Acenion a 'ballu eto

'Dwi wedi son am hyn o'r blaen, ond mae sylwadau Simon, yn nhudalen sylwadau y blogiad diwethaf, am eiriau Cymraeg yn diflanu o ganlyniad i gael eu defnyddio mewn ffordd ychydig yn wahanol yn y Saesneg wedi gwneud i mi feddwl am y busnes acenion yma eto.

Mae acenion yn dweud mwy wrthym am bobl nag o ble maent yn dod - maent hefyd yn dweud wrthym am sut mae pobl yn gweld eu hunain, a sut maent am i eraill eu gweld. Mae acenion hefyd yn newid yn barhaus. Er enghraifft, 'dwi ddim yn amau nad ydi fy acen i ychydig yn wahanol pan 'dwi wrth fy ngwaith o gymharu a phan rwyf yn siarad gyda phobl oedd yn ffrindiau ysgol i mi. Yn sicr byddaf yn sylwi ar hyn mewn pobl eraill. Pan 'dwi i ffwrdd o'r Gogledd 'dwi'n ddiarwybod i mi fy hun bron yn meirioli fy acen Ogleddol gref yn y Saesneg a'r Gymraeg fel ei gilydd.

Mae'r wraig wedi ei magu yng Nghaerdydd, ond mae wedi byw y rhan fwyaf o'i bywyd yng Nghaernarfon. Pan fydd yn siarad ei hiaith gyntaf - Saesneg - mae ganddi acen Gaerdydd gref, pan mae'n siarad y Gymraeg mae'n siarad efo acen sy'n ddigon nodweddiadol o bobl ochrau Caernarfon. 'Dwi'n 'nabod llawer o fewnfudwyr eraill sy'n siarad y Saesneg yn eu hacenion rhanbarthol (Seisnig gan amlaf), ond sy'n siarad y Gymraeg yn ddigon tebyg i'r ffordd y byddaf i yn gwneud hynny. Mae gen i bump o blant, ac mae yna wahaniaeth yn eu hacenion hwy. Mae dau yn defnyddio acen mwy dosbarth gweithiol na'r tri arall. 'Dwi'n meddwl mai pwy oedd yn digwydd bod yn ffrindiau efo nhw yn yr ysgol oedd yn gyrru hyn.

Ac mae acenion rhanbarthol yn newid wrth gwrs. Yr esiampl mwyaf enwog o hyn mae'n debyg gen i ydi ymlediad Estuary English ar hyd a lled De Lloegr. Acen (neu grwp o acenion efallai) ydi hon sydd yn defnyddio llawer o nodweddion acen ddosbarth gweithiol Llundain, ond sydd eto'n wahanol iddi. Mae'r acen hon nid yn unig wedi ymwthio i ardaloedd daearyddol gwahanol ond mae hefyd wedi ymwthio i fyny'r ysgol gymdeithasol hefyd. Mae yna ddylanwad Estuary English ar y ffordd y bydd wyrion brenhines Lloegr yn siarad.

Mae'n debyg mai newidiadau cymdeithasol sydd y tu cefn i hyn. Mae yna lawer iawn o deithio i'r gwaith a mudo mewnol yn Ne Lloegr y dyddiau hyn, ac efallai bod hynny wedi torri rhai o'r hen raniadau daearyddol, a bod hynny yn ei dro yn rhoi llai o reswm i bobl fod eisiau diffinio eu hunain trwy ddefnyddio acen sy'n gysylltiedig a rhannau cyfyng o Dde Lloegr. Yn yr un ffordd mae newidiadau economaidd tros yr hanner can mlynedd diwethaf wedi gwneud y llinellau rhwng pobl o ddosbarthiadau cymdeithasol gwahanol yn llai eglur o lawer, ac o ganlyniad 'dydi pobl ddim yn teimlo'r angen i ddefnyddio eu hacen i fynegi eu statws dosbarth.

'Dwi'n meddwl i mi son o'r blaen ei bod yn ymddangos i mi bod y gwahaniaeth rhwng acenion lleol yn y Gogledd Orllewin yn llai nag y buont. Pan oeddwn i yn yr ysgol roedd gwahaniaeth amlwg iawn rhwng acen tref Caernarfon, ac acen y pentrefi chwarel o'i gwmpas. Roedd yna hyd yn oed wahaniaeth rhwng y gwahanol bentrefi chwarel. Mae hyn yn wir o hyd, ond 'dwi'n meddwl ei fod yn llai amlwg nag y bu. Ers talwm roedd pobl y chwareli a phobl Caernarfon yn gweithio mewn llefydd gwahanol, ond 'dydi hyn ddim yn wir ers i'r chwareli gau - maen nhw'n gweithio yn yr un llefydd. Mae acen Cofis Dre wedi effeithio ar acen Cofis Wlad, ac mae acen Cofis Wlad wedi effeithio ar acen Cofis Dre. Mae'r gwahaniaeth yn fwy rhwng acen Arfon ag un Dwyfor, ond (yn fy marn i) mae acenion pobl ifanc yn Nwyfor wedi dechrau magu rhai o nodweddion ochrau Caernarfon.

Roeddwn yn digwydd siarad efo rhywun o Bontyclun ddoe. Mae'r pentref wrth gwrs i'r Gogledd Orllewin o Gaerdydd, ac heb fod ymhell o'r M4. Roedd yn mynegi'r farn bod acen y pentref wedi Cymreigio llawer ers iddo fod yn blentyn yno (ac wedi mynd yn fwy tebyg i acen y Cymoedd am wn i). Yn rhyfedd 'dwi wedi rhyw sylwi bod swn llawer mwy Cymreig i acen pobl ifanc sydd wedi eu magu yng Ngogledd Caerdydd nag y bu. Mae cariad un o'r meibion yn dod o Ogledd Caerdydd, a thra nad yw ei hacen fel un (dyweder) Pontypridd, mae'n llawer mwy nodweddiadol o'r Cymoedd nag ydi un fy ngwraig. Mae'n debyg bod pobl Caerdydd yn y gorffennol yn ystyried eu hunain ychydig yn wahanol i weddill Cymru, a bod eu hacen yn adlewyrchu hynny. Mae'n debyg mai mudo mewnol yn y De sydd wedi erydu'r canfyddiad yma i raddau, ond mae ffactorau eraill ar waith - mae Caerdydd ei hun wedi Cymreigio o ran agweddau ei thrigolion cynhenid hefyd - mae'n debyg yn sgil ei datblygiad fel prif ddinas.

Oes yna unrhyw un arall efo sylwadau ynglyn a newidiadau mewn acenion mewn rhannau eraill o Gymru?

Crachach

Mae rhai geiriau'n rhyfedd i'r graddau eu bod yn magu bywyd eu hunain, ac yn dechrau mynegi ystyron gwahanol mewn gwahanol rannau o'r wlad. Cymerer y gair crachach er enghraifft. Yn y Gogledd byddwn yn ei ddefnyddio i gyfeirio at bobl fawr neu bobl snobyddlyd. 'Dydi'r gair ddim yn cyfleu dim am iaith y sawl mae'n gyfeirio ato.



Yn Ne Ddwyrain Cymru mae iddo ystyr arall, ac mae'n cael ei ddefnyddio yn bennaf gan bobl nad ydynt yn siarad Cymraeg. Yn wir, mae'n ddigon posibl mai crachach ydi'r unig air Cymraeg mae Don Touig yn ei ddeall.

Blog o'r De Ddwyrain ydi Syniadau, ac mae'n cynnig diffiniad da iawn o'r gair fel mae'n cael ei ddefnyddio gan y di Gymraeg yn y gornel honno o Gymru - My definition is that they are those who speak Welsh, make sure their own children are educated in Welsh ... but want to make it difficult for others to join their exclusive circle.

Cweit. Mi fyddai'n drist o beth petai clwb bach egsgliwsif Carwyn Jones yn cael ei wenwyno gan ddosbarth gweithiol Treganna.

Diweddariad - mae MH (awdur Syniadau) wedi fy ngheryddu am awgrymu bod y De Ddwyrain yn ei gyfanrwydd yn defnyddio'r term crachach i ddilorni siaradwyr Cymraeg. Ymddengys mai term sy'n cael ei ddefnyddio gan elit Llafuraidd gwrth Gymreig ydyw. Fel rhywun sydd a chysylltiadau llai uniongyrchol a'r De Ddwyrain na MH 'dwi'n cyffwrdd fy nghap i gydnabod ei ddealltwriaeth ehangach o arferion a geirfa y gwrth Gymreig yn y De Ddwyrain na fy un i.

Y polau diweddaraf a'r Lib Dems

Ymddengys bod dau bol piniwn sydd wedi eu cyhoeddi heddiw yn awgrymu bod cefnogaeth y Lib Dems wedi syrthio yn sylweddol tros yr wythnosau diwethaf. Mae'n gryn gyfnod ers iddynt bolio cyn ised a 16% - cwymp o tua thraean o gymharu a'r etholiad cyffredinol. Mae'n gynnar yn hanes y glymblaid wrth gwrs, a gall pethau newid, ond mae hefyd yn bosibl bod patrwm newydd wedi ei sefydlu. Os felly beth fydd yr effaith yn y tymor canolig ar wleidyddiaeth Cymru?

Y newyddion da i'r Lib Dems o safbwynt y Cynulliad ydi bod eu perfformiad ar lefel Cynulliad mor sal nes ei bod yn anodd i'w nifer aelodau gwympo rhyw lawer. Chwech aelod yn unig a gawsant ym mhob un o etholiadau'r Cynulliad hyd yn hyn, mae'n anodd dychmygu y byddai eu pleidlais yn cwympo i'r graddau y byddant yn methu ag ennill un sedd rhanbarthol ym mhob un o'r pum rhanbarth. Felly 'dwi ddim yn meddwl y bydd eu cynrychiolaeth yn cwympo i lai na phump.

