Demograffeg Gogledd Iwerddon

Am rhyw reswm bum ddigon ffol i addo edrych ar hyn ar faes e yr wythnos diwethaf - felly dyma ni.

Y data pwysicaf sydd ar gael i ni ydi deilliannau y cwestiwn ar grefydd yng nghyfrifiad 2001. Nodaf y ffigyrau isod:

Pabyddion - 678,462 (40.26%)
Eglwys Anglicanaidd - 257,788 (15.30%)
Presbeteriaid - 348,742 (20.69%)
Methodistiaid - 59,173 (3.51%)
Cristnogion Eraill - 102,211 (6.07%)
Crefyddau Eraill - 5,082 (0.33%)
Di Grefydd neu heb ateb y cwestiwn - 233,853 (13.88%)

I roi rhyw fath o gyd destun i’r uchod mae’n dangos parhad mewn patrwm a sefydlwyd ar ddechrau’r ‘rhyfel’ yn nechrau’r 70au o dwf graddol yn y ganran Babyddol a chwymp yn y canrannau Protestanaidd. Er enghraifft y ganran Babyddol yn 1971 oedd 31.4%, y ganran Anglicanaidd oedd 22.0%, tra bod y ganran Bresbeteraidd yn 26.7% a’r un Fethodistaidd yn 4.7%.

Yn ol at ffigyrau 2001 – mae’n amlwg bod y ganran Babyddol yn uwch nag yw cyfanswm canrannau y tri enwad a gysylltir fel rheol gyda gwleidyddiaeth unoliaethol – Anglicaniaid, Presbeteriaid a Methodistiaid – 40.26% i 39.5%. Serch hynny, yn fy marn i mae’n rhesymol ychwanegu bron i’r cwbl o’r sawl a ddisgrifir fel ‘Cristnogion Eraill’ at y cyfanswm Unoliaethol / Protestanaidd. Ceir dwsinau o grwpiau yma – gan gynnwys yr Eglwys Uniongred – sy’n sicr ddim yn Brotestaniaid, a’r Crynwyr sydd yn draddodiadol heb fod a llawer o ddiddordeb yng ngwleidyddiaeth llwythol y dalaith. Ond, o ran niferoedd mae mwyafrif llethol y 6% yn perthyn i rhyw sect Brotestanaidd neu’i gilydd.

Felly, mae mwy o Brotestaniaid na sydd o Babyddion – o tua 5.5% - goruwchafiaeth – ond un fyddai’n diflannu mewn 10 i 15 mlynedd pe bai tueddiadau’r ychydig ddegawdau diwethaf yn parhau – ond nid yw pethau mor syml a hynny wrth gwrs.
Y prif gymhlethdod mae’n debyg ydi’r ffaith bod mwy o lawer o bobl bellach yn syrthio i’r categori ‘di grefydd neu heb ateb y cwestiwn' nag erioed o’r blaen - 233,853, neu 13.88% o’r boblogaeth. Yn amlwg mae agweddau gwleidyddol y grwp / grwpiau hyn o’r pwysigrwydd eithaf mewn cyd destun lle mae’r cyd bwysedd crefyddol / llwythol mor dyn.

Mae’n amlwg bod swyddfa’r cyfrifiad yn cytuno oherwydd iddynt fynd ati i geisio priodoli ‘cefndir’ crefyddol aelodau’r grwp yma. Mae’n debyg i sawl dull gael ei ddefnyddio wrth briodoli – ond un o’r pwysicaf oedd priodoli pobl yn ol cod post. Mae cymdeithas yng Ngogledd Iwerddon wedi ei segrigeiddio, ac mae cod post unigolyn yn rhoi syniad eithaf clir o’i grefydd a’i wleidyddiaeth.
Casgliad yr ystadegwyr oedd mai’r canrannau wedi ail ddosbarthu’r grwp oedd bod 43.75% yn ‘Babyddion’, 53.12% yn ‘Brotestaniaid’ a bod 3.13% yn wir heb gefndir crefyddol / gwleidyddol. Roeddynt wedi priodoli pobl ar raddfa o 7:4 i’r grwp Protestanaidd.

