Cerddoriaeth gwleidyddol 1

Gyda chymaint o gerddoriaeth gwleidyddol ar gael roeddwn yn meddwl y byddai'n syniad cael cyfres wythnosol o fideos gwleidyddol.  Ceisiaf gyyhoeddi rhywbeth pob dydd Sadwrn am sbel.

Christy Moore yn canu am Victor Jara, canwr poblogaidd a laddwyd yn dilyn y coup d'etat yn Chile yn 1973 ydi'r gyntaf.

Pam bod Llafur yn parhau i reoli er gwaetha'r holl fethiant?

Mae'n gwestiwn diddorol pam bod y Blaid Lafur yn dal mewn llywodraeth yng Nghymru er gwaethaf methiant parhaus i symud economi Cymru yn ei blaen mewn termau cymharol.  Bydd llywodraethau yn aros mewn grym am gyfnodau hir iawn weithiau (ond ddim yn aml) - ond fel rheol bydd hynny'n digwydd mewn cyd destun o dwf economaidd cyson yn hytrach na'r twf malwen mewn tar sy'n nodweddu Cymru.

Mae sawl rheswm am hyn mae'n debyg, ac un ohonynt ydi nad ar y llywodraeth Lafur mae'r bai i gyd - yn uniongyrchol o leiaf. Yr hyn sydd wrth wraidd tlodi Cymru yn y pen draw ydi'r ffaith nad oes ganddi afael ar y lefrau ariannol allweddol - mewn geiriau eraill oherwydd nad yw'n wlad annibynnol.  Rydym wedi llafurio o dan yr argraff ers canrifoedd mai 'r ffordd orau o symud yn ein blaen yn economaidd ydi trwy adael i wlad arall redeg ein economi - ac mae'n ymddangos nad ydi mynyddoedd di ddiwedd o dystiolaeth nad ydi hyn yn syniad da yn debygol o'n argyhoeddi i ddod i'r casgliad amlwg.

Ond mae Cymru'n tan berfformio o gymharu a phob man arall - Lloegr sydd mewn sefyllfa i droi'r dwr i'w melin ei hun (neu i felin De Ddwyrain eu gwlad o leiaf), yr Alban sydd efo economi bywiog a chyflenwadau sylweddol o olew, ond hyd yn oed Gogledd Iwerddon sydd wedi treulio degawdau yn edrych ar ei strydoedd yn cael eu rhwygo gan ryfel.  Hyd yn oed ag anwybyddu'r gwall creiddiol o gredu bod gwaredigaeth i'w gael gan rhywun arall, mae'n amlwg bod rhaid i lywodraeth sydd wedi bod mewn grym ers 1999 gymryd cyfrifoldeb - ond dydi'r etholwyr heb eu dal nhw'n gyfrifol hyd yn hyn.  Mae yna sawl rheswm am hyn:

1). Yn wahanol i lywodraethau'r DU, yr Alban a Gogledd Iwerddon dydi'r cyfryngau ddim yn dal y llywodraeth i gyfri.  Mae'r rhan fwyaf o bobl Cymru yn cael eu newyddion i gyd bron o Loegr, mae'r wasg Gymreig yn wan iawn ac mae'r cyfryngau teledu a radio yn ofn y Blaid Lafur Gymreig.  Mae Llafur yn cael methu, methu a methu eto, ond dydi'r etholwyr prin hyd yn oed yn cael gwybod hynny.

2). Mae hegemoni hir y Blaid Lafur yng Nghymru wedi arwain at sefyllfa lle mae cyrff cyhoeddus wedi cael eu stwffio efo'u cefnogwyr.  Felly mae cyrff a allai fod yn feirniadol o fetjiannau'r llywodraeth yn tueddu i aros yn ddistaw.  Maen nhw'n rhan o'r un is ddiwylliant methiannus.

3). Mae'r system etholiadol yng Nghymru yn garedig iawn tuag at y Blaid Lafur.  Ym mis Mai cawsant lai na 35% o'r bleidlais, ond 29 o'r 60 sedd.  Gallant lithro'n hawdd o dan 30% a pharhau i fod yn blaid fwyaf.  

