rhag dilyn y cyfri ers talwm.  Er enghraifft cawsom gip ar drydariadau ac aildrydyriadau anoddefgar y dyn yma.  Mae'r math yma o beth yn llai cyffredin y dyddiau hyn - ers i  Felix gael ei hun mewn dwr poeth oherwydd iddo  gael cyhoeddusrwydd anffafriol wedi iddo geisio dechrau trafodaeth efo eithafwr adain dde o Sweden ynglyn erlid pobl am resymau crefyddol.  






Ac am unwaith yn ei fywyd mae Felix yn gwbl gywir - mae'r DU wedi ildio ar pob dim roeddynt yn dweud oedd y 'linellau coch' ychydig amser yn ol.  Yn anhygoel mae'r cytundeb yn nodi y bydd y DU yn cadw at reoliadau a safonau Ewropiaidd os mai dyna'r unig ffordd o sicrhau nad oes ffin rhyngwladol yn yr Iwerddon.  Efallai y byddai'n syniad egluro pam bod hyn wedi digwydd er budd Felix a'i debyg.

Y peth cyntaf i'w ddweud ydi nad proses o negydu yn yr ystyr arferol ydi'r hyn sydd wedi dod i fwcl heddiw.  Yn hytrach mae'n broses o'r UE yn dweud wrth y DU beth sy'n rhaid iddi ei wneud cyn cael trafod trefniadau masnach yn y dyfodol, a'r DU - ar ol tipyn o theatrics - yn cytuno i'r hyn maent yn gofyn amdano.  

Mae'r rheswm pam bod hyn yn digwydd yn eithaf syml yn y bon - mae pethau'n unochrog iawn - mae'n 'negydu' rhwng bloc masnachu anferth a gwlad ganolig ei maint sydd ddim efo cytundeb masnach efo unrhyw wlad yn annibynnol o'r UE. Byddai methu a dod i gytundeb yn niweidiol i'r UE - ond byddai'n gwbl drychinebus i'r DU o safbwynt masnachol.

Gallwn ddisgwyl i'r 'negydu' tros y flwyddyn nesaf fod yn ddigon tebyg - gyda'r DU yn gorfod dilyn un gorchymyn ar ol y llall.

Felly rydym mewn sefyllfa lle mae pobl fel Felix sydd wedi bod yn ymgyrchu i adael Ewrop wedi'n cael mewn sefyllfa lle rydym yn gorfod talu swmiau mawr o arian i'r UE, lle bydd y Llys Ewropiaidd yn dal efo dylanwad yn y DU a lle bydd Gogledd Iwerddon yn symud oddi wrth gweddill y DU o ran ei threfniadau masnachol a rhai o'i threfniadau economaidd.

Ac mae yna rhywbeth arall hefyd.  Mae Iwerddon wedi cael pob dim roedd am ei gael o'r broses yma tra bod y DU wedi cael nesaf peth i ddim - ag eithrio cael mynd ymlaen i gael ei gicio o gwmpas eto yn ail gam y negydu.  Yn hanesyddol mae'r DU wedi arfer cael gwthio'r Iwerddon o gwmpas yr iard yn ddi dramgwydd.  Ni ddigwyddodd hynny y tro hwn oherwydd bod y Gwyddelod - fel aelodau parhaol o'r UE - gyda chefnogaeth gwledydd Ewrop, tra nad oedd gan Brydain gefnogaeth neb.  Cafodd y bwli ei fwlio gan endid llawer llai na fo'i hun.

Mae Felix a'i ffrindiau wedi gwneud y DU yn wanach ar y llwyfan rhyngwladol nag yw wedi bod erioed.  Mae'n anodd peidio chwerthin.
















Thursday, December 07, 2017

Beth sydd wedi digwydd i'r newyddion dywedwch?

Fi sy'n mynd yn hen, 'ta ydi'r newyddion yn mynd yn boncyrs?  Wele'r wythnos ddiwethaf yn unig.



















Monday, December 04, 2017

Is etholiad Alyn a Glannau Dyfrdwy


Bydd is etholiad Alyn a Glannau Dyfrdwy yn cael ei chynnal ar Chwefror 6 y flwyddyn nesaf.  Wele hanes etholiadol yr etholaeth hyd yn hyn.











Sunday, November 26, 2017

Pam bod sylwadau fel rhai Liam Fox yn cythruddo Gweriniaeth Iwerddon

Gan bod Liam Fox wedi cael ei hun yn y newyddion heddiw oherwydd ei sylwadau am Brexit a'r ffin rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth waeth i mi ddweud pwt.  

Yr hyn sy'n fy nharo ydi mor ddi ddeall ydi pobl fel Liam Fox a'r cyfryngau Seisnig o arwyddocad y ffin i'r Weriniaeth a'r graddau mae eu sylwadau yn cythruddo Gwyddelod ac yn gwneud feto o'u cyfeiriad nhw yn llawer mwy tebygol.  Mi geisiaf egluro.  

1). Mae'r ffin yn ffrwydrol - mae yna lawer iawn o bobl wedi eu lladd ar ei hyd - yr holl ffordd o Muff ar eithaf Gogledd Orllewinol y ffin  i Warrenpoint ar ei eithaf de Ddwyreiniol.

2). Dydi hi ddim yn bosibl selio'r ffin - mae'n rhedeg trwy bentrefi, trefi, ffermydd, gerddi, coedwigoedd, mynyddoedd, corsydd.  Ni lwyddwyd i'w selio pan roedd 55,000 o aelodau o'r lluoedd diogelwch ar gael gyda cart blanche i chwythu lonydd a phontydd i fyny os oeddynt eisiau, hofrenyddion rhyfel yn hedfan uwchlaw fwy neu lai yn barhaol ac ugeiniau o adeiladau milwrol wedi eu lleoli ar ei hyd.  

3). Mae agwedd gyffredinol Prydain yn corddi llywodraeth Iwerddon fel mae'n corddi llywodraethau eraill yn Ewrop.  Mae'r cyfuniad o'r penderfyniad i adael yr UE - sy'n benderfyniad a wnaed gan y DU a'r DU yn unig - ynghyd a'r disgwyliad i wledydd eraill i ddod o hyd i ddatrysiadau i'r problemau lu sy'n codi yn sgil hynny yn ddigon drwg.  Mae'r addewidion cyffredinol iawn yn absenoldeb unrhyw fanylion, ac yn absenoldeb unrhyw dystiolaeth o fod wedi ystyried y manylion yn  gwneud pethau'n waeth.  