Mae'n stori wahanol ar lefel cyngor. Mae gan y Lib Dems bresenoldeb sylweddol ym mhob un o bedair dinas fawr Cymru, byddai'r presenoldeb hwnnw yn cael ei leihau'n sylweddol pe byddent yn colli traean o'u pleidlais. Mae natur y gyfundrefn etholiadol yn y dinasoedd lle ceir wardiau aml aelod yn debygol o sicrhau y bydd y cwymp mewn cynghorwyr yn llawer iawn uwch na'r gwymp yn y bleidlais. Yn ol pob tebyg bydd y cyfnod o reolaeth rhannol y Lib Dems mewn llefydd fel Wrecsam a Chaerdydd yn dod i ben.

Mae tair blynedd braidd yn bell i ffwrdd, ond ni fydd hyn oll yn effeithio o gwbl ar etholiadau Ewrop - does gan y Lib Dems ddim aelod Ewrop fel mae pethau ar hyn o bryd, ac felly ni fydd unrhyw newid yno. Mae pum mlynedd hyd yn oed yn bellach i ffwrdd na thair blynedd, ond byddai cwymp o draean ym mhleidlais y Lib Dems ar lefel San Steffan yn arwain at sefyllfa lle mai'r unig aelod seneddol Lib Dems fyddai gydag unrhyw obaith o gwbl o gadw ei sedd fyddai'r di hafal Mark Williams.

Papur trafod 'Torri a Chysoni' a Llywodraethiant Cymru

Yr ateb i'r cwis bach ydi y byddai pob un o'r etholaethau yn cael eu diddymu a'u canibaleiddio er mwyn galluogi i etholaethau cyfagos gyrraedd yn agos i 'r 77,000 o etholwyr mae'r Toriaid am eu gweld ym mhob etholaeth San Steffan erbyn yr etholiad nesaf. Neu o leiaf dyna fyddai'n digwydd petai llywodraeth San Steffan yn mabwysiadu'r model a argymhellir gan Gymdeithas Newid Etholiadol Cymru fis diwethaf.

'Dwi wedi gwneud ymarferiad tebyg yn y gorffennol, ond mae hwn yn well o lawer gan ei fod wedi cyfri'r etholwyr yn llawer mwy cysact na wnes i. Mae rhai o'r argymhellion yn ymddangos yn eithaf 'naturiol', tra bod eraill yn hynod o anaturiol. Er enghraifft ni fyddai rhoi'r Bari yn ol i Fro Morgannwg, rhannu Sir Gaerfyrddin i ddwy etholaeth (y naill yn drefol a'r llall yn fwy gwledig) neu leihau'r nifer o etholaethau yng Nghaerdydd yn creu rhyw endidau artiffisial. Ar y llaw arall byddai creu etholaeth o Geredigion a rhannau o Bowys a Phenfro yn llawer llai naturiol.

Ta waeth - mater i'r Comisiwn Ffiniau fydd penderfynu ar yr union ffiniau yn y pen draw, ond mae'n weddol amlwg y bydd rhaid creu nifer o etholaethau go ryfedd yr olwg er mwyn cadw i'r rheol 77,000. Mae'n anhebygol iawn y bydd gan y Comisiwn y disgresiwn i wyro mwy na 3.5% y naill ffordd neu'r llall oddi wrth y rhif targed. Oherwydd hynny, mae'n ddigon posibl y bydd llawer o awgrymiadau'r Gymdeithas Newid Etholiadol yn weddol agos at yr hyn fydd yn digwydd mewn gwirionedd.

Fel y byddai dyn yn disgwyl gan gorff sydd a'r geiriau newid etholiadol yn ei enw, mae yna awgrymiadau ar gyfer creu cyfundrefn gyfrannol ar gyfer etholiadau'r Cynulliad. Ceir nifer o awgrymiadau, ond yr un mwyaf diddorol ydi sefydlu trefn STV aml aelod gan ddefnyddio ardaloedd awdurdodau lleol fel etholaethau. Mae'r blog hwn wedi awgrymu trefn debyg iawn yn y gorffennol. Mae'r ffaith y bydd llawer o bobl yn cael eu hunain mewn etholaethau San Steffan nad yw'n hawdd uniaethu efo nhw yn cryfhau'r ddadl tros gael etholaethau ar lefel etholiadau Cynulliad y gall pobl uniaethu efo nhw'n weddol hawdd. Mae'n anodd meddwl am unedau sy'n fwy cyfarwydd i bobl na'r siroedd maent yn byw ynddynt.

*



*Mae pob un o'r delweddau uchod wedi eu ahem - benthyg - o Torri a Chysoni a Llywodraethiant Cymru. Gobeithio na fydd y Messrs Baston ac ap Gareth yn rhy flin - maen nhw'n cael y cyhoeddusrwydd yn rhad ac am ddim.

Diweddariad 25/6/10 -gweler yr erthygl yma o Syniadau.

Cwis

Beth sydd gan yr etholaethau canlynol yn gyffredin?

Arfon
Islwyn
Delyn
Trefaldwyn
Gorllewin Caerfyrddin a De Penfro
De Caerdydd a Phenarth
Aberconwy
Ogwr
Dwyrain Casnewydd
Gwyr

Mi gewch chi'r ateb 'fory.

Beth am fynd ymhellach Mr Osborne?

Wel dyna ni'n gwybod manylion y Gyllideb, ac er nad ydi rhai o'r ofnau gwaethaf wedi eu gwireddu mae'n gyllideb pell gyrhaeddol ac yn un ideolegol. Un o'i phrif ddeilliannau fydd lleihau'r sector cyhoeddus o tua 15%. 'Dwi ddim yn credu i neb geisio gwneud hyn o'r blaen. Y gobaith ydi wrth gwrs y bydd y sector preifat yn tyfu i raddau digonol i wneud iawn - a mwy - am y cwtogi yn y sector cyhoeddus.

A dyma'r broblem i Gymru, mae'r sector preifat yn wan yma - yn hynod o wan, ac mae'r sector cyhoeddus o ganlyniad yn bwysicach nag yw yn y rhan fwyaf o Brydain. Felly bydd effaith y toriadau mewn gwariant cyhoeddus yn waeth yma a bydd gallu'r sector preifat i wneud iawn am y crebachu yn gyfyng. Mae yna elfen o risg i'r Gyllideb ar lefel Prydeinig - os nad yw'r sector preifat yn ymateb i'r torri fel mae Osborne yn disgwyl, mi fydd yna lanast. Mae'r risg yn uwch o lawer ar lefel Cymreig.

A bod yn deg a'r llywodraeth mae'r cyhoeddiad bod Llundain a De-ddwyrain Lloegr yn cael eu heithrio o'r newidiadau yn y system yswiriant cenedlaethol sydd wedi eu cynllunio i helpu busnesau bach newydd yn gam pwysig. Roedd hyn yn gydnabyddiaeth bod anghenion economaidd gwahanol rannau'r DU yn wahanol iawn, a'i bod yn briodol ymateb i hynny trwy lunio polisiau economaidd sy'n wahanol mewn gwahanol 'ranbarthau' Prydeinig.

Ond pam stopio yn y fan yna? Mae'r blog hwn wedi tynnu sylw sawl gwaith at bwysigrwydd cyfradd treth corfforaethol isel i'r trawsnewidiad yn economi'r Weriniaeth Wyddelig yn yr wythdegau hwyr a'r nawdegau. Mae'n fwriad gan y llywodraeth i ostwng trethi corfforaethol tros Brydain. Byddai gosod trethi corfforaethol 'rhanbarthol' lle byddai'r trethi mae'n rhaid i gwmniau eu talu i'r wladwriaeth, mewn ardaloedd tlawd megis Cymru a Gogledd Ddwyrain Lloegr, yn is na mewn ardaloedd mwy cyfoethog yn gwneud llawer mwy i sicrhau datblygiad economaidd cytbwys ar draws y DU na'r holl bolisiau 'rhanbarthol' sydd wedi eu cyflwyno ar hyd y degawdau.

Jonathan yn cymryd mantais o lyfdra Carwyn

Mae erthygl gwirioneddol warthus ar Waleshome.com gan Aelod Cynulliad Gogledd Caerdydd, Jonathan Morgan yn dangos yn eithaf clir y cyfeiriad mae penderfyniad llwfr Carwyn Jones wedi ein gyrru ni iddo. Am y tro wna i ddim mynd ar ol yr awgrym ar ddiwedd yr erthygl y dylai awdurdodau lleol geisio cynyddu'r galw am addysg cyfrwng Saesneg.

Chwi gofiwch i Carwyn benderfynu peidio a chymeradwyo cynlluniau ail strwythuro ysgolion Cyngor Caerdydd yn Nhreganna ar y sail y byddai'r cynlluniau hynny ddim yn gwella safon addysg cyfrwng Saesneg yn yr ward. Mi gofiwch hefyd mai canlyniad hyn ydi sicrhau bod camau'r Cyngor i ymateb i gyfarwyddyd y Cynulliad ei hun i ddelio a phroblem llefeydd gweigion yn ysgolion Treganna ac i'r galw cynyddol am addysg Gymraeg yno bellach yn deilchion.

Mae Simon Brooks yn mynegi'r farn ar waelod yr erthygl bod yr hyn a ddigwyddodd yng Ngorllewin Caerdydd yn creu rhagfarn sefydliadol yn erbyn pobl sydd am i'w plant dderbyn addysg Gymraeg. 'Dwi ddim yn amau bod gwirionedd yn hynny, ond ystyriaethau etholiadol oedd y prif gymhelliad y tu ol i benderfyniad Carwyn Jones, nid rhagfarnau ethnig / ieithyddol.