4). Mae'r gwrthwynebiad i Lafur wedi rhannu yn weddol gyfartal - yn arbennig felly Plaid Cymru a'r Toriaid ar lefel Cynulliad.  Hyd eleni - pan ddaeth Llafur yn drydydd - roedd gwleidyddiaeth yr Alban yn eithaf binari.  O ganlyniad yn y dyddiau pan roedd Llafur yn rheoli (hyd at 2007) roedd yr SNP yn gallu denu'r bobl hynny nad oeddynt yn arbennig o wleidyddol, ond nad oedd yn hoff o Lafur.  Mae'r bleidlais honno'n mynd i pob cyfeiriad yng Nghymru.

Ceredigion - Thanet South Cymru?

Dydw i ddim yn gwybod os ydi'r honiadau bod y Toriaid wedi gor wario yn South Thanet yn Etholiad Cyffredinol 2015 mewn ymgais i sicrhau nad oedd Nigel Farage yn cael ei ethol yn wir, ond yr honiad ydi bod £200k wedi ei wario a bod y gwariant hwnnw wedi ei guddio yn y cyfrifon.  Os ydi hyn yn wir wedi digwydd rydym yn son am dor cyfraith eithaf difrifol.

Mae gan Gymru ei South Thanet ei hun, lle mae yna wariant enfawr wedi digwydd mewn un etholaeth am ddegawd a mwy - gwariant sydd o bosibl yn gyfreithlon  - ond os yw mae'n cymryd mantais o fwlch nad oedd neb wedi ei ragweld yn y gyfraith gwariant etholiadol.  Rydym wrth gwrs yn son am Geredigion.  

Mae'r stori rydym am edrych arni  yn mynd yn ol mewn gwirionedd i Etholiad Cyffredinol 1983.  Yn yr etholiad honno llwyddodd y gynghrair newydd SDP / Rhyddfrydwyr - mam a thad y Dib Lems presenol - i ennill chwarter y bleidlais, bron cymaint a Llafur Michael Foot, ond ennill 23 o seddi yn unig o gymharu a 209 Llafur.  Yr hyn oedd yn gyfrifol am yr anhegwch yma o ran canlyniad yr etholiad oedd bod cefnogaeth y gynghrair wedi ei rannu'n rhy gyfartal ar draws y DU.  Dydi'n system etholiadol ni ddim yn garedig i bleidiau sydd a'u cefnogaeth wedi ei ddosbarthu yn y ffordd yma.  Dyna pam cafodd UKIP un sedd y llynedd am bron i 4m o bleidleisiau, tra cafodd yr SDLP dair sedd am 99,000 o bleidleisiau.

Dysgodd y blaid a ddatblygodd o'r gynghrair - y Dib Lems yn weddol gyflym o'r profiad, a daethant yn dipyn o arbenigwyr ar ganolbwyntio ar seddi penodol, a mabysiadwyd nifer o dechnegau i hyrwyddo hyn - rhai yn fwy di egwyddol na 'i gilydd. 

Tros yr etholiadau dilynol syrthiodd eu canran o'r bleidlais tros y DU, ond tyfodd eu niferoedd o etholiadau seneddol.  Roedd y llwyddiant yma wedi ei seilio ar ddewis ymgeiswyr cryf, gwario llwyth o bres, adeiladu presenoldeb ar gynghorau lleol, ac ymladd yr etholiadau i raddau fel cyfres o etholiadau lleol gan ddatblygu naratifau penodol ar gyfer etholaethau unigol.

Problem y Dib Lems yng Ngheredigion - fel mewn aml i sedd darged arall, yn arbennig rhai gwledig iawn - ydi nad oes ganddynt y milwyr troed i fynd a'r mynyddoedd o ohebiaeth etholiadol maent yn ei ddosbarthu o ddrws i ddrws yn y  seddi maent yn canolbwyntio arnynt.  Mae ailadrodd naratif benodol, leol drosodd a throsodd a throsodd yn rhan o'u strategaeth graidd.  Felly mae'n rhaid defnyddio'r Post Brenhinol.  Mae gwneud hynny tros etholaeth gyfan yn uffernol o ddrud - ac yn bwysicach mae'n llawer rhy ddrud i'w wneud yn gyfreithlon oddi mewn i'r cyfyngiadau gwario etholaethol.