4). Mae'r penderfyniad i adael yr UE yn broblem economaidd sylweddol i'r Iwerddon.  Does yna ddim mewath o gydnabyddiaeth o hynny yn dod o gyfeiriad y DU.

5). Mae'r ddadl na ddylai Gogledd Iwerddon gael ei thrin mewn unrhyw ffordd yn wahanol i. 'Weddill' y DU yn afresymegol.  Mae'n cael ei thrin yn wahanol mewn pob math o ffyrdd - gan gynnwys cyfreithlondeb erthyliad a phriodas hoyw.

6). Mae'r cyferbyniad rhwng  ymddygiad llywodraeth Prydain wrth ymateb i'w dyled i'r Undeb Ewropeaidd â sut y cafodd y Gwyddelod eu trin ni pan gawsant eu hannibyniaeth hefyd yn achos cynnen.

Gorfodwyd Iwerddon i gymryd  7% o ddyled rhyfel y DU a pharhau i ad-dalu blwydd-daliadau tir i Brydain, tra bod perchnogion Seisnig neu Eingl Wyddelig y rhan fwyaf o gyfoeth y wlad wedi mynd a phob ased oedd posibl ei symud i'r DU.  Gwnaed yn glir bod rhaid i'r wladwriaeth newydd glymu ei harian i sterling ac ildio i bolisi ariannol Banc Lloegr neu gael ei gwahardd o'r marchnadoedd cyllid rhyngwladol yn Llundain.

Dyna pam - yn wahanol i wledydd y Baltic, Fifindir, Gwlad Pwyl, Hwngari ac Iwgoslafia-  na lwyddodd economi'r Wladwriaeth Wyddelig i godi ar ei draed rhwng diwedd y Rhyfel Mawr a dechrau'r Dirwasgiad Mawr.

Ar hyn o bryd mae Prydain yn flin bod yna fil unwaith ac am byth o £40m i £60m ar y ffordd.  Pan adawodd Iwerddon y DU.  Dydi hyn ddim yn edrych yn llwyth o bres o ochr arall y Mor Celtaidd.  Byddai'r swm yma yn ychwanegu 2% i 2.5% o ddyled cenedlaethol y DU.  Mae hyn yn llawer is na'r hyn mae Iwerddon wedi bod yn ei ad dalu yn flynyddol ers trychineb ariannol 2009.

Winston Churchill sydd biau'r dyfyniad enwog yma yn dilyn y Rhyfel Byd Cyntaf: 

"As the deluge subsides and the waters fall short, we see the dreary steeples of Fermanagh and Tyrone emerging once again. The integrity of their quarrel is one of the few institutions that have been unaltered in the cataclysm which has swept the world."

Ac mae yna rhywfaint o wirionedd yn hynny ( er mai 'our quarrel' nid 'their quarrel' sy'n gywir)  mae'r ffrae am statws cyfansoddiadol Iwerddon yn un oesol ac yn un sy'n codi ym mhob math o gyd destynnau.  


Thursday, November 23, 2017

Is Etholiad Bryn Coch


Is etholiad Cadnant - Cyngor Tref Caernarfon

Dawn Lynne Jones (Plaid Cymru) - 358
Gareth Parry (Llafur) - 129

PC yn cipio oddi ar Lafur gan adael Llafur heb gynrychiolaeth o gwbl ar Gyngor Tref Caernarfon.

Mae'r Blaid yn dal 11 o'r 17 sedd ar y Cyngor Tref bellach.

Sunday, November 19, 2017

Is etholiadau sydd ar y gweill

Ymddiheuriadau am flogio ysgafn (iawn) tros yr wythnosau diwethaf - mi geisiaf flogio'n amlach hyd yn oed os mai blogiadau byr fel hwn ydi rhai ohonynt.

Felly dyma gychwyn trwy restru'r is etholiadau sydd i'w cynnal yn y dyfodol agos sydd o ddiddordeb i'r Blaid.

     *   Bydd Huw Marshall yn sefyll tros y Blaid mewn is etholiad cyngor cymuned ym Mhontycymer, Pen y Bont ar 16/11/17.
     *   Bydd Dawn Lynne Jones yn sefyll i Blaid Cymru mewn is etholiad yn ward Cadnant yng Nghyngor Tref Caernarfon ar 23//11/17.
     *   Bydd Jo Hale yn sefyll mewn is etholiad yn Ne Bryncoch ar gyfer Cyngor Castell Nedd ar 23/11/17

Friday, November 10, 2017

Beth mae'r helynt Carl Sargeant yn dweud wrthym am y Blaid Lafur Gymreig

Reit mae hon yn un dipyn bach mwy sensitif nag arfer – ond byddai’n well i ni ddweud gair neu ddau mae’n debyg gen i.


Mae marwolaeth annisgwyl yn naturiol yn ennyn ar deimladau cryf – a mynegiant o’r teimladau hynny – a dyna sydd wedi digwydd yn sgil hunan laddiad Carl Sarjeant yn gynharach yr wythnos yma.  Ond mae digwyddiadau sydd yn ennyn ar deimladau cryf hefyd yn tueddu i daflu goleuni i gorneli sydd ddim yn gweld y golau yn aml – ac mae hyn wedi digwydd yma hefyd.




Y peth pwysicaf sydd wedi dod i’r amlwg ydi bod y Blaid Lafur yng Nghymru wedi bod yn cuddio holltau ers talwm, a bod yr holltau hynny wedi ffrwydro i’r wyneb yn sgil digwyddiadau diweddar.

Cafwyd rhai o bwysigion Llafur yn mynd ati i wneud i Carwyn Jones yr hyn mae rhai ohonynt yn ei gyhuddo yntau o wneud i Carl Sargeant – ei gael yn euog cyn bod unrhyw ymchwiliad wedi digwydd.


Mae Leighton Andrews wedi ail ymddangos ar y ffurfafen wleidyddol i ddweud wrthym am awyrgylch wenwynig a bwlio oddi mewn i Lywodraeth Cymru a bod Carl Sargeant wedi cael ei dargedu ac nad oes trefn addas i ymchwilio i mewn i gwynion gan y Llywodraeth.  Roedd hefyd yn dweud bod Carwyn Jones yn ymwybodol bod Carl Sargeant yn fregus.  Gan nad yw Leighton Andrews yn Weinidog nag yn wir yn wleidydd Llafur bellach mae’n rhydd i siarad, a ‘dydi Carwyn Jones ddim mewn lle i ddial arno na’i niweidio.  Mae'n eithaf sicr bod Leighton Andrews yn siarad tros nifer sydd mewn sefyllfa sy'n 

ei gwneud yn llawer anos iddynt ddweud eu dweud.  