Gall Llafur yng Nghaerdydd deimlo yn eithaf bodlon efo eu perfformiad yn etholiadau eleni. Roeddynt wedi gweld eu canran o'r bleidlais yn y ddinas yn cwympo'n gyson ar pob lefel ers penllanw etholiadol mawr 1997, ac roeddynt wedi colli Canol Caerdydd ar lefel Cynulliad a lefel San Steffan, a Gogledd Caerdydd ar lefel Cynulliad. Roeddynt hefyd wedi colli eu rheolaeth o'r Cyngor. Erbyn etholiadau Ewrop y llynedd roedd eu pleidlais mor isel nes awgrymu bod pob un o'u tair sedd yn y ddinas mewn perygl ar lefel San Steffan. Pan ddaeth yr etholiadau San Steffan yn eu tro cadwyd y Gorllewin a'r De yn eithaf hawdd, cauwyd y bwlch rhyngddynt a'r Lib Dems yn y Canol ac er i'r Gogledd gael ei golli roedd y gogwydd yn llawer, llawer llai nag oedd neb yn meddwl - yn wir gwnaethant cystal yn y Gogledd a rhoi cyfle go iawn iddynt ad ennill y sedd ar lefel Cynulliad y flwyddyn nesaf.

Aelod Cynulliad ar ran Gogledd Caerdydd ydi Jonathan Morgan wrth gwrs, ac yng nghyd destun etholiadol dinas Caerdydd y dylid gweld ei erthygl Waleshome.com. Beth bynnag y 'rhesymu' swyddogol, ymateb i bwysau gan Lafur Caerdydd i wneud pethau'n haws iddynt wrthsefyll ymosodiad deublyg gan Blaid Cymru ar y naill llaw a'r Toriaid ar y llall y flwyddyn nesaf yng Ngorllewin y ddinas oedd Carwyn Jones pan ddaeth i'w benderfyniad ynglyn a Threganna.

Mae ardal yr Eglwys Newydd mor bwysig i'r Toriaid yng Ngogledd Caerdydd nag ydi Treganna i Lafur yn y Gorllewin ar lefel lleol a Chynulliad. Mae pethau'n glos rhwng Llafur a'r Toriaid yn ward fawr boblog yr Eglwys Newydd. Defnyddio yr union 'resymeg' a ddefnyddwyd tros beidio a chau Landsdowne gan Carwyn Jones mae Jonathan Morgan wrth ddadlau yn erbyn cau Ysgol Eglwys Newydd er mwyn ehangu'r sector cyfrwng Cymraeg. Os ydi Leighton Andrews yn bod yn gyson a 'rhesymeg' Carwyn Jones ac yn atal y cynlluniau oherwydd nad ydynt yn gwella'r ddarpariaeth Saesneg, gall Jonathan Morgan hawlio mai fo gadwodd trwyn Leighton ar y maen. Os mai'r ffordd arall y bydd pethau'n mynd gall Jonathan Morgan elwa yn etholiadol o'r penderfyniad yn ogystal a dadlau bod y weinyddiaeth ym Mae Caerdydd yn bod yn anghyson - gan weithredu un rheol i ward Llafur, ac un arall i ward Doriaidd.

A dyna ydi problem cymryd penderfyniadau sydd yn y bon yn rhai gweinyddol am resymau etholiadol - mae'r broses yn cael eu llygru mewn modd sy'n galluogi gwleidyddion plwyfol a di egwyddor fel Jonathan Morgan ddefnyddio addysg plant bach fel pel droed wleidyddol er ei les etholiadol ei hun

Plaid Cymru ac etholiadau Cynulliad 2011

Mi fydd y sawl yn eich plith sy'n dilyn y blogosffer Cymreig yn ymwybodol o wahanol broblemau sy'n debygol o wynebu aelodau'r Blaid wrth ddewis ymgeiswyr ar gyfer etholiadau'r Cynulliad y flwyddyn nesaf. Yn wahanol i'r Toriaid er enghraifft mae'r broses o ddewis ymgeisyddion yn un democrataidd, ac felly yn nwylo'r aelodau yn hytrach nag yn nwylo sanhedrin o hen gojars ar frig y blaid.

Gwahaniaeth arall ydi'r ffaith bod gan y Blaid ormod o dalent yn chwilio am rhy ychydig o seddi. Mae hyn yn gwbl groes i'r pleidiau Prydeinig yng Nghymru lle ceir llawer mwy o seddi na sydd o dalent gwleidyddol ar gael i'w llenwi. Ceir awgrymiadau ym mlog John Dixon - Borthlas a blog Vaughan.

Mi fedrwn gasglu'r canlynol o'r awgrymiadau sydd wedi eu taflu o gwmpas hyd yn hyn. Cofiwch awgrymiadau yn unig ydi'r rhain - sibrydion yn y rhithfro fel petai.

• Nid John Dixon fydd yn sefyll yng Ngorllewin Caerfyrddin / De Penfro. Bydd Nerys Evans yn rhoi ei henw ymlaen yno.
• Ar restr De Ddwyrain Cymru, ac nid Caerffili fydd enw Ron Davies.
• Bydd Bethan Jenkins yn rhoi ei henw ymlaen ar restr De Orllewin Cymru.
• Yn Ne Clwyd ac nid ar restr y Gogledd fydd Janet Ryder yn sefyll. Bydd Mabobn ap Gwynfor yn rhoi ei enw ymlaen yno hefyd.
• Bydd enw Dafydd Wigley ar restr y Gogleddd.
• Bydd enw Adam Price yntau ar restr y Canolbarth a'r Gorllewin.

Hoffwn ychwanegu un neu ddau o sibrydion eraill i'r lobs sgows.

• Bydd Heledd Fychan yn rhoi ei henw ymlaen ar gyfer rhestr y Gogledd. Bydd enw cynghorydd y Felinheli, Sian Gwenllian yno hefyd.
• Bydd enw Myfanwy Davies yn cael ei roi ymlaen naill ai ar gyfer Gorllewin De Cymru neu Canol De Cymru.
  

Ulster's Doomed

'Dydi blogmenai ddim yn nodi marwolaethau, genidigaethau na dim byd o'r fath fel rheol, ond mi wnawn eithriad yn achos Ian Livingstone, awdur y blog ecsentrig braidd Ulster's Doomed. Bu farw'n anisgwyl tros y dyddiau diwethaf.

Roedd y blog yn un rhyfedd ar sawl cyfri - un o gefndir Protestanaidd oedd Ian, ond roedd yn casau'r endid a elwir yn Gogledd Iwerddon gyda chasineb perffaith. Ei brif ddileit oedd tyrchu tystiolaeth i fyny bod dyddiau'r endid hwnnw wedi eu rhifo. Doedd yna ddim llawer o hiwmor yn agos at y blog. Roedd ymdeimlad o chwerder yn torri trwy'r naratif ,oedd fel rheol yn detatched, o bryd i'w gilydd. Roedd hyn yn tarro'n groes i naratifau mwy cymodlon pleidiau Gogledd Iwerddon yn y dyddiau ol Gytundeb Dydd Gwener y Groglith. Roedd daliadau gwleidyddol Ian, er yn sylfaenol Weriniaethol yn anarferol i'r graddau eu bod bron yn unigryw. Roedd hefyd yn anfodlon dweud pwy oedd mewn gwirionedd - sy'n duedd llai na dewr i flogiwr gwleidyddol.

Ond wedi dweud hynny, roedd hefyd yn cynnal safonau rhyfeddol o uchel wrth flogio. Roedd pob blogiad, yn ddi eithriad, yn ddeallus ac wedi ei ystyried yn ofalus. Roedd y ddawn i fewnoli a gwneud synnwyr o ystadegau cymhleth, moel, a chyflwyno ei ganfyddiadau mewn ffurf dealladwy a darllenadwy i bawb yn ddawn hynod anarferol. Ond y peth pwysicaf efallai oedd y ffaith bod pob blogiad wedi ei ymchwilio'n fanwl iawn, ac roedd y blog yn rhydd o'r ffeithiau amheus a'r gau ffeithiau ac ystadegau dethol sy'n britho llawer o ddefnydd ar y We sy'n ymwneud a Gogledd Iwerddon. Mi fydd y blogosffer yn lle llai deallus ac yn lle a llai o hygrededd ystadegol yn perthyn iddo yn ei absenoldeb.

Mae son y bydd y blog yn cael ei 'dynnu i lawr' maes o law. Felly os ydych am bori yno cyn i hynny ddigwydd, gallwch ganfod Ulster's Doomed yma.

Diolch WalesHome.org

Diolch i WalesHome.org am wneud pethau'n anodd i mi tros y bwrdd swper.

Mae'n ymddangos bod y wefan wedi cael y syniad gwirioneddol wych o gyhoeddi un o'r darnau mwyaf chwydlyd o grafllyd i ymddangos ar y blogosffer Cymreig (neu yn wir unrhyw flogosffer arall) erioed. Gwrthrych yr eilyn addoliad di chwaeth oedd Lynne Neagle, Aelod Cynulliad Llafur Torfaen. Mae hyd yn oed y teitl - The Real Valleys Mam yn feistrolgar yn ei sentimentaleiddiwch gwirion cwbl amhriodol.

Chwi gofiwch i'r arch sosialwraig a'i gwr (partner?) Huw Lewis hawlio mater bach o £22,298 mewn un flwyddyn i gynnal eu cartref bach llwm ym Mhenarth, £1,700 i brynu lleni, £560 i brynu matras ac ati. Duw yn unig a wyr beth maen nhw'n ei wneud ar y matras i fod angen un mor ddrud _ _.

Ta waeth, 'dwi'n crwydro. Un o fy ngwendidau (mae gen i ddigon o rai eraill) ydi fy mod yn edrych ar wahanol flogiau cyn cychwyn am y gwaith yn y bore gan nad oes gen i fynediad i wefannau felly yn fy man gwaith. Yn anffodus hagiograffi erchyll WelshHome.org oedd y peth olaf i mi ei ddarllen cyn gorfod cychwyn allan, ac yn naturiol ddigon mi chwydais tros y cyfrifiadur a'r gwahanol bapurau, llyfrau cyfeiriadau, cardiau banc, lipstig, offer torri ewinedd ac ati o eiddo Nacw sydd pob amser yn gorwedd o gwmpas gwmpas y cyfrifiadur am rhyw reswm neu'i gilydd. Ches i fawr o amser i lanhau pethau, nid fy mod yn un da iawn am lanhau pan mae gen i ddigonedd o amser i wneud hynny.

