Sut i beidio gwneud ffrindiau a dylanwadu ar bobl

 Y cefndir yn ofnadwy o fras ydi bod Brexit wedi arwain at newidiadau sylweddol yn y ffordd mae’r diwydiant amaethyddol yn cael ei ariannu.  Arweiniodd at leihad yn y lefel o gymorthdaliadau sydd ar gael, at gynnydd yn y gystadleuaeth dramor yn sgil agor marchnadoedd yn Awstralia, Seland Newydd ac ati a gosod y broses o ddyrannu cymorthdaliadau yn nwylo Llywodraeth Cymru yn hytrach na’r UE.  

 Mae Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn ymgynghori ynglŷn a’r amodau mae nhw yn eu cysylltu efo dyrannu’r cymorthdaliadau - mae’r amodau yn ymwneud a chamau i leihau alldyniadau carbon ar ffermydd.  Mae ffermwyr yn wrthwynebus iawn i rai o’r mesurau sy’n ymddangos yn yr ymgynghoriad  - ac yn ôl un adroddiad, petai’r mesurau i gyd yn cael eu gweithredu gallai hynny arwain at golled o tua 11% yn y nifer o bobl sy’n gweithio yn y diwydiant  - tua 5,500 o bobl i gyd.  ‘Dydi hi ddim yn annisgwyl bod y diwydiant - a’r sawl sydd yn gweithio yn y diwydiant - yn anniddig felly.  

 Yn anffodus mae hyn oll yn digwydd mewn cyd destun ehangach - mae anniddigrwydd amaethyddol ehangach mewn nifer o wledydd Ewropeaidd ac mae rhywfaint, er nad y cwbl o bell ffordd o hyn yn gysylltiedig a mesurau mae llywodraethau yn eu cymryd i amddiffyn yr amgylchedd. Mae yna nifer o ddamcaniaethau cynllwyn yn cael eu lledaenu gan y Dde eithafol ar hyn o bryd sy’n gysylltiedig mewn rhyw ffordd neu’i gilydd a ffermio ac mae’r awyrgylch wleidyddol yn y DU yn wyllt ar hyn o bryd - fel mae  pob amser yn y misoedd sy’n arwain at Etholiad Cyffredinol pan mae newid mawr yn debygol.   

 Mae’r olaf o’r rhain – yr Etholiad Cyffredinol sy’n brysur ddynesu – yn hynod berthnasol i ymweliad y ffermwr a’r arch hunan hyrwyddwr  - Gareth Wyn Jones - a chynhadledd y Torïaid Cymreig ddydd Gwener.  

 Mae’n debyg iddo ymddangos yn y Gynhadledd yn Llandudno ar flaen nifer o dractoriaid a chrefu ar wleidyddion Torïaidd i orchymyn Llywodraeth Cymru i ufuddhau i’w orchmynion, cyn mynd ati i roi nifer o photo ops amhriodol o hapus yr olwg (ag ystyried yr hyn roedd yn cwyno amdano) i Dorïaid Cymreig blaenllaw, a felly greu’r argraff bod gwleidyddion sydd wedi achosi niwed sylweddol a phell-gyrhaeddol i amaethyddiaeth yng Nghymru yn sgil eu Brexit caled, yn garedig ïon i’r diwydiant.  Mae’n debyg bod y delweddau a ddangoswyd yn helaeth ar y cyfryngau prif lif, wedi troi stumog llawer iawn, iawn o bobl yng Nghymru.

 Yn fras - ac a bod yn garedig iawn - roedd  ymarferiad Mr Jones yn un hynod naïf, ac yn un sydd a photensial i fod yn niweidiol iawn i achos y ffermwyr.  

 Roedd yr honiad nad oedd yr ymweliad yn un gwleidyddol yn gwneud yr holl beth yn waeth ac yn fwy naïf (os ydi hynny’n bosibl)  - ‘does yna ddim un amgylchedd o dan haul mwy gwleidyddol na chynhadledd plaid wleidyddol ychydig fisoedd cyn Etholiad Cyffredinol – gallwch gymryd hynny gen i. 