Rydan ni wedi clywed cryn dipyn tros y dyddiau diwethaf o ganmol rhagoriaethau Carl Sargeant fel gweinidog, gydag Alun Michael yn mynd ati i’w ddisgrifio fel un o’r gweinidogion mwyaf effeithiol iddo ddod ar ei draws yng Nghaerdydd nag yn wir Llundain.  Dydan ni ddim wrth gwrs bellach yn clywed nag yn debygol o glywed fawr ddim am yr honiadau yn ei erbyn.  


Tra bod marw yn ffordd wych o gael ein dyrchafu i’r cymylau a chael pobl i anghofio eich gwendidau – gwir neu dybiedig -mae’n amlwg bod o leiaf rhywfaint o’r canmol a’r clodfori yn ymysodiadau anuniongyrchol ar Carwyn Jones a’i arweinyddiaeth.  Mae’r hollti yn y Blaid Lafur Gymreig yn cael ei arddangos trwy brism ymatebion i ddigwyddiadau anffodus yr wythnosau diwethaf.


Ac mae’n debyg bod dimensiwn arall i’r gwrthwynebiad i Carwyn Jones – sef yr hollt rhwng dilynwyr Corbyn a’r sefydliad Llafur yn y DU, ac mae’n debyg bod y ffaith i Corbyn ddewis peidio a chefnogi Carwyn Jones yn adlewyrchu hyn.  Byddai Corbinistiaid Llafur wrth eu boddau petai ganddynt lywodraeth i’w rheoli yng Nghymru cyn yr etholiad cyffredinol Prydeinig nesaf.  


Felly mae sefyllfa Carwyn Jones yn fwyaf sydyn yn hynod wan, gyda holltau sydd wedi bodoli ers talwm yn cael eu dinoethi’n gyhoeddus.  Mae’n fwy na phosibl na fydd Carwyn Jones yn arwain Llywodraeth Cymru erbyn diwedd y gwanwyn – ac mae’n fwy tebygol hyd yn oed na fydd Theresa May chwaith yn arwain Llywodraeth y DU.  Mae’n debyg y bydd y flwyddyn nesaf yn rhoi llechen lan i ni yn y ddau ddeddfwrfa.  

Saturday, November 04, 2017

Y Byd ar Bedwar a Julian Ruck

Mae'n debyg nad oedd hi'n anisgwyl i'r cyfryngau Cymreig benderfynu dilyn eu meistri Prydeinig a rhoi cyfweliad i Julian Ruck - mae yn natur pethau bod ci yn dilyn ei feistr, hyd yn oed pan mae'n ymwybodol bod y dywydedig feistr yn mynd i'r cyfeiriad anghywir.  Dyna pam y penderfynodd Y Byd ar Bedwar bod barn Mr Ruck yn ychwanegu at ein dealltwriaeth o'r ddadl ynglyn a'r iaith Gymraeg a mynd ati i roi cyhoeddusrwydd iddo.

Rwan mae gan Mr Ruck, fel pawb arall hawl i'w farn ac mae yna bobl eraill sy'n rhannu'r farn honno yng Nghymru.  Ond dydi Mr Ruck ddim yn siarad tros neb yn benodol (ag eithrio criw bach sy'n myllio ar y We am yr iaith Gymraeg a charedigion yr iaith) - ac mae ei farn ymhell y tu hwnt i'r ddisgwrs wleidyddol yng Nghymru ynglyn a'r iaith.  Dydi'r cyfryngau  gan amlaf ddim yn mynd ati i chwilio am bobl sydd a barn sydd ar eithafion y sbectrwm yn y rhan fwyaf o feysydd.  Er bod dealltwriaeth y Bib yn Llundain o'r ddisgwrs ynglyn a'r Gymraeg yn llawer mwy amrwd na dealltwriaeth ITV yng Nghymru o'r ddisgwrs honno, aeth ati i  ddilyn arweiniad Llundain beth bynnag.  Mae'r math yma o waseidd-dra yn DNA y cyfryngau Cymreig mae gen i ofn.

Ta waeth, rydym yn gwybod hyn oll yn barod.  Yr hyn sy'n fwy dadlennol ydi'r ffordd y cafodd Mr Ruck ei holi.  Yn sylfaenol ei naratif ydi bod yr iaith Gymraeg yn marw a felly 'does yna ddim pwrpas taflu arian cyhoeddus i'w chyfeiriad.  Cafodd rhan o naratif Mr Ruck ei herio - union gost honedig y Gymraeg i'r trethdalwr - ond ni chafodd craidd y naratif ei herio, sef bod y Gymraeg yn marw.  Mae'r canfyddiad hwnnw wedi ei wreiddio yn y ffordd mae llawer o bobl yn edrych ar y Gymraeg, ac mae hynny mor wir am lawer o garedigion yr iaith nag yw am ei gelynion a phobl sy'n byw y tu allan i Gymru.  Y drwg efo'r canfyddiad  ydi nad oes yna lawer iawn o dystiolaeth i gefnogi'r canfyddiad mewn gwirionedd.

Mae yna sawl ffordd o wneud hyn - ond i bwrpas yr ymarferiad yma mi wna i dynnu fy nhystiolaeth i gyd o Arolwg Llywodraeth Cymru o'r Defnydd o'r Iaith Gymraeg 2013 i 2015.  

Er nad ydi pob dangosydd ar y graff cyntaf yn symud i'r cyfeiriad cywir - dydi'r darlun a geir yma ddim yn un o ddirywiad di gymysg - o bell ffordd.

Mae'r nifer sy'n siarad y Gymraeg yn aml ar gynnydd

Mae'r nifer sy'n siarad yr iaith yn rhugl ychydig yn uwch ac mae'r nifer sydd wedi eu haddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg ychydig yn uwch.




O edrych ar hanes y Gymraeg o ddechrau'r ganrif ddiwethaf ceir patrwm o ddirywiad mewn niferoedd sy'n siarad yr iaith hyd 1981 ac wedyn sefydlogi.  Mae'n wir bod rhywfaint o gwymp rhwng 2001 a 2011 - ond mae'r ffigwr yn uwch nag oedd yn 1981 a 1991.  Ar ben hynny mae yna le i gredu bod gor gyfrifo ymysg plant yn 2001. 


Mae'r patrwm demograffig hefyd yn eithaf iach - yn gyffredinol yr ieuengaf ydi rhywun sy'n byw yng Nghymru y mwyaf tebygol ydi o neu hi i allu siarad yr iaith.