Fel pob dim arall yn y dalaith roedd anghytuno ynglyn a hyn – roedd rhai er enghtaifft yn dadlau bod Pabyddion sy’n byw mewn ardaloedd Protestanaidd yn debygol iawn o gyfaddef hynny ar ffurflen swyddogol. Does gen i ddim barn ynglyn a’r mater, ac am weddill y darn hwn byddaf yn defnyddio y ffigyrau ‘cefndir crefyddol’ sydd wedi eu cynhyrchu gan swyddfa’r cynulliad, yn hytrach na’r data gwreiddiol. Byddwn yn nodi fodd bynnag, y byddai’r mwyafrif Protestanaidd yn debygol o ddod i ben tua chanol y ddegawd nesaf petai swyddfa’r cyfrifiad wedi priodoli ar raddfa o 1:1 yn hytrach na 7:4. Byddai’n cymryd ychydig mwy o amser i’r mwyafrif etholiadol i ddod i ben.

Y cwestiwn allweddol ydi – a fydd tueddiadau’r degawdau diweddar yn parhau?

Y peth cyntaf i ddweud ydi bod ‘baby boom’ mawr Pabyddol y 70au a’r 80au wedi dod i ben i bob pwrpas. Er enghraifft 1.95 plentyn y wraig ydi graddfa ffrwythlondeb West Belfast (y sedd seneddol mwyaf Pabyddol) – uwch na chyfradd y chwe sir yn ei gyfanrwydd, ond is na’r raddfa sydd ei hangen i gadw’r boblogaeth yn sefydlog. Mae ambell i le lle mae’r gyfradd geni yn dal yn uchel iawn – mae rhai o wardiau South Armagh gyda chyfradd ffrwythlondeb o fwy na 3.0 er enghraifft – ond eithriadau ydi’r rhain.

Yr ail beth y dylid ei nodi ydi bod y dosbarthiad o Babyddion a Phrotestaniaid o fewn y strwythyr oed yn anwastad iawn. Fel y dywedwyd eisoes, yn ol yr ystadegwyr mae 43.75% o’r boblogaeth o gefndir Pabyddol tra bod 53.12% o gefndir Protestanaidd. Ond mae’r darlun yn newid os ydym yn rhannu’r ffigyrau hyn i oedranau gwahanol:

0-4 oed – cefndir Pabyddol 49.08%, cefndir Protestanaidd 43.10%.
5-15 oed - cefndir Pabyddol 50.07%%, cefndir Protestanaidd 45.11%.
16 – 24 oed - cefndir Pabyddol 50.44%, cefndir Protestanaidd 46.10%.
25 – 44 oed - cefndir Pabyddol 44.74%, cefndir Protestanaidd 52.22%.
45 – 64 oed - cefndir Pabyddol 39.20%, cefndir Protestanaidd 59.02%.
65+ oed - cefndir Pabyddol 32.98%, cefndir Protestanaidd 66.23%.

Mewn geiriau eraill mae mwyafrif y sawl sydd o dan 30 bellach o gefndir Pabyddol, tra bod dau draean o’r sawl sydd tros 70 yn Brotestaniaid. Ar ben hynny mae’r ganran o bobl o gefndir Protestanaidd yn y boblogaeth yn disgyn trwy’r grwpiau oedran.

Y trydydd peth y dylid ei nodi ydi bod ffactorau eraill ar waith. Mae mewnfudiad wedi effeithio ar bethau erioed – gyda mewnfudiad o’r Weriniaeth yn effeithio ar ardaloedd fel Tyrone a Derry, tra bod mewnfudiad mwy sylweddol o Loegr i’r ardaloedd Dwyreiniol. Mae’n anodd barnu arwyddocad y mewnlifiad hwn gan ei bod yn dra phosibl mai pobl o’r dalaith yn symud adref oedd llawer o’r rhain. Ond heddiw mae mewnlifiad sylweddol – degau o filoedd o bobl mae’n debyg o Ddwyrain Ewrop. Pabyddion ydi llawer iawn o’r rhain, ond maent yn tueddu i fyw mewn ardaloedd Protestanaidd – mae’n rhatach rhentu mewn lleoedd felly mae’n debyg. Pan fydd eu plant yn mynd i’r ysgol byddant yn mynd i ysgolion Pabyddol. A fyddan nhw yn mabwysiadu gwleidyddiaeth eu cyd Babyddion? Mae’n anodd dweud – ond efallai mai’r ateb ydi y bydd y bobl hyn yn pleidleisio (os byddant yn gwneud hynny o gwbl) ar seiliau economaidd yn hytrach na dilyn ystyriaethau llwythol.