 Ystyrier y canlynol:  

 Llywodraeth Cymru fydd yn penderfynu yn y diwedd beth fydd yr amodau fydd ynghlwm a chymorthdaliadau. ‘Dydi creu argraff bod y diwydiant yn ceisio rhoi hwb etholiadol i brif elynion gwleidyddol Llywodraeth Cymru ddim am helpu cael setliad sy’n ffafriol i ffermwyr.  Mae’n cythruddo pobl sydd efo cryn dipyn o rym tro ddyfodol y diwydiant.

 Mae’r Blaid Doriaidd Brydeinig ar hyn o bryd yn polio rhwng 20% a 29%.  ‘Dwi’n eithaf siwr nad oes yna’r un blaid lywodraethol wedi polio mor wael mor agos at Etholiad Cyffredinol erioed o’r blaen.  Mewn geiriau eraill ‘does yna erioed blaid lywodraethol arall wedi bod mor uffernol o amhoblogaidd na’r un bresennol. Gallwn fod yn hollol siŵr y byddant yn colli grym yn ystod y misoedd nesaf, a gallwn fod yn eithaf siŵr na fyddant yn ymarfer grym eto am ddeg mlynedd o leiaf, ac efallai cryn dipyn mwy na hynny.  Duw yn unig a wŷr pam y byddai unrhyw un eisiau cysylltu ei achos efo grym gwleidyddol sy’n cilio i’r tywyllwch - clymu ei hun i anifail sy’n marw.  

 A nid yn unig hynny.  Mae mynd ati i grefu ar Blaid Doriaidd hynod amhoblogaidd i ymyrryd yn hawliau Senedd Cymru i wneud penderfyniadau yn  creu risg sylweddol o elyniaethu carfan arall - a charfan hynod bwysig yn y Gymru wledig - cenedlaetholwyr Cymreig.  

 Mae antics Gareth Wyn Jones yn bygwth ynysu’r diwydiant yn llwyr ar amser pan mae angen cymaint o ffrindiau a phosibl arno. 

 

Y ffordd ymlaen i ffermwyr Cymru mewn cyfnod o newid sylweddol ydi gweithio trwy’r undebau amaethwyr – sy’n cael eu harwain yn effeithiol – i ymateb i’r heriau sylweddol sy’n eu hwynebu mewn cyfnod o newid arwyddocaol, ac nid i ddilyn llwybrau sydd yn debygol o’u hynysu a gelyniaethu yn ddi angen.  Llwybr felly oedd Gareth Wyn Jones yn ei droedio i Landudno ddydd Gwener.

Diflaniad Rhyfedd y Traddodiad Annibynnol yn y Gymru Gymraeg

 Mae’r bythefnos ddiwethaf wedi bod yn gyfnod da i Blaid Cymru ar Gyngor Gwynedd ac yn gyfnod sâl i’r brif wrthblaid - y Grwp Annibynnol.  

Cipiodd Sian Williams sedd Cricieth oddi wrth yr Annibynwyr ar ran Plaid Cymru mewn  is etholiad ar Chwefror 8 gyda gogwydd enfawr, a gadawodd John Pughe, Morfa Tywyn y Grwp Annibynnol ac ymuno a Grwp y Blaid yr wythnos diwethaf.  

Mae arwyddocâd arbennig i’r ddau ddigwyddiad.  Bellach mae mwy na 2/3 o gynghorwyr y sir  yn perthyn i Grwp Plaid Cymru - ‘dwi’n eithaf siŵr mai dyma’r tro cyntaf i’r Blaid gael mwyafrif felly ar gyngor - er iddi ddod yn agos at wneud hynny ym Merthyr yn 70au’r ganrif ddiwethaf.  

Mae goblygiadau ymarferol yn ogystal ag ystadegol i hyn.  Mewn llywodraeth leol mae 66% yn ‘super majority’ - mae’n rhoi’r gallu i addasu cyfansoddiad y Cyngor.   

Bu newid sylweddol yn natur gwleidyddiaeth leol yng Ngorllewin Cymru ers i’r awdurdodau lleol sy’n bodoli ar hyn o bryd ddod i fodolaeth ym mlwyddyn olaf y ganrif ddiwethaf. 