O edrych ar y niferoedd o siaradwyr rhugl mae'r darlun yn gymysg, gyda chwymp yn y Gymru Gymraeg a chynnydd mewn lleoedd eraill, ond mae yna gynnydd sylweddol tros Gymru o edrych ar siaradwyr llai rhugl mae yna gynnydd anferth. 


Y bobl ieuengaf sydd fwyaf tebygol o ddefnyddio'r iaith yn ddyddiol - mae'n debyg oherwydd y system addysg.


A'r ieuengaf ydi rhywun y mwyaf llythrennog ydi o neu hi yn y Gymraeg.


Tros Gymru mae'r patrwm o faint o bobl sy'n defnyddio'r Gymraeg yn gymysg - er bod cynnydd tros y wlad yn ei chyfanrwydd.


Rwan rhag ofn bod camddealltwriaeth 'dydw i ddim yn honni am funud bod pob dim yn dda ar yr iaith.  Mae'r darlun yn gymysg ac yn gymhleth gyda rhai dangosyddion yn rhoi lle i fod yn wirioneddol obeithiol am ei dyfodol ynghyd a thystiolaeth ei bod o dan cryn dipyn o bwysau mewn rhai rhannau o Gymru.  

Ond yr hyn rydwyf yn ei ddweud ydi nad oes yna unrhyw sail tystiolaeth i'r naratif bod y Gymraeg am farw.  Yn anffodus mae rhai o garedigion yr iaith yn hyrwyddo'r canfyddiad hwn - ac yn hynny o beth maent yn derbyn naratif Mr Ruck a'i debyg.  Os oedd y Byd ar Bedwar yn teimlo eu bod wirioneddol angen holi Mr Ruck dylid bod wedi herio'r naratif yma yn hytrach na chwestiynu sail ei ffigyrau ariannol  (sydd hefyd yn ffug wrth gwrs).  Mae'r canfyddiad yma wrth wraidd y ffordd mae pobl fel Mr Ruck yn gweld y Byd - ac mae'n ganfyddiad cwbl ffug.













Sunday, October 29, 2017

Catalonia a'r gyfraith

Mae'r ffaith bod llywodraeth Prydain ac arweinyddiaeth yr UE yn cefnogi llywodraeth Sbaen yn eu anghydfod efo llywodraeth Catalonia wedi ei seilio ar y ddadl bod llywodraeth Sbaen yn gweithredu'n unol a'r gyfraith tra bod llywodraeth Catalonia yn gweithredu'n groes i'r gyfraith.  Tra bod cymhelliad o'r fath yn ddealladwy i'r graddau bod y sawl sy'n llunio cyfreithiau am fod a pharch mawr tuag at gyfreithiau, mae hefyd yn broblematig.  
Mae ffiniau cenedlaethol yn newid trwy'r amser ac mae gwladwriaethau'n mynd a dod.  Mae yna newidiadau sylweddol iawn wedi bod mewn ffiniau cenedlaethol yn y gorffennol cymharol agos - yn achos yr Undeb Sofietaidd a'r hen Iwgoslafia er enghraifft.  Roedd yna newidiadau mwy arwyddocaol yng nghanol y ganrif ddiwethaf pan roedd yr hen ymerodraethau Ewropiaidd yn datgymalu. Mae'r newidiadau hyn wedi digwydd yn aml - ond ddim pob tro - yn groes i'r gyfraith gyfredol. 
Petai parchu cyfraith gyfredol yn egwyddor holl orchfygol ni fyddai llawer o'r newidiadau cymdeithasol tros y canrifoedd diwethaf erioed wedi digwydd.
Mae cyfreithiau'r gorffennol yn aml wedi gwneud yr hyn rydym yn ei gymryd yn ganiataol heddiw yn ganiataol.  
Arweiniodd Nelson Mandela fudiad cwbl anghyfreithlon.
Roedd pleidlais i ferched yn anghyfreithlon ar un amser.
Roedd bod yn Gatholig yn anghyfreithlon yn y gorffennol.
Roedd llawer o'r hyn wnaeth Martin Luther King yn anghyfreithlon.
Roedd bod yn hoyw yn anghyfreithlon yn y gorffennol cymharol agos.
Mae rhywun yn cymryd na fyddai arweinyddiaeth yr UE na'r DU yn dadlau na ddylai merched yn Saudi Arabia gael gyrru oherwydd bod hynny'n anghyfreithlon yn y wlad honno hyd yn ddiweddar.  .
Gallwn barhau yn y cywir hwn am amser hir iawn, iawn.  
Mae'r sefyllfaoedd uchod yn aml wedi cael eu newid oherwydd bod pobl yn fodlon torri'r gyfraith er mwyn sicrhau'r newidiadau hynny.  Ac mae llawer o'r hawliau iaith sydd gennym ni heddiw - Sianel Deledu, arwyddion ffordd Cymraeg ac ati wedi dod i fodolaeth oherwydd bod pobl wedi bod yn fodlon torri'r gyfraith er mwyn eu sicrhau.
Yn y pen draw dydi'r ffaith bod rhywbeth yn gyfreithiol ddim yn golygu ei fod yn gyfiawn - y gwrthwyneb sydd yn wir weithiau.  Yr egwyddor o hunan benderfyniad - self determination - ydi'r mater pwysicaf yma - ac mae'n egwyddor i'w choleddu yma - egwyddor sydd fel mae'n digwydd yn greiddiol i'r Cenhedloedd Unedig.
O.N - newydd wedld dadl debyg iawn ar flog penigamp Dylan Llyr.

Sunday, October 22, 2017

Negydu i adael yr UE - problem y DU

Felly mae canolfan rwdlan digidol Cymru - blog yr Aelod Seneddol Toriaidd Glyn Davies - wrthi'n rwdlan unwaith eto.  Yr hyn sydd ganddo'r tro hwn ydi bod y negydu i adael yr UE yn mynd yn union fel roedd Glyn yn disgwyl o'r dechrau'n deg, ac os ydi pethau'n mynd o chwith mai bai yr Undeb Ewropiaidd fawr ddrwg 'na ydi pob dim.  

I raddau mae'r blogiad yn ddiddorol yn yr ystyr ei fod yn adlewyrchu'r newid sylweddol a gafwyd yn naratif gwleidyddion a chyfryngau sydd wedi hyrwyddo gadael yr Undeb Ewropiaidd o'r cychwyn.  Ar y dechrau roeddem yn cael ein sicrhau ganddynt y byddwn yn siwr o ddod i gytundeb masnach rydd heb fawr o drafferth efo'r UE oherwydd eu bod nhw'n awyddus i werthu BMWs a Prosecco i ni.  Ers iddi ddod yn amlwg nad ydi hynny am ddigwydd mae'r naratif wedi ei haddasu i rhywbeth fel 'Mi fyddem ni'n cael cytundeb marchnad rydd efo'r UE oni bai bod y diawled drwg eisiau'n cosbi ni'.  