Yr un ffaith sydd rhaid ei ddeall am wleidyddiaeth Gogledd Iwerddon ydi bod perthynas agos iawn rhwng crefydd pobl a'r ffordd maent yn pleidleisio. Mae mwyafrif llethol Pabyddion yn pleidleisio i Sinn Fein neu'r SDLP tra bod mwyafrif tebyg o Brotestaniaid yn pleidleisio i'r DUP neu'r UUP.

Ceisiaf edrych ar oblygiadau tebygol hyn oll ar batrymau pleidleisio’r chwe sir tros y ddegawd neu ddau sydd o’n blaenau yn y blog nesaf.

Etholiadau Gogledd Iwerddon

Bu etholiad yng Ngogledd Iwerddon a gwelwyd perfformiad gwael gan y ddwy blaid fawr ‘gymhedrol’. Yn fy marn i mae’r canlyniadau yn arwyddocaol iawn am sawl rheswm. Yn y blog hwn byddaf yn edrych ar yr effaith tymor canolig y bydd y canlyniadau yn eu cael ar bleidiau’r Gogledd.

Bellach yr UUP ydi pedwerydd plaid y Gogledd o ran nifer pleidleisiau. Mae hyn yn anhygoel. Y blaid yma ydi plaid fwyaf llwyddiannus Iwerddon erioed. Llwyddodd y blaid i ddal grym yn ddi dor am hanner canrif – prin iawn, iawn o bleidiau gorllewinol sydd wedi gwneud hyn o’r blaen. Ddegawd yn ol – yn etholiad cyffredinol 1997 roedd eu pleidlais yn dod i 32.7% o’r cyfanswm, cawsant 10 aelod seneddol. Yn etholiad cyffredinol 2005 un aelod seneddol oedd ganddynt – yn North Down. Ar ffigyrau dydd Mercher byddai honno wedi cwympo hefyd. Yn etholiad y cynulliad 2003 cawsant 22.7%. Ddydd Mercher 14.9% oedd eu canran. Mae llawer o’u haelodau etholedig yn hen – rhai ohonynt yn hen iawn.

Mae’n weddol amlwg fod y blaid yn datgymalu, a bod ei dyfodol tymor canolig yn hynod amheus. Does ganddyn nhw ddim dyfodol ar eu ffurf presenol.

Dydi cwymp yr SDLP ddim mor amlwg – cwymp o 24.1% yn 1997 i 15.2% ddydd Mercher, ac mae ganddynt dei Aelod Seneddol San Steffan o hyd. Gallant yn hawdd gadw’r rheiny yn yr etholiad San Steffan nesaf – oherwydd pleidleisio tactegol gan Unoliaethwyr.

Ond o edrych yn fanwl ar y tirewdd gwleidyddol ‘dydi eu rhagolygon tymor canolig fawr gwell na rhai’r UUP. Ystyrier y canlynol:

Roedd cwymp canran pleidlais yr SDLP rhwng 2003 a 2007 yn dod i bron i 2%. Os bydd cwymp tebyg yn digwydd o’r etholiad yma i’r un nesaf yn 2011 (os y bydd yn mynd rhagddi) bydd yr effaith etholiadol yn arwyddocaol iawn). Roedd cwymp sylweddol mewn lleoedd arwyddocaol iawn iddyn nhw – F/S Tyrone 5%, North Antrim 3%, Gorllewin Belfast 6%, South Antrim 3%, North Belfast 3%, Upper Bann 3%.