Mi ddes i adref gael fy wynebu gan gyfrifiadur rhyfeddol o lan yr olwg sydd yn drewi o ddisinffectant. Mae'r geiriach sydd o'i gwmpas wedi diflanu i rhywle. 'Dydw i ddim yn un am gychwyn sgwrs ar yr amser gorau, ond roedd rhaid i fi drio gwneud rhywbeth i dorri ar y distawrydd llethol amser swper. Arwain at ddistawrydd llethol arall oedd pob ateb unsill i fy ymdrechion wrth gwrs, oedd yn ei dro yn arwain at ymgais mwy trwsgl gen innau i gychwyn sgwrs, oedd yn arwain at ateb unsill _ _ _. Gorffenwyd y pryd i gyfeiliant y cloc.

Diolch bois, diolch. Mi gofia i.

Y daith wedi Bloody Sunday

'Dwi'n eithaf siwr fy mod yn gywir i ddweud mai'r diweddar David Ervine, arweinydd y blaid deyrngarol y PUP a fathodd y term whataboutery. Mae'n derm gwych i ddisgrifio'r hyn sy'n aml yn cymryd lle ymryson gwleidyddol call yng Ngogledd Iwerddon. Pan mae un ochr yn codi rhyw gwyn neu'i gilydd, ymateb yr ochr arall yn amlach na pheidio ydi - yes, but what about _ _ _' Mae'r arfer o geisio dod o hyd i rhywbeth gwaeth mae'r ochr arall wedi ei wneud yn hytrach nag ymateb i'w dadleuon yn duedd sydd wedi treiddio yn dwfn i ddiwylliant gwleidyddol Gogledd Iwerddon, ac mae'r ffaith bod poblogaeth y dalaith yn tueddu i feddwl yn y ffordd yma yn un o'r rhesymau pam ei bod mor anodd symud ymlaen yno yn wleidyddol. Whataboutery ydi llawer o'r ymateb Unoliaethol sydd wedi bod i gyhoeddiad ymchwiliad Saville heddiw.

Wna i ddim eich diflasu trwy ailadrodd yr hyn a ddigwyddodd ar Ionawr 30, 1972. Mi gewch ddigon o hynny yn y cyfryngau prif lif, a chenhadaeth y blog yma ydi cynnig perspectif sydd ychydig yn wahanol i un y cyfryngau hynny. Serch hynny mi hoffwn wneud dau sylw ynglyn a pam bod cynnal yr ymchwiliad yn beth priodol i'w wneud, hyd yn oed ag ystyried y gost anhygoel o £200,000,000.

Yn gyntaf 'dydi hi ddim yn briodol cymharu Bloody Sunday efo digwyddiad megis Bloody Friday, cyflafan a achoswyd gan fomiau'r IRA yn fuan wedi Bloody Sunday. Mae'r RUC (a thrwy hynny y wladwriaeth Brydeinig) eisoes wedi ymchwilio i'r digwyddiad hwnnw, fel maent wedi ymchwilio i pob digwyddiad terfysgol a ddaeth i'w sylw yn ystod y rhyfel hir yn y Gogledd. Yn achos Bloody Sunday mae'n ymddangos i'r wladwriaeth a'i hasiantaethau weithredu mewn ffordd oedd wedi ei gynllunio i gelu'r gwirionedd. Mae'n briodol felly bod y wladwriaeth yn gweithredu mewn modd sydd yn dad wneud ei hymdrechion ei hun yn y gorffennol i atal ac i lygru'r broses gyfreithiol arferol.



Yn ail ac yn bwysicach roedd digwyddiadau'r diwrnod hwnnw yn rhai pwysig yn hanes datblygiad y rhyfel yn y Gogledd, a'r broses wleidyddol a arweiniodd o'r rhyfel. O edrych ar broffeil syniadaethol Iwerddon heddiw lle mae'r bobl sy'n byw yn ardaloedd Pabyddol Gogledd Iwerddon yn arddel daliadau Gweriniaethol eithaf di gyfaddawd, tra bod trigolion y Weriniaeth yn fwy amrywiol ac eclectig o ran eu credoau, mae'n anodd credu bod pobl y Gogledd hyd yn gymharol ddiweddar yn llawer llai Gweriniaethol o ran syniadaeth ei phobl na'r De. Gallwn weld hyn yn glir os ydym yn edrych ar bpatrymau pleidleisio'r Gogledd tros gyfnod.

Yn wahanol i weddill yr ynys 'doedd canlyniadau Sinn Fein ddim yn arbennig o gryf yn y Gogledd yn etholiad ysgytwol 1918. Yn wir methodd Eamonn De Valera a churo cenedlaetholwr cyfansoddiadol ar y Falls, cafodd Gerry Adams ymhell tros i 80% o'r bleidlais yn y rhan yma o Orllewin Belfast fis diwethaf. Y fersiwn gwyrdd golau o genedlaetholdeb a orfu, gan ennill tros i 98% o'r bleidlais, mewn ardal arall oedd i ddatblygu i fod yn berfedd dir i'r IRA erbyn degawdau olaf y ganrif - De Armagh.

Digon an Weriniaethol oedd gwleidyddiaeth y rhan fwyaf o Babyddion yn y Gogledd yn y chwe degau (eto yn wahanol i'r De). Y Mudiad Hawliau Sifil oedd y mudiad roedd y rhan fwyaf o Babyddion - yn enwedig rhai ifanc yn uniaethu efo fo - ac ennill hawliau cyfartal i Babyddion oedd pwrpas hwnnw. Nid oedd ail uno'r wlad hyd yn oed ar eu agenda nhw. Arweiniodd gwrthwynebiad elfennau o'r gymuned Unoliaethol i'r Mudiad Hawliau Sifil at ffrwydriad o drais yn 1969 ac anfonodd Harold Wilson y fyddin i'r dalaith. Roedd y rhan fwyaf o Babyddion yn croeaswu'r milwyr ar y cychwyn - roeddynt yn eu gweld fel amddiffynwyr rhag ymysodiadau o du'r gymuned Unoliaethol.


Roedd yna fwy i'r stori o'r cychwyn wrth gwrs. Roedd yna draddodiad lleiafrifol yn y Gogledd (a thu hwnt) oedd yn arddel syniadaeth Wereniaethol eithafol. Roedd y syniadaeth yma yn llawer mwy tebyg ar aml i wedd i'r un roedd y rhan fwyaf o'r bobl yn y De yn ei harddel bryd hynny nag oedd i ddaliadau'r rhan fwyaf o Ogleddwyr - ond roedd gwahaniaethau pwysig. 'Doedd y fersiwn yma o'r traddodiad Gweriniaethol ddim yn cydnabod cyfreithlondeb dim un o lywodraethau'r De, ag eithrio'r cyntaf - yr unig un i gael ei ethol gan yr ynys yn ei chyfanrwydd. Yn y byd bach neo ddiwynyddol yma, unig wir arlywydd y Weriniaeth oedd arweinydd yr IRA. Lleiafrif bach oedd yn arddel y syniadaeth yma ym 1969 ac roeddynt yn croni o gwmpas yr ychydig oedd yn weddill o'r IRA.

Arhosodd y berthynas rhwng Pabyddion y Gogledd a'r fyddin yn weddol dda hyd 1970. Fel roedd y berthynas yna'n torri i lawr ymddangosodd fersiwn mwy ymysodol ac ideolegol 'bur' o'r IRA - y Provisionals neu Óglaigh na hÉireann erbyn diwedd 69 neu ddechrau 70. Cafwyd ffrwydriadau gan yr IRA yn 1970, ond ni laddwyd unrhyw filwyr ganddynt tan gwanwyn 1971. Erbyn hynny roedd y berthynas rhwng Pabyddion a'r fyddin ar dorri i lawr yn llwyr. Y rheswm sylfaenol am hyn oedd bod Pabyddion wedi hen fagu'r argraff bod y fyddin Brydeinig yn cymryd ochr - ac nid eu hochr nhw oedd honno. Roedd cyfres o ddigwyddiadau wedi arwain at ffurfio'r canfyddiad yma tros y flwyddyn flaenorol, ac roedd cyfres o ddigwyddiadau tros y flwyddyn ganlynol am atgyfnerthu'r canfyddiad. Bloody Sunday oedd un o'r rheiny.

Mae yna lawer yn honni mai Bloody Sunday oedd y digwyddiad a chwalodd y Mudiad Hawliau Sifil ac a yrrodd cydrannau arwyddocaol o'r dosbarth gweithiol Pabyddol i freichiau'r Provos. 'Dydi hynny ddim yn gyfangwbl wir - roedd yna gyfres o ddigwyddiadau eraill ynghynt ac wedyn a argyhoeddodd pobl mai ideoleg leiafrifol y Provos oedd yn cynnig eglurhad ac ateb i'r anghyfiawnder roedd Pabyddion y Gogledd yn ei ddioddef, yn hytrach na syniadaeth mwy eangfrydig y Mudiad Hawliau Sifil.

Digwyddiadau oedd y rhain megis y Falls Curfew, Operation Demetrius a'r miloedd a orfodwyd o'u cartrefi yn dilyn hynny, llofruddiaeth Seamus Cusack a Desmond Beattie, dienyddiad Gerard McDade, ymgyrch bropoganda gan y fyddin yn dilyn bomio bar McGurks gan yr UVF ac ati. Fel roedd y digwyddiadau yma'n pentyru roedd y lefelau trais yn cynyddu ac roedd mwy a mwy o aelodau'r lluoedd diogelwch yn cael eu lladd gan yr IRA.