Yn fras yr hyn sydd wedi ddigwydd ydi bod y map wedi gwyrddio, a gwyrddio’n sylweddol tros y chwarter canrif diwethaf.  Hynny ydi mae Plaid Cymru wedi cryfhau ac mae pawb arall wedi gwanio.

Bellach mae mwy na hanner yn gyfforddus o seddi y bedair sir Orllewinol  - Ynys Môn, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin yn nwylo Plaid Cymru.  

Mae 57% o’r seddi yn y siroedd hyn yn nwylo’r Blaid erbyn heddiw, 32% oedd y ganran yn 1999.  Mae canran Llafur o’r seddi wedi syrthio rhyw gymaint tros y cyfnod  (o 18% i 13%) tra bod y ganran o gynghorwyr Annibynnol wedi syrthio’n sylweddol (o 41% i 26%). 

Mae’r Blaid yn rheoli pob un o’r bedair sir heddiw.  Roedd ymhell, bell o wneud hynny mewn tair ohonynt yn 1999.

Dydi’r Toriaid erioed wedi gwneud unrhyw argraff o gwbl mewn unrhyw un o’r bedair sir, na’r Lib Dems yn unman ag eithrio Ceredigion ac i raddau llai - ac am gyfnod byr yn ardal Bangor - Gwynedd.  Mae hefyd werth nodi bod mwyafrifoedd y Blaid mewn llawer o etholiadau diweddar yn enfawr – ac yn uwch o lawer na sydd wedi bod yn gyffredin yn y gorffennol. 

Y ddau newid mawr felly ydi’r ymchwydd sylweddol iawn  yng nghynrychiolaeth y Blaid a’r cwymp arwyddocaol - ond llai - yng nghynrychiolaeth yr Annibynwyr.  

Mae hyn yn arwyddocaol - ac yn arbennig felly ag ystyried nad oes newid arwyddocaol wedi bod yng nghynrychiolaeth y Blaid na’r Annibynwyr tros Gymru gyfan rhwng 1999 a 2022.  

Yn amlwg ‘dydi’r patrwm ddim yn union yr un peth ym mhob un o’r bedair sir.  I ddod yn ol at Gwynedd am funud, tra bod cynrychiolaeth y Blaid wedi cynyddu tros y cyfnod, mae cynrychiolaeth yr Annibynwyr wedi cynyddu hefyd (o 25% i 33% rhwng 1999 a 2022 - a 30% erbyn heddiw).

Methiant i gymryd mantais o ddadfeiliad llwyr Llafur a’r Lib Dems (ac yn hwyrach Llais Gwynedd) sy’n nodweddu perfformiad yr Annibynwyr yng Ngwynedd.

Mae’r patrwm yn y dair sir arall yn eithaf cyson - cynnydd eithaf cyson yng nghynrychiolaeth y Blaid – ac hynny i raddau helaeth ar draul yr Annibynwyr. Mae’r  patrwm yma yn cael ei adlewyrchu mewn wardiau gorllewinol siroedd eraill sy’n ffinio efo’r bedair sirsydd dan sylw. 

Mae’r rhesymau pam bod y newid sylweddol yma wedi digwydd yn eithaf cymhleth, a byddwn yn edrych ar hynny maes o law.  Ond un peth sy’n werth ei nodi efallai ydi nad oes unrhyw le i feddwl y bydd y gogwydd hir dymor yma yn newid yn y dyfodol agos – ac yn arbennig felly os ydi’r Blaid yn gwneud gwell joban o ddod o hyd i ymgeiswyr mewn wardiau gwledig yn y dyfodol.

Martin Shipton a’r ‘Bygythiad’ i Ddemocratiaeth Cymreig

 ‘Dwi wedi bod yn poeni braidd am gyfeiriad Nation.Cymru yn ddiweddar - a ‘dydi’r truth niwrotog yma gan Martin Shipton a ymddangosodd ddoe ddim wedi lleddfu llawer ar fy ngofidiau a dweud y gwir.  

 

Mae’r darn - sydd ar sawl golwg yn eithaf unhinged - yn rhoi’r argraff bod democratiaeth Gymreig dan warchae.

 

Mae’r canfyddiad hwnnw yn gwbl anghywir, ac mae Martin Shipton yn euog o gau resymu eithaf dybryd i ddod i’r casgliad y daeth iddo.  Mae’r gau resymu yn cael ei yrru gan dri methiant rhesymu:  

 

1). Gor ddweud - a gor ddweud eithaf dybryd ar hynny.  