I sicrhau sedd yng nghynulliad Gogledd Iwerddon mae’n rhaid sicrhau ychydig tros 14% o’r bleidlais erbyn diwedd y cyfrif – ac mae’n bwysig cyrraedd yn agos at hynny yn y cyfrif cyntaf. Os oes mwy nag un ymgeisydd dydi 14% hyd yn oed ddim yn sicrhau sedd. Cawsant fwy nag 14% ar y cyfrif cyntaf yn West Tyrone ond methwyd sicrhau sedd oherwydd bod y bleidlais wedi hollti dair ffordd a ni ddaeth yn ol at ei gilydd erbyn y diwedd.

Y sefyllfa ar hyn o bryd yn yr etholaethau yma yw F/S Tyrone 14% - N Antrim 12.2% - W Belfast 12.2% - S Antrim 11.1%, N Belfast 13.7%, Upper Babb 12.7%. Byddai cwymp tebyg i’r un a gafwyd rhwng 03 ac 07 yn colli’r cwbl o’r rhain iddynt - mae'n debyg. Mae’n ddigon posibl y byddai un o’u tair sedd yn eu cadarnle yn Foyle yn syrthio hefyd. Eu hunig darged posibl fyddai Strangford. Byddant i lawr i tua 10 sedd, tra bod SF gyda ymhell tros 30.

Felly beth fydd y drefn bleidiol ar gyfer y dyfodol?

Yn fy marn i wneith Fianna Fail ddim caniatau i SF ddominyddu cenedlaetholdeb y Gogledd. Os ydi’r cwymp yn y bleidlais SDLP yn parhau byddant yn trefnu yn y Gogledd, a maes o law byddant yn cystadlu mewn etholiadau yno – ac yn llyncu’r SDLP. Bydd y gystadleuaeth ar ochr werdd y spectrwm gwleidyddol rhwng FF a SF. Bydd hyn yn newid sylfaenol – ar hyn o bryd cystadleuaeth a geir rhwng plaid genedlaetholgar ac un ol genedlaetholgar. Bydd y gystadleuaeth yn y dyfodol rhwng dwy blaid genedlaetholgar Iwerddon gyfan.

Ar yr ochr arall bydd newid hefyd. Clymblaid digon anesmwyth ydi’r DUP – er gwaethaf ei llwyddiant. Mae dwy adain gweddol amlwg iddi – un ffwndementalaidd sy’n cael ei gynrychioli gan bobl fel Jim Allister a Willie McCrea, ac un ‘ymarferol’ sy’n cael ei chynrychioli gan bobl fel Peter Robinson a Nigel Dodds – pobl sydd eisiau ennill ac ymarfer grym gwleidyddol. ‘Dydi’r ffwndementalwyr ddim eisiau rhannu grym gyda chenedlaetholwyr. Yn ei galon mae Paisley efo’r ffwndementalwyr, ond ar hyn o bryd mae’n eistedd rhywle yn y canol. Fo ydi’r glud sy’n dal ei blaid at ei gilydd, ac ni fydd yn arwain y blaid am lawer iawn o amser eto. Yn fy marn i bydd y blaid yn hollti wedi iddo adael, gyda lleiafrif yn gwrthod rhannu grym, ond y mwyafrif yn ffurfio plaid newydd – ac yn denu’r hyn fydd yn weddill o’r UUP.

Yr SDLP a’r Ulster Unionists oedd prif bleidiau’r Gogledd lai na degawd yn ol . Maes o law byddant (fel y Progressive Democrats, Fine Gael (efallai) y Workers’ Party) yn diflannu. Digwyddodd hyn eisoes i’r Northern Ireland Labour Party, Official SF, Democratic Left y Republican Labour Party, Clann na Poblachta, Clann naTalun, Independent Labour Party, Aontacht Eireann y Nationalist Party a nifer o bleidiau eraill.

Bydd math ychydig yn gwahanol o wleidyddiaeth yn tyfu o’r diflaniad yma.

Yn y blog nesaf byddaf yn bwrw golwg ar ddemograffeg Gogledd Iwerddon, ac yn ystyried beth mae hyn yn ei olygu i’r freuddwyd o Iwerddon unedig.