Rydym angen pwt o eglurhad dwi'n meddwl.  

Mae'r DU ar hyn o bryd yn rhan o'r UE ac oherwydd hynny mae'n cael yr holl gyfleoedd (a'r problemau) sy'n gysylltiedig â hynny.  Mae hynny'n cynnwys masnachu'n ddi doll efo 27 gwlad arall yr UE.

Penderfynasom adael, ond am ryw reswm rydym yn credu bod gennym hawl barhau i gael y manteision masnachu rhydd beth bynnag.  Gan ein bod wedi gadael byddai rhywun yn meddwl ei bod yn weddol amlwg nad oes gennym bellach yr hawliau hynny.  Mae ein safbwynt dipyn  fel un rhywun sy'n gadael clwb golff ar ol bod yn perthyn iddo am flynyddoedd maith, ond yn llafurio o dan yr argraff ei bod yn gwbl briodol iddo barhau i ddefnyddio'r cwrs golff a'r cyfleusterau eraill.

Ond Mae Glyn a'i debyg yn mynd ati i rincian dannedd a wylofain a chwyno ein bod yn cael ein bwlio pan nad ydi'r UE yn cytuno efo'r canfyddiad rhyfedd yma.  

Y rheswm mae gwleydydd yn ciwio i ymuno efo blociau masnachu megis yr UE ydi oherwydd bod byd masnach rhyngwladol yn hynod gystadleuol, ac mae pwer negydu bloc mawr yn llawer cryfach na phwer negydu uned fechan.  Pan mae'r DU yn gadael yr UE bydd yn peidio a bod yn rhan o floc masnachu, a bydd yn dechrau cystadlu efo'r UE .  Does yna ddim rheswm o gwbl pam y byddai'r UE eisiau eu gwneud yn hawdd i ni gystadlu yn eu herbyn.  I'r gwrthwyneb.  

Wednesday, October 18, 2017

Cwis 'fory

Sylwer os gwelwch yn dda mai am 8 o'r gloch fory - nid 7:30 fydd y cwis yng Nghlwb Canol Dre.

Plant sy'n siarad y Gymraeg adref - Gwynedd a Mon

Dydi'r iaith mae plant yn ei siarad adref ddim o anghenwraid yn dweud wrthym os ydynt yn gwneud defnydd cymdeithasol ohoni, a dydi o ddim yn dweud chwaith pwy sy'n siarad yr iaith yn rhugl.  Mae yna lawer o bobl yn siarad y Gymraeg yn gwbl rhugl sydd ddim yn ei defnyddio ar yr aelwyd.

Serch hynny mae'n rhoi syniad o ble mae iaith yn gryf - a beth sy'n debyg o ddigwydd yn y dyfodol mewn ardal.  Dydi hyn ddim yn wir am ystadegau cyfrifiad moel.  Felly dyma gyhoeddi ffigyrau Llywodraeth Cymru ar gyfer Gwynedd a Mon.  Gellir dod o hyd i'r ffigyrau Cymru gyfan yma.














Tuesday, October 17, 2017

Argymhellion y Comisiwn Ffiniau

Mae'n debyg y bydd yna gryn dipyn o ddoethinebu am y newidiadau i'r etholaethau San Steffan sydd wedi eu cyhoeddi gan y Comisiwn Ffiniau heddiw.  Mae'r ymarferiad yn un cwbl ddibwynt i raddau helaeth - mae'n anhebygol iawn o ddigwydd.

Mae'r llywodraeth - fel mae pawb yn gwybod bellach - yn llwyr ddibynol ar bleidleisiau'r DUP.  Er nad ydi'r argymhellion diwygiedig ar gyfer Gogledd Iwerddon heb eu cyhoeddi, os ydynt yn rhywbeth tebyg i'r rhai a gynhyrchwyd y llynedd byddant yn costio tair sedd i'r DUP.  Byddai dileu etholaeth East Londonderry yn dileu un o'u seddi yn syth, a byddai hollti West Belfast yn ddwy a'u uno efo North Belfast a South Belfast yn tywallt degau o filoedd o genedlaetholwyr i ddwy sedd unoliaethol ymylol.  Yn wir byddai'r newidiadau yn arwain at fwy o seddi Sinn Fein na rhai unoliaethol - rhywbeth fyddai'n anathema llwyr i'r DUP.

Mae'n bosibl symud ymlaen efo'r cynlluniau heb gynnwys Gogledd Iwerddon wrth gwrs, ond mae yna wrthwynebiad chwyrn ymysg aelodau seneddol Toriaidd sydd yn ofn gweld eu etholaethau'n diflanu - a byddai triniaeth ffafriol yn dan ar eu crwyn nhw.  Ychwaneger at hynny y ffaith bod anawsterau Brexit wedi arwain at pob darn o ddeddfwriaeth cynhenus arall yn cael ei daflu tros ymyl y cwch dyllog, a gallwn gymryd mai dyna fydd yn digwydd i'r cynllun yma hefyd.

Monday, October 16, 2017

Cynhadledd y Blaid

Cofiwch am gynhadledd y Blaid ddydd Gwener a dydd Sadwrn yng Nghaernarfon. Os ydych chi o gwmpas nos Iau mae Dic Thomas a fi yn cynnal cwis gwleidyddol yn Clwb Canol Dre am 7:30.  Croeso i bawb.


Sunday, October 08, 2017

Trosodd atoch chi Mr Davies

Mae Sandy Clubb yn gwbl gywir i ddweud nad ydi Cyngor (Llafur) Caerdydd yn dod yn agos at wneud eu rhan i wireddu uchelgais honedig llywodraeth Cymru i 'greu' miliwn o siaradwyr Cymraeg.  Yr hyn sydd ddim yn ymddangos yn y stori ydi mai prin iawn ydi'r cynghorau - gan gynnwys - neu yn arbennig  gynghorau Llafur.

Y peth cyntaf i'w ddweud ydi nad oes modd gor ddweud pwysigrwydd y sector addysg i'r Gymraeg.  Yn y gorffennol roedd y rhan fwyaf o siaradwyr Cymraeg yn dysgu'r iaith ar yr aelwyd - lleiafrif sy'n gwneud hynny bellach.  Mae'n debyg mai tua 21% o siaradwyr Cymraeg rhwng 3 a 15 sy'n dysgu'r Gymraeg ar yr aelwyd erbyn hyn, mae'r ganran gyfatebol ar gyfer pobl 65+ yn agos at 80%.  Mae'r gwahaniaeth yma yn sylweddol ac yn arwyddocaol iawn.