Serch hynny roedd Bloody Sunday yn crisialu'r canfyddiad oherwydd i'r digwyddiad gael ei ffilmio gan gamerau teledu, ac oherwydd iddo gael cymaint o sylw yn y wasg a'r cyfryngau. Yn y cyd destun yma y dylid deall arwyddocad Bloody Sunday - digwyddiad a gadarnhaodd i lawer o Babyddion rhywbeth yr oeddynt yn ei wybod yn barod - bod y fyddin Brydeinig, ac felly'r wladwriaeth Brydeinig ar ochr eu gelynion. 'Doedd y ffaith i'r wladwriaeth Brydeinig fynd ati i gelu'r hyn roedd y cwn ar y palmentydd yn ei wybod ddim yn helpu'r sefyllfa.

Er i etifeddion gwleidyddol y Mudiad Hawliau Sifil, yr SDLP gynnal eu statws fel prif gynrychiolwyr Pabyddol yn y Gogledd hyd at 2001, roedd syniadaeth y Mudiad Hawliau Sifil wedi ei ladd wedi Bloody Sunday. Roedd o bosibl mwy na thraean o'r boblogaeth Babyddol yn gefnogol i'r IRA trwy gydol yr helyntion ac roedd rhaid i'r SDLP symud i dirwedd llawer mwy cenedlaetholgar er mwyn cynnal eu cefnogaeth. Erbyn heddiw mae Sinn Fein wedi ennill mwy o gefnogaeth na'r un blaid arall yn y ddwy etholiad diwethaf, ac maent yn sylweddol gryfach na'r SDLP.

Mae'r patrwm yma'n debygol o gryfhau, ac mae posiblirwydd cryf mai Gweriniaethwr oedd yn y Bogside ar ddiwrnod y gyflafan fydd Gweinidog Cyntaf y dalaith o fewn pum mlynedd. Yn y tymor canolig, o fewn deg i bymtheg mlynedd mae'n debyg y bydd mwy o bobl o gefndir Pabyddol na sydd o gefndir Protestanaidd ar y gofrestr pleidleisio, ac mi fydd canran uchel o'r rheiny yn arddel daliadau Gweriniaethol - canran uwch o lawer nag un 1969.

A dyna ydi eironi pethau - mae prosesau a gychwynwyd gan newidiadau syniadaethol a ddigwyddodd mewn cymuned cymharol fach o ganlyniad i weithredoedd amhroffesiynol gan fyddin broffesiynol yn ol yn 1971 a 1972 wedi arwain at daith fydd yn debygol o gyrraedd ei therfyn naturiol, ac arwain at newidiadau cyfansoddiadol pell gyrhaeddol, hanner canrif a mwy yn ddiweddarach. Mi fydd yr archwiliad drydfawr i ddigwyddiad enwocaf y cyfnod hwnnw yn garreg filltir bwysig arall ar y daith honno.

BP, Union Carbide ac Obama

Efo'r holl genadwri am y drychineb amgylcheddol yng Ngwlff Mecsico, hwyrach ei bod werth atgoffa ein hunain nad dyma'r ddamwain amgylcheddol gyntaf nag yn wir yr un waethaf o gryn bellter. Efallai ei bod hefyd werth holi os oes gan yr holl hw ha sydd wedi codi yn sgil yr esiampl arbennig yma o lygredd diwydiannol rhywbeth ehangach i'w ddweud wrthym am y byd a'i bethau.

Dewch am dro bach yn ol mewn amser efo fi i ddinas Bhopal yng nghanolbarth India. Am 12:30am ar Rhagfyr 3ydd, 1984 dechreuodd pobl sylwi bod mwg gwyn yn treiddio i mewn i'w tai a bod eu plant yn troi'n las, yn pesychu ac yn marw. Rhedodd pobl allan i'r strydoedd mewn panig a chael eu hunain yn dystion i weledigaeth o Uffern oedd y tu hwnt hyd yn oed i ddychymyg Ellis Wynne - roedd yna bobl ar y llawr yn cael ffitiau, yn pesychu, yn chwydu ac yn boddi yn eu hylifau corfforol eu hunain. Roedd y ffaith bod y nwy yn llosgi i mewn i lygaid llawer a'u dallu yn ychwanegu at yr anhrefn a'r panig. Lladdwyd llawer ynghanol yr ymdrechion gwyllt i ddianc o'r dref. Roedd pobl yn colli rheolaeth tros eu cyrff eu hunain wrth redeg gyda budreddi a gwlybaniaeth yn rhedeg i lawr eu coesau a merched beichiog yn waed trostynt oherwydd eu bod yn erthylu yn y fan yr oeddynt yn sefyll ynddo. Lladdwyd llawer o'r sawl na allai sefyll gan bobl eraill yn rhedeg trostynt.




'Does yna ddim cytundeb ynglyn a faint fu farw y diwrnod hwnnw, ond rydym yn gwybod i saith mil amdo gael eu gwerthu yn Bhopal yn ystod y diwrnod neu ddau wedi'r digwyddiad ar gyfer y sawl oedd a theuluoedd i'w claddu neu'i llosgi. Rydym hefyd yn gwybod i'r fyddin ac awdurdodau lleol gladdu miloedd o'r sawl nad oedd a theuluoedd yn fyw. Mae'n bosibl i cymaint ag ugain mil o bobl farw. Mae'n debyg i hanner miliwn o bobl ddod i gysylltiad o rhyw fath efo'r nwy. Mae yna ddegau o filoedd - efallai ganoedd o filoedd wedi dioddef problemau iechyd difrifol ers y diwrnod hwnnw. Caiff canoedd o fabanod yn yr ardal eu geni gyda diffygion pob blwyddyn oherwydd bod y cyflenwad dwr wedi ei lygru.

Er bod ansicrwydd ynglyn a'r union nifer a fu farw ac a ddioddefodd broblemau meddygol, rydym yn hollol siwr am bwy oedd yn y pen draw yn gyfrifol - cwmni cemegau Americanaidd o'r enw Union Carbide, a'r dyn oedd yn gadeirydd iddynt ar y pryd - Warren Anderson. Roedd ganddynt ffatri yn y dref oedd yn cynhyrchu cemegolion gwenwynig ac roedd y safonau rheolaeth tros y ffatri yn rhyfeddol o isel - gyda phob rheoliad diogelwch yn cael ei anwybyddu mewn ymgyrch loerig i arbed pres.

Mae'n sicr mai'r hyn a arweiniodd yn uniongyrchol at y drychineb oedd y penderfyniad i droi'r system cadw cemegolion yn oer i ffwrdd er mwyn arbed gwerth $37 doler y diwrnod ar nwy freon. Arweiniodd hyn at brosesau cemegol a greodd y methyl-isocyanate - un o'r nwyon mwyaf gwenwynig i gael ei gynhyrchu erioed a chwythwyd hwnnw tros y dref. Roedd cyfres hir o benderfyniadau eraill wedi eu cymryd cyn hynny oedd yn tanseilio'r systemau diogelwch. Arbed pres oedd y rheswm tros pob un o'r penderfyniadau hynny.

Mae'r broses gyfreithiol i ddigolledu'r sawl a fu farw ac a gafodd eu bywydau wedi eu difetha ac i gosbi'r sawl oedd yn gyfrifol wedi bod yn un faith. Fel mae'n digwydd cafwyd dedfryd mewn achos troseddol ddechrau'r mis yma (yng nghanol yr helynt BP) - gyda saith o swyddogion Indiaidd yn cael eu dedfrydu i ddwy flynedd a hanner o garchar yr un ac yn cael eu dirwyo $10,500 - rhyngddyn nhw. 'Doedd Mr Anderson nag Union Carbide ddim yn y llys - er eu bod wedi derbyn gwis i fynd. Dewisodd Mr Anderson aros adref yn Efrog Newydd ac ni ddaeth neb i'r llys ar ran y cwmni. Hyd yn hyn mae gweinyddiaeth Mr Obama wedi gwrthsefyll pwysau o'r tu allan ac oddi mewn i'r UDA i estraddodi Mr Anderson i wynebu llys yn India. Mae Union Carbide wedi talu iawndal bellach i'r rhan fwyaf o'r sawl a effeithwyd arnynt - ond mae hwnnw'n llawer, llawer llai ym mhob achos na mae BP yn gorfod ei dalu mewn dirywon uniongyrchol i lywodraeth yr UDA am pob un o'r miliynau o fareli maent yn eu colli o'u ffynnon olew yng Ngwlff Mecsico.



Rwan cymharwch hyn efo ymateb eithaf hysteraidd ac o bosibl xenoffobaidd gan yr un weinyddiaeth a'r bygythiadau o ddirwyon, erlyniadau troseddol ac ati sy'n cael eu taflu i gyfeiriad BP yn sgil trychineb llawer, llawer llai difrifol (mewn termau dynol) Deepwater Horizon.

Does gen i ddim problem efo'r bygythiadau hynny fel y cyfryw - mae atebolrwydd corfforiaethol yn greiddiol i ymdeimlad o gyfrifoldeb corfforiaethol. Mae gen i, fodd bynnag, broblem efo'r safonau deublyg o mor Americanaidd mae'r cyferbyniad rhwng y ddwy stori yn ei ddangos yn anymunol o glir.

Mae yna ddrwgdeimlad digon cyffredinol tuag at America y tu allan i'r wlad honno ers rhyfel Vietnam. Ceir amryw o resymau am hynny ac maent yn gymhleth. Ond un o'r pwysicaf yn eu plith ydi'r ymdeimlad o safonau deublyg ar ran y wlad a'i phobl - bod buddiannau, ac yn bwysicach bywydau Americanaidd cymaint pwysicach iddynt na buddiannau a bywydau pobl eraill. Mae'r gwerth isel a roir gan yr UDA ar fywydau tramorwyr yn cyferbynnu'n anghyfforddus efo'u arfer o bregethu pwysigrwydd hawliau dynol, gwerthoedd democrataidd ac ati i eraill.