2). Gor symleiddio.  

3). Methiant i ystyried cyd destun ehangach yr hyn mae’n gwyno amdano. 

 

Mi wnawn ni ddechrau efo’r sderics am restrau caeedig.   

 

Bydd y nifer o Aelodau Senedd Cymru yn cynyddu o etholiadau 2026 ymlaen a bydd y drefn o ethol aelodau yn newid i ddull cyfrannol sydd a rhestrau caeedig.

 

Y prif beth i’w ddeall am restrau caeedig ydi bod yr etholwr yn pleidleisio i blaid yn hytrach nag unigolyn.  

 

A’r hyn sydd i’w ddeall am ddull cyfrannol o bleidleisio ydi bod perthynas agos rhwng y nifer o bleidleisiau mae plaid yn ei sicrhau a’r nifer o seddi mae’n eu hennill.

 

Mae’r newidiadau hyn am ddod i fodolaeth yn sgil y cytundeb rhwng Plaid Cymru a’r llywodraeth Lafur yng Nghaerdydd.  Ymddengys bod Martin Shipton wedi ei gythruddo gan y drefn newydd.

 

Cyn cychwyn ar hon efallai y dyliwn nodi dau beth:   

 

1) Mae’r gyfundrefn sydd ohoni i ethol Aelodau Senedd Cymru eisoes yn rhannol gaeedig. Mae 20 o’r 60 aelod wedi eu hethol o restrau caedig.  

2). ‘Dwi ddim yn hoff o restrau caeedig yn bersonol, ac nid dyna ddewis y Blaid chwaith. STV ydi dewis y Blaid - a fy hoff ddull i o ethol cynrychiolwyr etholedig - dull pleidleisio sy’n hynod agored - ond pan mae’n dod i negodi mae yna ddwy ochr a dydi hi ddim yn bosibl i’r ddwy ochr gael pob dim mae nhw ei eisiau.  

 

Pan mae Martin Shipton yn dweud nad oes cyfle mewn system gaeedig i bleidleisio i unigolyn, mae’n  wir - ond ‘dydi hynny ddim yn cyfiawnhau’r nadu  bod y gyfundrefn bleidleisio newydd yn fygythiad i ddemocratiaeth. 

 

Mae cyfundrefn bleidleisio sy’n defnyddio rhestrau caeedig yn gyffredin yn rhyngwladol.  Os ydi fy nghyfri fi yn gywir mae 42 gwlad ar hyd a lled y Byd yn defnyddio systemau cwbl gaedig.  

 

‘Dwi ddim yn meddwl bod neb yn ei lawn bwyll yn awgrymu nad ydi Sbaen, Portiwgal, De Affrica neu Lithuania yn endidau democrataidd oherwydd eu bod yn gwneud defnydd o system bleidleisio gaeedig.  

 

‘Dydi dull pleidleisio caeedig ddim yn berffaith o bell ffordd, mae o’n ddull sub optimal chwedl y Sais - ond mae’n llawer tecach a mwy cyfrannol na’r gyfundrefn ‘cyntaf i’r felin’ sy’n cael ei harfer yn y rhan fwyaf o etholiadau yn y DU - cyfundrefn sy’n rhoi grym llwyr i bleidiau sy’n sicrhau lleiafrif – a weithiau lleiafrif gweddol fach - o bleidleisiau.

 

Cafodd Martin Shipton  hefyd ei hun mewn cryn stad oherwydd i Blaid Cymru sefydlu trefn o ddewis enwebai i fynd i Dy’r Arglwyddi yn ei henw sydd yn blaenori merched tros ddynion.  

 

Rwan mae Martin Shipton yn gywir pan mae’n dweud i Carmen Smith gael yr enwebiad cyntaf, er i Elfyn Llwyd gael mwy o bleidleisiau na hi.  

 

Ond mae yna lawer o agweddau ar y stori nad ydi’r erthygl yn trafferthu mynd i’r afael a nhw - na hyd yn oed gyfeirio atynt.  A ‘dydi’r erthygl ddim yn chwilio am gyd destun chwaith.