                                 Dosbarthiad ysgolion cyfrwng Cymraeg


Yr ail bwynt i'w wneud ydi bod pedair sir orllewinol yn ysgwyddo llawer iawn, iawn o'r faich o addysgu trwy gyfrwng y Gymraeg - sef Ynys Mon, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin.  Er mai 13% yn unig o blant ysgolion  cynradd Cymru sy'n cael eu addysgu yn y bedair sir yma, mae 57% o'r ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg yno - ac mae 44% o'r plant sy'n cael addysg Gymraeg yn y siroedd hyn.  Mae'n debyg bod y gwir ffigwr yn uwch mewn gwirionedd gan bod ysgolion canol yng Ngheredigion yn cael eu di ystyru.  

I roi pethau mewn ffordd arall mae 87% o'r plant ysgolion cynradd yn yr 18 sir sy'n weddill yn cael eu haddysgu trwy gyfrwng y Saesneg - er bod cryn dipyn o dystiolaeth bod yna lawer iawn o alw am addysg Gymraeg ar hyd rhannau sylweddol o'r siroedd hynny. 

Ac mae yna fater bach arall hefyd - Plaid Cymru sy'n arwain yn y bedair sir orllewinol tra mai Llafur sy'n arwain yn y rhan fwyaf o siroedd eraill.  

Does gan bleidiau Llafur lleol ddim llawer o broblem pan mae'n dod i ddefnyddio addysg cyfrwng Cymraeg fel arf gwleidyddol os ydi hynny'n gyfleus.  Cafwyd ymgyrch yn Llangennech yn erbyn newid statws yr ysgol leol gan Lafur eleni er enghraifft.  Roedd deunydd etholiadol Llafur yn Nhreganna yn ystod yr etholiadau lleol eleni yn codi bwganod am gau ysgolion cyfrwng Saesneg er mwyn agor rhai cyfrwng Cymraeg ym mis Ebrill a Mai eleni.

Felly os ydi Alun Davies eisiau ei filiwn o siaradwyr Cymraeg mae'n rhaid iddo ddod a'i blaid efo fo - yn genedlaethol ac ar lefelau lleol.  Wedi'r cwbl mae'r cynnydd yn y ganran o blant sydd mewn addysg Gymraeg yn boenus o araf - 18.81% oedd y ffigwr yn 2000/2001 a 23.86% ydi o erbyn hyn.  Mae'r ffigwr wedi bod yn statig am bron i ddegawd.  

Ond mae pob dim rydym yn ei wybod am y Blaid Lafur Gymreig yn awgrymu na fydd Alun Davies na Carwyn Jones na neb arall yn dangos y dewrder gwleidyddol i geisio mynd a'u plaid efo nhw.  Yn hanesyddol pan mae'n dod i faterion penodol Gymreig, cadw'r gwch yn wastad yn fewnol ydi blaenoriaeth Llafur.  Cyfaddawdu am resymau mewnol oedd yn gyfrifol am y setliad datganoli rhyfedd a bisar a gafodd Cymru, a dyna sy'n gyfrifol am y rhwyfo yn ol diweddar yng nghyd destun y Gymraeg.

Ystadegau oddi yma ac yma

Sunday, October 01, 2017

Llafur Arfon a thlodi - rhaid wrth dderyn glan i ganu

Ar y Maes yng Nghaernarfon ddoe oedd fy nhad pan gafodd ei ganfasio gan actifydd Llafur - o bosibl y tro cyntaf iddo gael y profiad hwnnw yn ei fywyd (mae o 'n 90 oed).  A dweud y gwir cafodd ei ganfasio ddwywaith - y tro cyntaf ar y ffordd i Stryd Llyn a'r ail waith ar y ffordd oddi yno.  

Mae'n ddigon naturiol bod Llafur eisiau gwneud ymdrech ychwanegol yn Arfon wrth gwrs - o drwch blewyn yn unig enillwyd yr etholaeth gan Blaid Cymru ym mis Mai ac maen nhw'n rhagweld etholiad arall yn gynt yn hytrach na'n hwyrach.  Digon teg.

Yr hyn sy'n llai teg fodd bynnag ydi pitch eu canfaswyr.  Y neges gafodd fy nhad oedd bod Arfon yn dlawd, ac mai'r rheswm am hynny ydi bod Arfon yn dlawd ac mai'r rheswm am hynny ydi ei bod wedi ei chynrychioli gan Blaid Cymru am hir.  Oni bai am y ffaith amlwg mai rhan o Arfon yn unig sydd wedi ei chynrychioli gan y Blaid am hir mae yna broblem arall - wrth safonau Cymreig 'dydi Arfon ddim yn dlawd. A dyna ddywedwyd wrth un o'r canfaswyr gan fy nhad 'Os ydych chi eisiau gweld ardaloedd tlawd ewch i'r rhai rydych chi wedi eu rheoli am ganrif yng Nghymoedd y De'.  Daeth hynny a'r sgwrs i ben a throdd yr actifydd ei chefn i chwilio am rhywun arall i'w fwydro.

Ymddengys felly mai'r strategaeth ydi argyhoeddi trigolion etholaeth sydd ddim yn dlawd (mae cyflogau cyfartalog Arfon yn uwch nag unrhyw le yn y Gogledd ag eithrio Delyn er enghraifft) eu bod yn dlawd ac mai bai eu cynrychiolwyr etholedig ydi hynny.

Beth am gael golwg felly ar yr ardaloedd tlotaf yng Nghymru yn ol gwahanol fesuriadau?  Isod 'dwi 'n rhestru'r pump etholaeth sydd ar waelod y tablau Cymreig.  Ffigyrau Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd yn 2015 ydyn nhw i gyd a dwi wedi eu cymryd oddi yma.

Mi wnawn ni ddechrau efo'r ganran o bobl sydd yn byw yn y 10% o gymunedau tlotaf yng Nghymru:

Gorllewin Caerdydd 26%
Rhondda 26% 
Merthyr 24%
Blaenau Gwent 23%
De Caerdydd 23%
Dwyrain Abertawe 23%

Mae'r chwech etholaeth yn cael eu cynrychioli yn San Steffan gan Lafur - ac maen nhw wedi cael eu cynrychioli gan y blaid honno fwy neu lai trwy gydol eu hanes ers i bleidlais rydd gael ei gyflwyno.