Ond mae datrysiad i'r broblem yma - gwneud defnydd o ohebiaeth sy'n cael ei dalu amdano gan y blaid yn 'genedlaethol'.  Mae'r hyn y gellir ei wario yn llawer uwch - ac mae'r gwariant yn cael ei gofnodi ar y cyfrifon 'cenedlaethol' yn hytrach na'r rhai lleol.  Mae pob plaid yn gwneud hyn wrth gwrs - ond fel rheol er mwyn hyrwyddo naratif cenedlaethol.  Yr hyn mae'r Dib Lems yn ei wneud ydi defnyddio gohebiaeth 'cenedlaethol' i hyrwyddo ymgyrchoedd lleol.  Dydi hyn ddim mor anodd a mae'n swnio.  

Fel rheol mae'n bosibl gosod etholaethau  tebyg i'w gilydd mewn grwpiau penodol.  Er enghraifft trefi prifysgol lle mae'r Dib Lems yn cystadlu efo Llafur, etholaethau gwledig anferth yn Ucheldiroedd yr Alban lle mae'r gystadleuaeth efo'r SNP neu'r etholaethau yn Ne Orllewin Lloegr lle mae'r gystadleuaeth efo'r Toriaid.  Gellir paratoi stwff gwahaniaethol i grwpiau o etholaethau.  Cyn belled a bod enw'r etholaeth a'r ymgeiswyr yn cael eu cadw oddi ar yr ohebiaeth gellir paratoi deunydd 'cenedlaethol' sy'n cefnogi naratif etholiadol Inverness & Nairn, Sheffield Hallam neu Redruth - mae gwahanol negeseuon 'cenedlaethol' yn cael eu dosbarthu mewn gwahanol grwpiau o etholaethau.  Mae hyn yn digwydd yng Ngheredigion - ond y gwahaniaeth efo Ceredigion ydi'r ffaith ei bod yn perthyn i grwp o 1 - sedd wledig sy'n ymylol rhwng Plaid Cymru a'r Dib Lems.  Mwy am hynny yn y man.

Mi wnawn ni gael golwg ar ddeunydd etholiadol y Dib Lems mewn tair etholiad - San Steffan 2010 a 2015 a Cynulliad 2016.  Mae'r dair dudalen isod wedi eu cymryd o bapur 8 tudalen a ddosbarthwyd trwy'r post yn ystod ymgyrch San Steffan 2015. 

Mae cost cynhyrchu a dosbarthu papur 8 tudalen trwy'r  Post Brenhinol yn sylweddol.  Mae'n debyg y byddai'r gost o gwmpas £5,000 yng Ngheredigion  - £1,300 i 'r cwmni argraffu a £3,700 i Postman Pat, ei ffrindiau a'i gyfranddalwyr. Tua £12,000 ydi'r uchafswm y ceiir ei wario ar lefel etholaethol yn ystod mis diwethaf etholiad a £35,000 tros gyfnod o dri mis yn arwain at etholiad.

Rwan o edrych ar y papur un peth anarferol sy'n dod i'r amlwg ydi mai ar dudalen 1 a thudalen 1 yn unig mae enw Mark Williams ac etholaeth Ceredigion yn ymddangos.  Mae'r gweddill yn stwff cyffredinol - neu a bod yn gywirach, ymddangosiadol gyffredinol.  Os nad oes son am etholaeth benodol gellir rhoi'r costau yn erbyn gwariant cenedlaethol lle mae'r uchafswm gwariant yn anferth yn hytrach nag yn erbyn gwariant etholaethol lle mae'r uchafswm gwariant yn gymharol isel.

Felly i wneud i bethau weithio yng Ngheredigion mae'n rhaid i'r Dib Lems gyflwyno eu naratifau etholaethol gan gymryd arnynt eu bod yn naratifau cenedlaethol neu ranbarthol.  Byddai rhywun wedi meddwl y byddai gwneud hyn yn hynod anodd gan bod Ceredigion yn etholaeth unigryw.  Dyma'r unig etholaeth yng Nghymru lle mae'n ras rhwng Plaid Cymru a'r Dib Lems.  Ar wahan i Geredigion mae'n rheol etholiadol di feth bod y Dib Lems yn hynod wan lle mae Plaid Cymru yn gryf.