 

‘Dydi o ddim yn glir o’r erthygl bod y drefn yn bodoli cyn i’r etholiad gael ei gynnal.  Yr argraff a roir ydi bod yr etholiad yn cyn ddyddio’r system.

 

‘Does  dim sôn yn yr erthygl chwaith bod Carmen bron yn unigryw ymysg yr 800 o Arglwyddi sy’n eistedd yn y Ty oherwydd ei bod wedi gorfod wynebu etholiad  - er mae’n debyg bod yr Esgobion sydd yn eistedd yn y Ty wedi gorfod cael eu hethol yn Esgobion ar rhyw bwynt yn eu gyrfaoedd.

 

Mae’r rhan fwyaf o bobl yno oherwydd pwy ydi eu rhieni, neu oherwydd eu bod wedi rhoi llwyth o bres i bleidiau gwleidyddol, neu eu bod yn ffrindiau i rhyw brif weinidog neu’i gilydd, neu wedi rhoi gwasanaeth di gwestiwn i rhyw blaid neu’i gilydd, neu eu bod gyda statws uchel mewn un enwad crefyddol penodol. 

 

Yn wir mae’n bosibl dadlau mai Ty’r Arglwyddi ydi’r unig ddeddfwrfa yn y Byd lle mae’n bosibl prynu mynediad iddi.  

 

‘Dydi’r erthygl ddim chwaith yn trafferthu tynnu sylw at y ffaith bod trefniadau i sicrhau cydbwysedd o ran rhyw ymgeiswyr yn arfer digon cyffredin - yn arbennig felly gan y Blaid Lafur a Phlaid Cymru.  Yn wir mae’n gyffredin i ymgeisyddiaeth ar gyfer etholaeth  benodol fod yn agored i ddynas yn unig - neu yn wir - i ddyn yn unig.  

 

‘Rwan, mae gan Martin Shipton hawl i wrthwynebu trefniadau gan bleidiau i sicrhau bod eu cynrychiolaeth etholedig yn ymdebygu i’r boblogaeth yn gyffredinol.  Ond os mai dyna ei farn, dylai fod yn onest am hynny a gwneud ymdrech i gyfiawnhau’r farn.

 

Neu mae’n bosibl ei fod o blaid yr egwyddor o sicrhau cydbwysedd ymysg ymgeisyddion yn gyffredinol, ond yn erbyn gwneud hynny yng nghyd destun enwebai i Dy’r Arglwyddi.  Mae ganddo hawl i’r farn honno hefyd - ond dylai egluro pam fod Ty’r Arglwyddi yn eithriad.  

 

Yr hyn na ddylai ei wneud ydi gwneud honiadau gwallgof bod trefn i sicrhau cydbwysedd cynrychiolaeth yn ymdebygu i drefniadau gan un benaethiaid tramor fel Mugabe a Lukashenko  i roi eu teuluoedd, eu plant llwyn a pherth a’u ffrindiau mewn safleoedd grymus.  

 

Mae llygredd hunanol o’r fath yn llawer mwy tebyg i sut mae llywodraeth y DU yn dewis pobl i fynd i Dy’r Arglwyddi na sut mae’r Blaid yn gwneud hynny.  Ond ‘dydi Martin Shipton heb drafferthu i chwilio am unrhyw fath o gyd destun ehangach o gwbl.  

 

Neu efallai bod Martin Shipton yn credu bod Mugabe a Lukashenko yn credu mewn cydbwysedd rhyw o ran cynrychiolwyr etholedig.  Pwy a wyr?

 

Ac yn olaf mae Martin Shipton yn poeni’n ofnadwy am sut mae Llafur Cymru yn dewis ei arweinydd.  

 

Yn bersonol ‘dwi’n gweld y drefn yn un ryfedd (mae hi’n llawer llai cynhwysol nag un Plaid Cymru er enghraifft), ond ‘dwi hefyd yn derbyn nad ydi’r drefn yn fusnes i fi.

 

Mae’r ffordd mae’r pleidiau unoliaethol yn dewis eu harweinwyr yn rhyfedd.  Er enghraifft, mae Prif Weinidog presennol y DU wedi ei ddewis yn ddi wrthwynebiad, ar ôl colli’r etholiad blaenorol ymysg aelodau ei blaid.  