Y ffigwr ar gyfer Arfon ydi 8%.

Beth am y cymunedau mwyaf cyfforddus yn economaidd?  Wel mae'r ffigyrau isod yn dangos pa ganran o boblogaeth gwahanol etholaethau sy'n byw yn y 50% o gymunedau lleiaf difreintiedig:

Rhondda 4%
Cwm Cynon 14%
Blaenau Gwent 15%
Merthyr 17%
Dwyrain Abertawe 27%

Eto Llafur un ac oll.

Y ffigwr ar gyfer Arfon ydi 65%

Fel y byddai rhywun yn disgwyl mae pobl yn marw yn gynt os ydyn nhw'n byw mewn etholaethau Llafur.  Mae hyd bywyd cyfartalog dynion yng Nghymru yn 78.5.  Yn Arfon mae'n uwch na hynny - 79.4.  Pump etholaeth Llafur sydd ar waelod y tabl:

Rhondda - 75.9
Blaenau Gwent 76.2
Aberafan - 76.5
Dyffryn Clwyd - 76.7
Ogwr - 76.7

Ac eto fel y byddai rhywun yn disgwyl mae diweithdra'n uwch mewn etholaethau Llafur nag ydynt yng ngweddill Cymru.  Y rhif cyfartalog yng Nghymru yn 2015 oedd 7% - union ganran Arfon.  Ond wele'r 5 isaf - pob un ohonynt yn etholaethau Llafur wrth gwrs:

Blaenau Gwent - 14%
Rhondda - 12%
Aberafan - 10%
Merthyr 10%
Cwm Cynon 10%.

Beth am weithgaredd economaidd?  Mae'r ganran o bobl Cymru sydd ddim yn economaidd weithredol yn 21%.  Mae'n is na hynny yn Arfon - 19% - ond mae'n uwch o lawer mewn nifer o etholaethau Llafur:

Merthyr - 26%
Rhondda - 26%
Aberafan - 25%
Canol Caerdydd - 24%
Ogwr - 19%.

A wedyn rydych chi'n llai tebygol o lawer i fod mewn swydd broffesiynol os ydych yn ddigon anffodus i fyw mewn etholaeth Lafuraidd.  Mae yna 39.7% o boblogaeth Cymru mewn swyddi proffesiynol, ac mae'n uwch na hynny yn Arfon - 46% a bod yn fanwl gywir.  Etholaethau Llafur sydd ar waelod y tabl wrth reswm:

Rhondda - 27%
Cwm Cynon - 28%
Ogwr - 29%
Blaenau Gwent - 28%
Merthyr 30%.

Mae'r ganran o boblogaeth Arfon sydd heb unrhyw gymwysterau addysgol o gwbl fymryn yn uwch na'r cymedr Cymreig (11% o gymharu a 10%).  Ond unwaith eto etholaethau Llafur sydd ar waelod y tabl:

Rhondda - 17%
Cwm Cynon - 17%
Ogwr - 16%
Merthyr - 15%
Blaenau Gwent - 15%

Ond pan mae'n dod i gymwysterau uwch - NQF 4 neu uwch - mae Arfon (38%) yn uwch na'r cymedr cenedlaethol (32%) ac yn llawer, llawer uwch na'r cymedr Llafur.  Yr isaf - fel arfer ydi:

Blaenau Gwent - 18%
Rhondda - 18%
Cwm Cynon - 18%
Ogwr - 21%
Aberafan - 24%
Islwyn - 24%
Torfaen 24%

Rwan does yna ddim pwt o amheuaeth mai'r rhannau tlotaf o Gymru o dan y rhan fwyaf o fesuriadau ydi'r rhai traddodiadol Lafur.  Ond nid bai Ann Clwyd yn uniongyrchol ydi o bod Cwm Cynon ar waelod cymaint o'r tablau isod, ac nid bai Chris Bryant ydi o bod y Rhondda mor isel.  'Does gan y naill na'r llall ohonynt y pwerau cyfansoddiadol i ddenu buddsoddiad i'w etholaethau.  

Ond mae'n ffaith nad ydi pleidleisio i Lafur am ganrif wedi bod o fudd economaidd i Gymru, a'r ardaloedd sydd wedi dioddef fwyaf ydi'r rhai sydd wedi bod fwyaf cyson eu cefnogaeth i Lafur.  Mae'r rhesymau pam bod yna gydberthyniad mor agos rhwng pleidleisio i Lafur yng Nghymru a methiant economaidd, ond un o'r ffactorau pwysicaf ydi methiant y blaid honno pan mae wedi cael y cyfle i ddarparu Cymru, a chymunedau Cymru, efo'r arfau i ddenu buddsoddiad a datblygu'r economi mewn ffordd gytbwys.  


Monday, September 25, 2017

Amaethyddiaeth, y Gymraeg a Brexit

Mae gen i gof i ffrwyth rhyw ymchwil neu'i gilydd i sut bleidleisiodd ffermwyr yng Nghymru yn refferendwm Ewrop a gafodd ei gyhoeddi yn Sioe Frenhinol y llynedd awgrymu i tua 60% ohonynt bleidleisio i adael yr UE.  Wna i ddim cymryd arnaf fy mod yn deall sut a pham aeth un o'r cydrannau hynny o'r economi sydd wedi elwa fwyaf o'r UE ati i bleidleisio i adael.  Ond mae'n werth edrych ar ganlyniadau posibl gadael yr Undeb serch hynny.



I ddechrau mae taliadau o'r UE yn cyfrif am tua 55% o incwm amaethyddol yn y DU, ac mae 73% o allforion amaethyddol y DU yn mynd i'r UE.  Mae'n anhebygol iawn y bydd y sector amaethyddol yn flaenoriaeth i lywodraeth y DU wrth iddi negydu cytundebau masnach yn y dyfodol - mae'r sector amaeth yn cyfri am tua 0.7% o GDP'r DU yn unig.  Byddai hyn yn rhoi'r sector yn weddol agos at ddiwedd y ciw o ran cael ei blaenori - ac mi fyddai'r gydadran Gymreig yn ei thro ar ddiwedd y ciw hwnnw.  O safbwynt llywodraeth y DU mae barwniaid grawn East Anglia yn llawer pwysicach na ffermwyr defaid Eryri.  