Ond dydi'r Dib Lems ddim yn gadael i bethau fel geirwiredd gyfyngu ar yr hyn sydd ganddynt i'w ddweud.  Sylwer ar y graff yn yr ail dudalen er enghraifft - mae'r Dib Lems yn hoff iawn o graffiau.  'Doedd y graff ddim yn cynrychioli'r darlun etholiadol ar gyfer unrhyw etholaeth na rhanbarth ar lefel San Steffan na hyd yn oed Cynulliad.  Mae'r ffigyrau yn gwbl ddychmygol.  Yn waeth na hynny maent yn berthnasol i strategaeth y Dib Lems yng Ngheredigion, ond ddim yn unrhyw le arall.  Dyna pam mai yng Ngheredigion, ac yng Ngheredigion yn unig ymddangosodd y graff - er bod y costau cynhyrchu a dosbarthu yn cael eu cwrdd yn 'genedlaethol'.  

Yn yr un modd mae ieithwedd yr holl bapur yn ffitio i naratif y Dib Lems yng Ngheredigion, ac yng Ngheredigion yn unig - ymosod ar Blaid Cymru, a Phlaid Cymru yn unig, vox pop o bobl o Geredigion, son am 'ymgyrchwyr lleol', 'canolbarth Cymru' ac ati.  

A felly dyna ni - dyfais bach eithaf syml o son yn benodol am Geredigion a Mark Williams mewn un tudalen yn unig, ond cyflwyno naratif sydd ond yn berthnasol i Geredigion a Cheredigion yn unig.  Mae hyn yn caniatau i'r Dib Lems roi chwarter y gwariant tuag at y cyfanswm etholaethol, a thri chwarter y gwariant tuag at y cyfanswm 'cenedlaethol'.

Neu ystyrier y canlynol - post uniongyrchol mewn amlen yn Etholiad Cyffredinol 2010:

Mae'n weddol gyffredin i bleidiau rannu costau rhwng ymgyrchoedd trwy roi mwy nag un pamffled mewn amlen.  Er enghraifft mewn sawl etholaeth yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru eleni anfonwyd un taflen Cynulliad ac un taflen Dafydd  Llywelyn (etholiad Comiwsiynydd yr Heddlu) efo'i gilydd yn yr un amlen. Felly roedd arian yn cael ei arbed, ac roedd y costau'n cael eu rhannu'n ddau ac yn ymddangos o dan dau bennawd yn y cyfrifon.  Mae pob plaid yn gwneud hyn, a does yna ddim problem efo'r arfer.

Ond mae'r Dim Lems yng Ngheredigion yn mynd gam ymhellach. Maent yn cynhyrchu  llenyddiaeth sy'n amlwg yn lleol o ran naratif ond yn geirio mewn modd sy'n osgoi costau etholaethol, ac yn cymysgu'r stwff efo deunydd sydd yn cyfeirio'n benodol at yr etholaeth.  Gwariwyd yn anhygoel yn gwneud hyn yn 2010. 

Mae'n bosibl mai  gwariant y Dib Lems yng Ngheredigion yn 2010 oedd y gwariant uchaf erioed mewn unrhyw etholaeth ar y pryd, record na gurwyd nes i'r Toriaid (yn honedig) wario £200k yn South Thanet y llynedd.  

Mwyafrif o 219 yn unig roedd y Dib Lems yn ei amddiffyn bryd hynny, ac mi amddiffynwyd y sedd trwy wario'n lloerig a chofnodi'r gwariant trwy ddulliau - ahem - hyblyg a chreadigol.  Roedd gwariant mawr ar seddi targed ar hyd a lled y DU gan y blaid yn 2010, ond roedd y gwariant yn uwch yng Ngheredigion nag oedd mewn seddi targed eraill  oherwydd y cymhlethdod o orfod cynhyrchu deunydd dwyieithog, ac oherwydd bod y stwff 'cenedlaethol' yn unigryw i Geredigion oherwydd bod ei phroffeil etholiadol yn unigryw. Doedd yna ddim economy of scale sy'n dod o gynhyrchu cannoedd o filoedd o bamffledi ar gyfer grwp o etholaethau.  Cafodd miloedd lawer o bobl tua 5-6 amlen tros gyfnod o 3 mis. Byddai hyn wedi costio £40-50k, ar bostio uniongyrchol yn unig.