Yn y cyd destun yma mae deall y gwahaniaeth yn ymateb gweinyddiaeth Obama i fethiant Tony Hayward i ddelio efo'r broblem yn y Gwlff yn ddiymdroi a methiant Warren Anderson i gyflwyno ei hun ger bron ei well yn India. Mae'r rhan fwyaf o lefydd a effeithwyd arnynt yn y Gwlff yn Americanaidd, ac mae canfyddiad (ffug fel mae'n digwydd - mae BP mor Americanaidd nag ydyw Brydeinig erbyn hyn) mai cwmni tramor sy'n gyfrifol am y sefyllfa. Mae hyn yn cynhyrchu drwgdeimlad sylweddol tuag at BP ymysg llawer o Americanwyr, ac mae Osama yn gorfod ymateb i hynny trwy gosbi BP, ac yn bwysicach trwy gynhyrchu rhethreg sy'n adlewyrchu diflastod Americanwyr - etholwyr - cyffredin.

Ar y llaw arall cwmni Americanaidd ydi Union Carbide ac Americanwr ydi Warren Anderson. Tramorwyr oedd y sawl a effeithwyd arnynt gan y methyl-isocyanate. Mae'n ddealladwy nad ydi'r digwyddiad yn Bhopal yn cynhyrchu cymaint o ddrwg deimlad heddiw yn yr UDA - wedi'r cwbl mi ddigwyddodd chwarter canrif yn ol. Ond ni wnaeth achosi llawer o ddrwg deimlad tuag at Union Carbide yn y wlad ar y pryd - yn sicr ddim canfed o'r gynddaredd sy'n cael ei gyfeirio at BP pob tro mae 'deryn wedi ei orchuddio mewn olew yn ymddangos ar Fox News. Mae rhywfaint o bwysau wedi dod gan seneddwyr Democrataidd i estraddodi Mr Anderson, ond ddim llawer.

Pan gafodd Obama ei ethol yr angen am newid oedd craidd ei ymgyrch. Ond mae rhai pethau sylfaenol ddigyfnewid am yr wlad ryfeddol o fewnblyg a hunan ymrwymedig yma - ac mae bod efo llinyn mesur cwbl wahanol i fesur gwerth pobl sydd yn Americanwyr, a phobl nad ydynt ymhlith y rheiny.

Y cyfryngau Cymreig a than eithin y sgandal treuliau

Mae'n rhyfedd o beth fel mae rhyw stori fawr newyddiadurol yn cydio tros dro gyda phob cyfrwng newyddion yn chwilio am rhyw ongl newydd ar y stori honno nes bod dyn yn mynd i feddwl bod newid sylfaenol yn y ffordd yr ydym yn edrych ar bethau ar droed. Mae'n rhyfedd hefyd mor aml mai tipyn o dan eithin ydi'r holl helynt yn y pen draw.

Chwi gofiwch mai stori wleidyddol fawr y llynedd oedd treuliau aelodau seneddol. Arweiniodd hyn at ganfyddiad bod gwleidyddion yn greaduriaid hunanol, trahaus, barus sydd a dirmyg llwyr tuag at y sawl sydd yn eu hethol. Roedd y canfyddiad hwnnw'n OTT chwadl y Sais, ond mi losgodd tan eithin yn chwyrn ac yn swnllyd am gyfnod gyda phob math o agweddau newydd ar draha canfyddiedig y dosbarth gwleidyddol yn cael eu darganfod a'u gwthio ger ein bron i gyfeiliant clecian yr eithin newyddiadurol ac udo a rhincian dannedd torfol ar ein rhan ni.

Yr wythnos diwethaf roedd yna esiampl o draha rhyfeddol ar ran cydadran o'r dosbarth gwleidyddol yng Nghymru nad ydi'r cyfryngau newyddion hyd yn oed wedi trafferthu i gyfeirio ato prin. Son ydw i wrth gwrs am benderfyniad gan bwyllgor rheoli y Toriaid yng Nghymru i ganiatau i'w haelodau rhestr gadw eu safle ar y rhestr heb fynd i'r anghyfleustra o wynebu etholiad mewnol. Mewn geiriau eraill hen gojars pwyllgor rheoli y Toriaid yng Nghymru yn rhoi seddi cwbl saff i'r criw o hen gojars sydd ar ben eu rhestrau Cymreig - no applications required from the public thank you - no job like a job for life eh Nick?

Mae'r blog yma wedi mynegi gwrthwynebiad i'r drefn rhestr yn y gorffennol oherwydd ei fod yn anghynwysol ac yn wrth ddemocrataidd. Mae'n drefn sydd yn gwobreuo methiant ar lefel etholaethol, ac mae hefyd yn cryfhau gallu peiriannau etholiadol i ddewis aelodau sy'n eu siwtio nhw yn hytrach na phobl sy'n siwtio'r etholwyr (STV etholaethau aml aelod ydi'r dull 'dwi'n ei ffafrio gyda llaw). Mae'r drefn hefyd yn creu seddi hollol saff i bobl sydd ddim yn gorfod wynebu'r etholwyr yn eu henwau eu hunain.

Mae'r Toriaid yng Nghymru wedi llwyddo i droi cyfundrefn sydd yn sylfaenol lwgr yn y lle cyntaf i astudiaeth achos gwych o'r feddylfryd drahaus a gwrth ddemocrataidd oedd yn destun cymaint o feirniadaeth a dirmyg y llynedd.

A beth oedd ymateb y cyfryngau yng Nghymru? - wel mynd yn ol i edrych ar bethau trwy'r prism oedd yn gyfarwydd iawn iddyn nhw cyn y miri treuliau - ystyried ar y newid meicroscopig o fach y byddai'r trefniant yn debygol o'i gael ar faint o ferched fyddai'n cael eu hethol ar ran y Toriaid, a rhyw led edmygu'r clyfrwch o sut y cafodd y sefydliad gwleidyddol Ceidwadol wared o'r broblem Chris Smart.

Son am dan eithin wir Dduw.

Llongyfarchiadau David

_ _ _ am gael y joban o gadeirydd y Pwyllgor Dethol Cymreig.

Mae blogmenai'n croesawu'r datblygiad yma'n fawr, yn rhannol oherwydd na fydd David fymryn gwaeth na mwy anwybodus na'r rhan fwyaf o'i ragflaenwyr, ac yn rhannol oherwydd bod ganddo bellach rhywbeth adeiladol i'w wneud efo'i amser.

Mae cael ychydig o gyfrifoldeb wedi cadw aml i ddyn ifanc oedd ar gyfeiliorn cyn hynny allan o drwbwl. Priodi a chael plant (neu mynd i fyw talu a chael plant y dyddiau hyn) fydd y trywydd arferol i'r achubiaeth yma. Wnaeth hynny ddim gweithio yn yr achos yma. Gobeithio y bydd trywydd newydd, llai arferol David o ennill cadeiryddiaeth pwyllgor dethol, yn llwyddo i'w gadw yntau allan o drwbwl y tro hwn.

Da iawn Alwyn

Mae Alwyn yn gywir yn ei ateb ar daflen sylwadau'r blogiad diwethaf wrth gwrs. Wil sydd a'r sedd saffaf o'r cwbl - gallai'r Ceidwadwyr golli tua dau draean o'u pleidleisiau yn y De Ddwyrain, neu yn wir ddwblu eu pleidlais etholaethol a byddai Wil yn dal efo'i ben ol ar feinciau'r Toriaid (neu un o seddi'r blaid honno a bod yn fanwl gywir).

Mae gan Wil fantais arall tros y gwyr bonheddig eraill sydd a'u lluniau hardd yn addurno'r blogiad. Maen nhw i gyd yn atebol i'w pleidiau lleol - gallai'r cyfryw bleidiau lleol eu dympio'n ddi seremoni fel ymgeisyddion am yr etholiadau nesaf petaent am wneud hynny. O ganlyniad i benderfyniad gan Bwyllgor Gwaith y Ceidwadwyr yng Nghymru, fedar hynny ddim digwydd i Wil. Mae ef (a'r aelodau rhanbarthol Toriaidd eraill) yn cael sefyll yn rhinwedd y ffaith iddynt sefyll ac ennill o'r blaen. Rwan, pwy sy'n eistedd ar y Pwyllgor Gwaith tybed?

Byddwn yn dychwelyd at hon maes o law.

Cwis bach arall - eto fyth

Peidiwch a phoeni - 'dwi ddim yn mynd i ofyn i chi pwy ydyn nhw. Y cwestiwn ydi hwn - Pa un sydd efo'r sedd saffaf? Gan fy mod i'n weithgar a chithau'n ddiog, 'dwi wedi gwneud peth o'r gwaith ymchwil ar eich rhan.

Llun o Steward Stevenson ydi'r cyntaf, Aelod Senedd yr Alban tros Banff & Buchan ydi'r cyntaf. Cafodd bron i 59% o'r bleidlais yn 2007 a 38.6% o fwyafrif. Mae Stewart yn perthyn i'r SNP.

Hywel Francis, Aelod Seneddol Llafur Aberafan ydi'r ail wrth gwrs. Cafodd Hywel 51.9% o'r bleidlais eleni - o gymharu a'r 16.3% a gafodd y Lib Dem oedd yn ail.

Mi fydd pawb nad yw'n ynfytyn llwyr yn gwybod mai TD Limerick East, Willie O'Dea ydi'r trydydd. 'Dydi'n cyfundrefn etholiadol ni ddim fel un Iwerddon, ond mae'n debyg y byddai Willie wedi cael ei ethol gyda llai na thraean o'r pleidleisiau cyntaf a gafodd (er iddo fynd i helynt am gwffio mewn tafarn ychydig cyn yr etholiad).

Gwleidydd Cymreig llai adnabyddus o lawer o'r enw'r Arglwydd Elis Thomas ydi'r nesaf. Mi gafodd o bron i 60% o'r bleidlais yn etholiadau'r Cynulliad yn 2007, o gymharu a llai nag 20% y Tori a ddaeth yn ail.