Ac nid dyna'r gwaethaf.  Un o'r prif ddadleuon tros adael yr UE oedd y byddai hynny'n galluogi'r DU i negydu cytundebau masnach rydd efo gwledydd y tu hwnt i'r DU.  Petai hyn yn digwydd byddai yn arwain at lawer mwy o fewnforion rhad o ansawdd is na'r hyn sydd ar gael ar hyn o bryd ar y farchnad.   Mae cig o Seland Newydd (er enghraifft) eisoes yn hynod gystadleuol yn y DU, er iddo gael ei gynhyrchu yn ddi gymhorthdal, iddo gael ei symud o un ochr i'r Byd i'r llall a bod tollau wedi ei dalu arno.  

Mae'n bosibl dadlau y bydd llywodraeth y DU yn dod o hyd i'r pres ar gyfer cymorth daliadau wrth gwrs - a gellir dadlau hefyd nad ydi'r gyfundrefn CAP ond wedi ei sicrhau hyd at 2021 ac na chaiff ei adnewyddu.  Ond y gwir amdani ydi bod gan y sector amaethyddol lawer mwy o rym gwleidyddol yn Ewrop na sydd ganddi yma.  Yn ychwanegol at hynny bydd cynnig cymorthdaliadau yn llawer anoddach yn wleidyddol os nad yw'n cael ei ariannu o Ewrop. Os yw'n cael ei dalu yn uniongyrchol o gyllideb llywodraeth y DU bydd yn cystadlu efo addysg, gofal, pensiynau, iechyd ac ati am gyllid - a bydd yn anodd iawn ennill y ddadl yna.

Mewn geiriau eraill gallai gadael yr UE fod yn drychineb i'r diwydiant amaethyddol yng Nghymru.

Felly ydi o dragwyddol bwys bod y diwydiant amaeth yng Nghymru yn crebachu ymhellach - wedi'r cyfan mae'n rhan gweddol fach o 'r economi?  Wel mae'n dibynnu beth sy'n bwysig i chi.  Un o batrymau amlycaf y degawdau diwethaf o ran y Gymraeg ydi ei bod wedi datblygu i fod yn iaith llai gwledig a mwy trefol.  Y rheswm am hyn ydi bod pobl gynhenid (a Chymraeg eu iaith) wedi bod yn symud o ardaloedd gwledig i ardaloedd trefol yng Nghymru, tra bod pobl o Loegr wedi bod yn symud i ardaloedd Cymraeg eu hiaith.  Dyna pam bod Caernarfon (dyweder) yn llawer mwy Cymraeg o ran iaith heddiw na Phen Llyn - er mai'r gwrthwyneb oedd yn wir trwy gydol hanes Cymru.  

Mae un cydadran o'r Gymru wledig wedi parhau'n Gymreig a Chymraeg iawn fodd bynnag - yr adran  amaethyddol.  Byddai colli honno'n ergyd sylweddol i'r Gymraeg yn y Gymru wledig yn gyffredinol ac yn ergyd farwol mewn rhannau helaeth ohoni.

Monday, September 18, 2017

Problemau anarferol Senedd Cymru

Dwi dipyn yn hwyr ar hon, ond dyma bwt ar 20fed penblwydd y Cynulliad / Senedd.

Yn sylfaenol mae gan y Cynulliad / Senedd ddwy broblem waselodol: 

1). Y ffaith ei fod yn ddi eithriad yn cael ei redeg gan y Blaid Lafur.
2). Y ffaith bod y pwerau sydd ganddo yn gyfyng - yn arbennig felly mewn perthynas a materion economaidd.

Wna i ddim son am 2) ar hyn o bryd - ond mae yna ychydig gen i i'w ddweud am 1).

Ar un ystyr mater democrataidd ydi o bod Llafur pob amser mewn grym.  Os ydi etholwyr Cymru eisiau llywodraeth sy'n cael ei harwain gan Lafur er bod perfformiad y llywodraeth yna'n ddifrifol o wael, ac wedi bod yn wael am y rhan fwyaf o hanes y sefydliad, yna mater i'r etholwyr ydi hynny.  

Ond mae yna broblemau systemaidd hefyd - ac mae nhw'n rhai anarferol o'u cymharu a gwledydd eraill.  Dwi wedi torri'r canlynol o wikipedia - mae'r ffigyrau yn dangos perfformiad Llafur ers 1999.  

2016:

Last election30 seats

Seats won29

Seat changeDecrease1

Constituency Vote353,866

 % and swing34.7% Decrease7.6%


2011:

Last election26 seats
Seats won30
Seat changeIncrease4
Constituency Vote401,677
 % and swing42.3% Increase10.1%
2007:

Last election30 seats
Seats won26
Seat changeDecrease4
Constituency Vote314,925
 % and swing32.2% Decrease7.8%

2003: 
Last election28 seats
Seats won30
Seat changeIncrease2
Constituency Vote340,515
 % and swing40.0% Increase2.4%
1999:

Seats won28
Constituency Vote384,671
Percentage37.6%
Felly tros y cyfnod o 20 mlynedd mae canran pleidlais (etholaethol) wedi amrywio rhwng 32.2% a 42.3%  o'r bleidlais genedlaethol.  Mae hynny'n amrediad mawr.  Ond cymharol fach ydi'r amrediad mewn seddi - 4 a bod yn fanwl - 26 ydi'r lleiaf iddynt ei gael a 30 ydi'r mwyaf.  Mae'r system etholiadol ynghyd a dosbarthiad cefnogaeth Llafur yn creu cyfundrefn etholiadol sy'n gyndyn iawn i ymateb i newid etholiadol.

Ond nid y system etholiadol ydi'r unig broblem.  Problem arall ydi bod y rhan fwyaf o bobl Cymru 'n cael eu newyddion o Loegr.  O ganlyniad maent yn edrych ar wleidyddiaeth Cymru trwy brism gwleidyddiaeth Lloegr.  O ganlyniad i hynny mae Llafur yng Nghymru yn tueddu i fod yn boblogaidd pan mae Llafur Lloegr yn boblogaidd, ac yn amhoblogaidd pan mae Llafur Lloegr yn amhoblogaidd.  Felly gall Llafur wneud yn gymharol dda yng Nghymru yn etholiadol hyd yn oed os ydynt yn perfformio'n sal mewn llywodraeth oherwydd eu bod yn cael eu beirniadu mewn cyd destun Cymru / Lloegr. 

 'Dydi sefyllfa lle nad oes yna gysylltiad uniongyrchol a chlir rhwng perfformiad mewn llywodraeth a'r broses etholiadol ddim yn cynnig cymhelliad i lywodraeth berfformio'n dda, ac felly mae'n cynhyrchu cyfundrefn sydd yn ddiffygiol o safbwynt democrataidd.