Perfformiad Llafur yng Nghymru

 Mi edrychwn ni ar Lafur y tro hwn. 

Mae Llafur wedi gwneud yn dda iawn yng Nghymru o ran ennill seddau - gan sicrhau 27 o’r 32 sedd - sef  84% ohonynt gyda dim ond 37% o’r bleidlais.  Mae Llafur wedi gwneud yn well na hynny hyd yn oed yn y gorffennol - yn 2001 ac 1997 er enghraifft - ond gyda chanran llawer, llawer uwch bleidlais.

Er gwaetha’r llwyddiant y tro hwn mae yna resymau da pam y dylai Llafur fod yn bryderus wrth edrych ymlaen i’r dyfodol canolig - gydag 487,636 o bleidleisiau dyma’r tro cyntaf iddynt gael llai na hanner miliwn o bleidleisiau ers - credwch o neu beidio - 1935.  Ond dydan ni ddim yn gorfod edrych mor bell yn ol i ddod o hyd i ganran is na 37% eleni - 36.9% gafodd y blaid yn 2015.  Ond roedd y ganran o’r bleidlais 4% yn is nag oedd yn 2019 a 12% in is nag oedd yn 2017 - sydd yn newid sylweddol.  Mae peryglon sylweddol i Lafur yn y ffigyrau hyn. 

‘Dwi ddim eisiau trafod systemau ethol cynrychiolwyr etholedig yma, ond efallai ei bod werth nodi bod y drefn sydd gennym yn fwy caredig o lawer wrth rhai pleidiau nag eraill - gweler isod.

Mae yna ddwy ffordd o wneud yn gymharol dda o’r drefn ethol Cyntaf i’r Felin sydd gennym. Y ffordd Plaid Cymru neu Sinn Fein, sef cael pleidlais sylweddol mewn rhai etholaethau penodol (rhai mewn ardaloedd Cymraeg yn achos Plaid Cymru a rhai mewn ardaloedd Pabyddol yn achos Sinn Fein) neu gael pleidlais gymhedrol ond sydd yn sylweddol uwch nag un neb arall ar hyd a lled  yr wlad - fel mae Llafur yn ei wneud. Y dull Llafur ydi’r dull mwyaf effeithiol - mae’n ildio mwy o seddi, ond mae hefyd yn fwy bregys. Gall gogwydd cryf yn erbyn plaid sydd a phleidlais gyson ond cymhedrol arwain at golli llawer iawn o seddi - sef yr hyn ddigwyddodd i’r SNP a’r Toriaid y tro hwn.  

A daw hyn a ni at yr etholiad cyffredinol nesaf - fydd yn ol pob tebyg yn cael ei gynnal yn 2029.  Mae’r hyn mae’r Blaid Lafur wedi ei etifeddu gan y Toriaid yn eu gadael mewn sefyllfa anodd. Mae yna pob math o heriau yn eu hwynebu - y rhan fwyaf ohonyn nhw wedi cael eu hachosi gan Brexit neu o leiaf yn cael eu gwneud yn waeth gan Brexit. 

Mae Llafur wedi mabwysiadu polisi Brexit tebyg iawn i un yr ERG - peidio ail ymuno efo’r Farchnad Sengl na’r Undeb Tollau ond crefu am ffafrau arbennig gan yr UE - rhywbeth sy’n anhebygol iawn o ddigwydd. Yn ol pob tebyg fydd pethau fawr gwell o ran darparu gwasanaethau sylfaenol mewn pum mlynedd, a gallai hynny yn hawdd arwain at ogwydd chwyrn yn erbyn Llafur bryd hynny - a byddai hynny yn ei dro yn arwain at fap gwleidyddol tra gwahanol i’r un sydd ar gael i ni heddiw. 

Ac wrth gwrs mae yna etholiadau’r Senedd yn 2026.  Mae’r system bleidleisio gyfrannol fydd yn cael ei defnyddio yn yr etholiad hwnnw yn debygol o arbed Llafur rhag colli nifer fawr o seddi - ond mae lle i gredu y gallai’r blaid gael etholiad anodd iawn - o bosibl yr un mwyaf anodd yn ei hanes. 

Yn hanesyddol mae Llafur wedi tan berfformio yn sylweddol mewn etholiadau Cymreig pan mae mewn grym yn San Steffan, ond mae posibilrwydd y bydd y tan berfformiad yn waeth nag arfer yn 2026 - roedd amgylchiadau economaidd yn llawer gwell y tro diwethaf roedd Llafur mewn grym yn Dan Dteffan na maent rwan. Ar ben hynny - fel rydym wedi son - roedd canran y bleidlais yn wan yn yr etholiad sydd newydd ei chynnal, dydi’r polio Senedd Cymru diweddaraf ddim yn edrych yn dda i Lafur, ac mae gan y Blaid Lafur Gymreig broblemau mewnol sylweddol ac anodd iawn i’w datrys.

Mae posibilrwydd go iawn nad Llafur fydd y blaid fwyaf yng Nghymru yn dilyn etholiad 2026.