'Dydi hynny'n ddim wrth ymyl llwyddiant rhyfeddol Stephen Timms (dyna chi, y boi a gafodd ei drywanu) yn East Ham. Mi gafodd 35,471 o bleidleisiau, neu 70.4% o'r bleidlais.

Chafodd llywydd Sinn Fein ddim cymaint o bleidleisiau yng Ngorllewin Belfast, ond mae 22,840 o bleidleisiau a 71.1% o'r bleidlais yn eithaf perfformiad, yn arbennig cyn ei fod yn ymladd yr etholiad yng nghanol dwy storm newyddiadurol - y naill yn ymwneud a'i fywyd teuluol a'r llall yn ymwneud a'i gefndir milwrol.

Mi lwyddodd y nesaf (pwy bynnag ydyw) i gael 33,973 o bleidleisiau neu 58.8% yn Witney, oedd yn berfformiad da iawn i rhywun a gafodd cyn lleied o sylw gan y cyfryngau tros yr etholiad.

Mi fydd pawb yn ymwybodol mai William Graham ydi'r olaf, un o aelodau'r Toriaid yn Nwyrain De Cymru (Oscar ydi'r llall). Er nad oedd enw Wil ar y papur pleidleisio ar ei ben ei hun (roedd yna enw tri Thori arall efo fo) mi lwyddodd y pedwar i sicrhau 20% o'r bleidlais o gymharu a 35.8% Llafur.

Mi gewch yr ateb 'fory.

Jobs i'r hogs

Diddorol ydi darllen ar flog Vaughan am fanylion trefniadau'r Toriaid ar gyfer dewis ymgeiswyr i etholiadau'r Cynulliad.

Yn ol Vaughan yn yr etholaethau targed fe fydd 'na nifer gyfartal o ddynion a menywod ar y rhestr fer. Digon teg ar un olwg, mi fydd hyn yn ei gwneud yn fwy tebygol y caiff mwy o ferched eu dewis. Mi fyddwn fodd bynnag yn nodi nad yw cymryd y cam yma ynddo'i hun yn mynd i newid fawr ddim ar record echrydus y Toriaid o ddewis merched mewn seddi enilladwy yng Nghymru (dyn ydi pob AC Toriaidd ag eithrio un a phob un o'u ACau). Os oes yna ddiwylliant mysogenistaidd ymysg aelodau'r blaid yng Nghymru, 'dydi caniatau i ferched fynd cyn belled a rhestr fer ddim yn debygol o newid pethau rhyw lawer - byddant yn cael eu haberthu wrth allor rhagfarnau Toriaidd yn ystod y cam hwnnw yn hytrach nag yn ystod yr un blaenorol.

Mae Vaughan hefyd yn dweud hyn - yn y rhanbarthau fe fydd aelodau cynulliad presennol sy'n dymuno sefyll eto yn cael y seddi brig gyda'r lle gwag uchaf wedi ei glustnodi ar gyfer menyw. Fel mae Vaughan yn awgrymu bydd hyn yn delio efo problem fach ddelicet sydd gan y Toriaid yng Ngorllewin De Cymru, a bydd yn arwain at ethol un ferch. Mae hefyd yn newyddion gwych i Messrs Bourne, Williams, Isherwood, Graham ac ati. Trefniant bach neis iawn sy'n rhoi sedd cwbl saff i AC sydd eisoes wedi ei ethol - ta waeth pa mor ddiog a di ddim ydi'r dyn.

Mae hefyd yn newyddion penigamp i'n hen gyfaill Oscar. Chwi gofiwch y ddadl chwerw braidd rhyngof i a'r dyn sydd bellach yn Aelod Ceidwadol Aberconwy y llynedd. Roeddwn i'n cwyno bod Mohammad Ashghar wedi cael cynnig yr ail le ar restr De Ddwyrain Cymru gan y Toriaid, yn groes i'r rheolau bryd hynny (rhywbeth roedd Bourne ac Oscar ei hun yn ei gadarnhau) tra bod Guto'n dweud na wnaethpwyd y fath addewid.

Mae'r rheolau newydd yma'n agor y ffordd yn eithaf twt i Oscar gael yr ail safle i'r Toriaid yn y De Ddwyrain.

Dyna i ni gyd ddigwyddiad lwcus ynte?

Llafur ymhell ar y blaen yn yr Alban

Felly mae'r pol diweddaraf gan TNS-BMRM yn ei awgrymu. Mae'n hen stori bod Llafur ar y blaen ar lefel San Steffan yn yr Alban, ond yr hyn sy'n newydd yma ydi'r ffaith eu bod ar y blaen yn eithaf hawdd ar lefel Senedd yr Alban hefyd.

Mae'r blog yma wedi mynegi'r gofid ar sawl achlysur y gallai Llafur yng Nghymru elwa yn sylweddol o lywodraeth Doriaidd yn San Steffan. Digwyddodd hyn o'r blaen. Ymddengys bod yr un gogwydd ar waith yn yr Alban. Mi fyddai creu patrwm o senedd dai Llafur yng Nghymru a'r Alban yn ymladd rhyw fath o ryfel guerilla yn erbyn llywodraeth Doriaidd yn Llundain yn gam sylweddol yn ol yng ngwleidyddiaeth y ddwy wlad, ac mi fyddai yn wir yn gwneud gwleidyddiaeth Cymru a'r Alban yn fwy Prydeinig. Byddai llinellau blaen maes y gad gwleidyddol Cymru yn ymwneud yn bennaf a dadl Brydeinig ynglyn a materion economaidd a chyllidol.

Dyna un o'r pethau gwaethaf am lywodraethau Toriaidd yn y gorffennol - maent wedi cryfhau Llafur yng Nghymru, ac i raddau llai yn yr Alban. 'Does yna ddim byd wedi dal gwleidyddiaeth a datblygiad Cymru a'r Alban yn eu hol yn y gorffennol cymaint a hegemoni'r Blaid Lafur yn y gwledydd hynny.

Ysgol Treganna - un gair bach olaf

Mae'r blogiad yma ynglyn a helynt Ysgol Treganna gan Neil McKevoy, arweinydd y Blaid ar Gyngor Caerdydd ar Waleshome.org a'r ymateb i'r blogiad hwnnw yn rhoi syniad go glir i ni o pa mor ymfflamychol a gwenwynig ydi'r mater yma yng Nghaerdydd.

Mae Simon Brooks yn ymddangos ar dudalen sylwadau'r blog i ofyn cwestiwn diddorol - ydi hi'n bosibl i rieni gael gwared o Cerys Furlong (un o dri chynghorydd Llafur Treganna) oddi ar fwrdd llywodraethu Ysgol Treganna?

Yn ol Simon does ganddi hi ddim cefnogaeth o du'r rhieni, ac mae wedi ei gyneirddiogi ei bod yn defnyddio ei statws fel cynrychiolydd ar ran yr Awdurdod Addysg Lleol ar fwrdd llywodraethu Ysgol Treganna i geisio cysylltu ei hun a'r ysgol mae'n gwneud pob dim o fewn ei gallu i'w thanseilio.



Gan mai cynrychioli'r AALl ac nid y rhieni mae Cerys mae'n anodd gweld bod yna ffordd uniongyrchol i rieni gael gwared o'r ddynas. Serch hynny mae mwy o gynrychiolwyr rhieni yn debygol o fod ar y bwrdd llywodraethol na sydd o gynrychiolwyr AALl. Gallai un neu fwy o'r rheiny ofyn i'r clerc roi eitem sy'n ymwneud a chynnig yn mynegi diffyg hyder ar ran y bwrdd yng ngallu Cerys i gynrychioli'r ysgol yn briodol. Yn sicr byddai yna ddadl dda iawn tros gario cynnig o'r fath - wedi'r cwbl mae'n rhan o ddyletswydd llywodraethwr i gefnogi ac hyrwyddo buddiannau'r ysgol mae'n llywodraethwr arno. Cynrychioli ac hyrwyddo buddiannau etholiadol y Blaid Lafur yng Ngorllewin Caerdydd ydi prif flaenoriaeth Cerys.

Ni fyddai cario cynnig o'r fath yn gorfodi Cerys i ymddiswyddo, ond byddai yn gwneud ei sefyllfa'n anodd. Byddai'n rhaid cael cynrychiolaeth ar ran yr AALl hyd yn oed petai yn ymddiswyddo wrth gwrs, a gallai un o'r ddau gynghorydd Llafur arall yn Nhreganna, Ramesh Patel neu Richard Cook gael eu cynnig. Mae'r cyntaf o'r rhain hyd yn oed yn llai addas na Cerys i fod yn llywodraethwr yn Nhreganna, a 'dydi Richard Cook ddim mymryn gwell na Cerys. Gellid pasio pleidlais o ddiffyg ymddiriedaeth yn y ddau yma yn eu tro a gwneud cais i'r tri chynghorydd ddewis rhywun sydd heb ei faeddu gan ddigwyddiadau'r dyddiau, ac yn wir y blynyddoedd diwethaf, i gynrychioli'r AALl ar fwrdd llywodraethol Ysgol Treganna.

Cenedlaetholdeb sifig / ethnig a'r Gymraeg

Un o'r problemau efo cynnal dadl trwy flogio yn hytrach nag ar negesfwrdd megis maes e ydi bod y ddadl yn gallu bod yn ddarniog ac mae'n anodd dilyn pob ffrwd o'r ddadl. Mae hefyd yn bosibl cam liwio'r hyn y bydd pobl yn ei ddweud.