Mae’r ddwy blaid unoliaethol fawr yn rhoi llawer, llawer mwy o rym i Aelodau Seneddol  ddewis arweinydd nag aelodau cyffredin.  Ond yn amlwg, ‘does ‘na ddim cyfeiriad at hynny yn erthygl Martin Shipton chwaith.  

 

Ni ddylai Martin Shipton fod wedi ‘sgwennu  ei erthygl hysterig, un llygeidiog - neu yn sicr ddim ar y ffurf ac yn y ffordd mae hi wedi ymddangos.  

 

Ond wedi dweud hynny mae yna rhywbeth am yr erthygl sy’n nodweddu gwleidyddiaeth a newyddiadura gwleidyddol yn yr oes sydd ohoni - hysterig, cwbl ddi nuance, niwrotig,  pegynol, goddrychol, di gyd destun ac wedi ei ‘sgwennu i gam arwain a gwylltio yn hytrach nag i hysbysu ac addysgu.

Hynt a Helynt y Pleidiau yng Nghymru ers 2016 - Llafur

 Reit - mi fydda i’n edrych yn ol unwaith eto cyn dechrau ystyried gwleidyddiaeth mwy cyfredol.  Llafur ers 2016 felly.  

Y peth gwirioneddol ryfedd efo Llafur - ydi er gwaethaf pawb a phopeth - er gwaethaf yr ymchwydd Corbyn, er gwaethaf buddugoliaeth enfawr y Toriaid yn 2019, er gwaetha’r stormydd gwleidyddol ers trychineb Brexit, ychydig iawn o newid sydd wedi bod yn eu hynt a’u helynt mewn gwirionedd. 

Yn 2016 roedd gan y blaid 577 cynghorydd ac roeddan nhw’n rheoli 10 cyngor.  Roedd ganddyn nhw 29 Aelod Senedd Cymru wedi eu dychwelyd oddi ar 35% o’r bleidlais a 25 sedd San Steffan wedi eu dychwelyd oddi ar 37% o’r bleidlais.  

Erbyn rwan mae ganddyn nhw 526 cynghorydd ac maent yn rheoli 8 cyngor, mae ganddyn nhw 22 sedd yn San Steffan oddi ar 41% o’r bleidlais ac  mewn etholiadau Senedd Cymru mae nhw ar 30 sedd oddi ar 36.2% o’r bleidlais.  

 Yr unig wahaniaeth arwyddocaol mewn gwirionedd ydi’r golled net o dair sedd San Steffan yn ystod y cyfnod - a newidiadau yng Ngogledd Ddwyrain Cymru sy’n bennaf gyfrifol am hynny.

Y cwestiwn diddorol o bosibl ydi beth sy’n debygol o ddigwydd yn y dyfodol agos?  Gallwn fod yn sicr y bydd etholiad cyffredinol eleni.  

Yn hanesyddol mae Llafur yng Nghymru wedi perfformio’n well na’r Blaid Lafur Brydeinig.  Ers dechrau’r ganrif mae perfformiad y blaid yng Nghymru wedi bod yn well na’r blaid Brydeinig o rhwng 6.5% a 8.9% ym mhob etholiad.  

Petai hyn yn cael ei wireddu eleni gallai Llafur ddisgwyl etholiad da iawn - gan ad-ennill y Gogledd Ddwyrain a phob etholaeth Doriaidd yn y De.  Serch hynny mae ychydig o dystiolaeth polio bod y bwlch arferol am fod yn llai y tro hwn. 

Ar un olwg fyddai hynny ddim yn syndod - mae’r llywodraeth Lafur yng Nghaerdydd yn gwneud pethau sydd yn dra amhoblogaidd ar hyn o bryd.  

Ond ‘dydi poblogrwydd neu amhoblogrwydd y llywodraeth yng Nghaerdydd erioed wedi cael fawr o effaith ar ganlyniadau etholiadau cyffredinol yn y gorffennol.  Bydd yn ddiddorol gweld os fydd y patrwm yn wahanol y tro hwn.

Polau Piniwn - Ynys Mon ac etholaeth newydd Caerfyrddin