Mi fydd rhai ohonoch yn cofio i grwp gwleidyddol arbennig nad ydyw'n hoff iawn o flogmenai wneud mor a mynydd o sylwadau oedd wedi eu cymryd yn gyfangwbl allan o gyd destun dadl ehangach, er mwyn gwneud iddynt swnio fel petaent yn gwneud sylw cyfangwbl groes i'r hyn a ddywedwyd mewn gwirionedd. Yn wir mi aethant mor bell a chreu rhyw swydd i mi oddi mewn i Blaid Cymru oedd yn swnio'n ofnadwy o bwysig , er mwyn prodoli'r sylwadau i'r Blaid yn ogystal ag i fi. O'r holl ddarlledwyr a chyfryngau print a gafodd y stori dim ond Golwg oedd yn ddigon di niwed i redeg efo hi gan nad oedd y stori'n fawr mwy na 'blogiwr yn dweud rhywbeth i ypsetio gwleidydd' hyd yn oed wedi'r holl ddethol a throelli gan y grwp gwleidyddol dan sylw.

Gyda'r stori fach yma mewn cof 'dwi'n gyndyn o ddehongli'r hyn mae Simon Brooks yn ei ddweud i raddau rhy gysact mewn dadl y gellir ei gweld yma, yma ac yma. 'Dwi ddim yn gwybod os ydi hi'n cael ei chynnal mewn mannau eraill hefyd. Ta waeth, 'dwi ddim yn meddwl fy mod yn cam liwio ei ddadl trwy nodi ei fod yn gweld tyndra rhwng cenedlaetholdeb sifig a chenedlaetholdeb ethnig yng Nghymru, a bod llawer o wleidyddion Cymreig yn gweld yr iaith yn nhermau cenedlaetholdeb ethnig ac felly yn rhywbeth amheus neu hyd yn oed ddrwg. Mae'n egluro digwyddiadau megis y penderfyniad i wrthod cynlluniau'r cyngor i ad drefnu yng Nghaerdydd a 'gwendid' mesurau iaith arall trwy gyfeirio at y tyndra syniadaethol arall. Simon ydi Simon wrth gwrs, ac mae'r enfant terrible sydd yn rhan ohono yn ymestyn y pwynt i'r graddau y gallai'r pwerau deddfu y byddwn yn pleidleisio ynglyn a nhw maes o law fod yn niweidiol i'r iaith. Mae hon yn gryn naid o'r ddadl wreiddiol, a 'dydw i ddim am ddelio efo hynny yn y blogiad hwn.

Hwyrach y dyliwn aros yma i nodi mai fersiwn ar genedlaetholdeb sy'n ymwneud a hawliau grwp ethnig neu ddiwylliannol penodol ydi cenedlaetholdeb ethnig, tra bod y fersiwn sifig yn fwy cynhwysol ac yn pwysleisio hunaniaeth cenedlaethol yn nhermau gwladwriaeth gynhwysol yn hytrach na grwp diwylliannol neu ethnig. Am eglurhad llawnach gweler yma ac yma.

Mi hoffwn fodd bynnag wneud dau bwynt. I ddechrau 'dydi mudiadau cenedlaethol ddim yn syrthio'n dwt i gategoriau arbennig mewn bywyd go iawn. Gellir gweld y ddau ffrwd mewn cenedlaetholdeb Gymreig, ac mi fyddwn yn derbyn yr awgrym sydd ymhlyg yn sylwadau Simon bod y pwyslais wedi symud oddi wrth genedlaetholdeb ethnig tuag at genedlaetholdeb sifig yn ystod y degawdau diwethaf.

Er bod llawer o syniadaeth cenedlaetholdeb Gwyddelig ar lefel arwynebol yn perthyn i'r traddodiad sifig (Wolf Tone, y Chwyldro Ffrengig ac ati) mae cenedlaetholdeb ethnig wedi tra arglwyddiaethu yn y Weriniaeth am y rhan fwyaf o'r ganrif ddiwethaf. Yn wir gellir dehongli strwythur pleidiol y Weriniaeth yn nhermau gwrthdaro rhwng dau fersiwn o genedlaetholdeb - yr ethnig a'r sifig - ac yn wir dau fersiwn o'r Weriniaeth ei hun. Mae'r un peth yn wir i raddau llai am genedlaetholdeb yn yr UDA.

'Rwan yr hyn sy'n bwysig i'w ddeall ydi hyn - mae i'r ddau fersiwn o genedlaetholdeb eu cyd destun syniadaethol ehangach. Mae cenedlaetholdeb sifig wedi ei wreiddio mewn gwleidyddiaeth ryddfrydig, tra bod cenedlaetholdeb ethnig yn perthyn yn nes o lawer at wleidyddiaeth geidwadol. Mae Cymru'n wlad ryddfrydig - yn wir mi fyddai'n anodd iawn meddwl am wlad mwy rhyddfrydig. Oherwydd hynny 'dydi hi ddim yn debyg y gall gwleidyddiaeth cadwriaeth iaith lwyddo os ydym yn ei osod oddi mewn i ffram cenedlaetholdeb ethnig. O wneud hynny byddwn yn anfon yr iaith yn erbyn llif syniadaethol cryf iawn. Os ydym i ennill y ddadl ynglyn a'r iaith rhaid gosod y ddadl honno mewn cyd destun sydd yn ei hanfod yn un ryddfrydig - hynny yw un sy'n ymwneud a chynhwysiad, hawliau cyfartal, cydraddoldeb o ran cyfleoedd ac ati. 'Dydi'r pethau hynny sy'n gysylltiedig a chenedlaetholdeb ethnig - parhad diwylliannol, cadwraeth, ethnigrwydd ac ati ddim yn bethau sy'n tarro deuddeg yn y Gymru sydd ohoni.

Os ydi'r ddadl iaith i'w hennill, mae gen i ofn y bydd rhaid gwneud hynny ar dermau rhyddfrydig - a golyga hynny defnyddio ieithwedd ryddfrydig. Mae hyn yn anodd weithiau, ac mae'n groes i'r graen yn aml - ond dyna'r unig lwybr sydd a chyfle o lwyddo.

Yn ol yn 97 _ _ _

- - - roedd y map etholiadol Cymreig yn hynod o goch.

Mi fydd llawer yn cofio i Lafur ennill 34 o'r 40 etholaeth Gymreig. Yr eithriadau oedd Ynys Mon, Caernarfon, Meirion Nant Conwy, Ceredigion, Brycheiniog a Maesyfed a Maldwyn. Roeddynt yn ail mewn pedair o'r 6, ac roeddynt yn ddigon agos at fod yn ail ym Mrycheiniog a Maesyfed a Maldwyn. Roeddynt wedi cael 886,935 o bleidleisiau (54.7% o'r cyfanswm). 531,601 (36.2%), oedd eu cyfanswm eleni.

Yr hyn na fydd cymaint o bobl yn ei gofio ydi'r graddau roedd Llafur wedi llwyddo i feddiiannu'r tirwedd gwleidyddol ar pob lefel arall oedd ar gael iddi. Nid oedd trefn gyfrannol yn cael ei defnyddio bryd hynny ar lefel Ewropiaidd, ond roedd gan Lafur y bum sedd Gymreig a 55.9% o'r bleidlais. Roedd Glenys Kinnock wedi llwyddo i ennill 74% yn Ne Ddwyrain Cymru.

Yr un oedd y darlun mewn Llywodraeth Leol. Ar hyn o bryd dau gyngor yn unig a reolir yn llwyr gan Lafur - Castell Nedd Port Talbot a Rhondda Cynon Taf. Bryd hynny roeddynt yn tra arglwyddiaethu tros y rhan fwyaf o'r wlad. Roedd ganddynt fwyafrif clir ym mhob un o'r 22 Awdurdod ag eithrio Ynys Mon, Powys, Gwynedd, Penfro, Ceredigion, Caerfyrddin, Conwy a Dinbych. Yn wir nhw oedd i bob pwrpas yn rheoli'r tri chyngor diwethaf ar y rhestr yna. Roedd eu rheolaeth yn llwyr tros ddinasoedd mawr y De, ac roedd ganddynt fwyafrifoedd cwbl ryfeddol ar rhai cynghorau - 46 o'r 47 sedd yng Nghasnewydd er enghraifft. Roedd gan Lafur sawdl ddur wedi ei gosod yn soled tros fywyd gwleidyddol Cymru.

Roedd pedwar piler i'r dominyddiaeth rhyfeddol yma:

1. Amhoblogrwydd y Blaid Geidwadol yng Nghymru.
   
2. Gallu Llafur i wneud eu hunain yn ffocws i'r gwrthwynebiad hwnnw.
3. Anallu Plaid Cymru i greu, neu o leiaf gyfathrebu naratif amgen oedd yn gredadwy y tu allan i'r Gymru Gymraeg.
4. Parodrwydd Llafur i wneud yr hyn oedd ei angen i ddelifro'r hyn roedd eu hetholwyr ei eisiau - neu o leiaf i addo gwneud hynny.

Yr olaf o'r rhain oedd y pwysicaf, ac i raddau roedd hwnnw'n rhan o strwythur y tri philer arall hefyd. Delifro digon di gywilydd a secteraidd ar gyfer eu cleiantiaid fu cryfder Llafur yng Nghymru erioed.

Does yna ddim amheuaeth mai prif amcan Llafur yng Nghymru, gyda'r maen melin o lywodraeth amhoblogaidd yn San Steffan wedi ei symud oddi ar eu hysgwyddau, fydd ad ennill y tir a gollwyd ers 97 - ar pob lefel. Gellir gweld yr hyn a ddigwyddodd yr wythnos diwethaf mewn perthynas ag Ysgol Treganna yn y goleuni yma. Ystyriaeth gweddol ymylol ydi gweithredu ei strategaeth addysg ei hun i Lafur wrth ymyl yr hyn sy'n bwysig iddi go iawn - delifro ac adeiladu cefnogaeth etholiadol ar sail hynny.

Mi fyddai'n drychineb petai'r Cynulliad yn cael ei droi'n ffatri casgenni porc i'r Blaid Lafur yn hytrach nag yn offeryn i reoli Cymru'n effeithiol.