Mae'r daflen a'r llythyr wedi eu teilwra i naratif etholiadol y Dib Lems yng Ngheredigion a - fel sonwyd eisoes - Ceredigion yn unig.  Mae amodau etholiadol Ceredigion yn gwbl unigryw.  Ceir son am 'sawl ardal' - ond yn un ardal yn unig mae'r neges yn berthnasol, ac mewn un ardal yn unig y cafodd y stwff ei ddosbarthu.  Afraid dweud nad oedd rhaid cofnodi'r stwff yma fel gwariant etholaethol?

Dydi pethau ddim gwahanol mewn etholiadau Cynulliad.

Defnyddwyd y Post Brenhinol ddwywaith i ohebu efo holl etholwyr yr etholaeth ym mhethefnos olaf yr ymgyrch eleni. Byddai'r gost yn debygol o fod yn £10k i £12k - tua'r uchafswm gwariant ynddo'i hun.  Felly unwaith eto roedd rhaid dod o hyd i ffordd o guddio'r costau yn y cyfrifon cenedlaethol.  Mae'r delweddau isod o un o'r papurau newydd a anfonwyd at bawb.:

Dim ond 1 tudalen o'r 4  sy'n son am yr ymgeisydd - a hynny am resymau rydym bellach yn gyfarwydd a nhw.

Mae tudalen 1 yn llawn canmoliaeth i'r Lib Dems gan bobl o Aberteifi, Llanrhystud ac ati (gwragedd cynghorwyr LD yn bennaf) ond does dim son am yr ymgeisydd. Tybed os wnaeth rhywun anghofio bod Ceredigion yn nheitl y papur?   Mae dwy dudalen arall yn ymosod ar y Blaid mewn modd digon negyddol ac anonest. Ond sonnir am Kirsty Williams ac am 'ardal fel hon' ac ati yn hytrach na'r ymgeisydd a'r etholaeth.

Un o sgil effeithiau'r bwlch yma yn y rheolau costau etholiadol ydi creu mwy o wleidydda negyddol.  Os nad ydych yn son am eich hymgeisydd eich hun y demtasiwn ydi i ymosod ar y blaid sy'n cystadlu yn eich herbyn. 

A dyna chi, Thanet South Cymru - gwariant enfawr ar un etholaeth, a'r gwariant hwnnw wedi ei guddio yn y cyfrifon 'cenedlaethol '. Cyfreithlon? - digon posibl.  Unol a bwriad y gyfraith!  Yn sicr ddim.

Ynglyn a cholofn 'Plaid Cymru Bad' Golwg

I'r sawl yn eich plith sy'n anghyfarwydd a'r term 'SNP Bad' mae'n debyg bod angen pwt o eglurhad.  Term ydyw sy'n cael ei ddefnyddio mewn perthynas ag arfer elfennau o'r cyfryngau i ddod i 'r un casgliad o pob stori - bod yr SNP yn 'ddrwg ' - ac i chwilio am unrhyw stori, unrhyw beth o gwbl, i gefnogi'r canfyddiad bod yr SNP yn ddrwg.

Roeddwn yn meddwl am hynny wrth ddarllen colofn ddiweddaraf Gwilym Owen yn Golwg heddiw.  Myllio oedd Gwilym oherwydd bod gan gwahanol aelodau o Blaid Cymru farn ynglyn a lle dylid lleoli pencadlys S4C yn sgil y stori ei bod yn ymddangos nad oes gan Coleg y Drindod yr adnoddau ariannol i wireddu eu cais llwyddiannus i ddenu'r cynllun i Gaerfyrddin, a'u bod wedi gorfod gofyn i 'r llywodraeth am gyfraniad sylweddol i wireddu'r cynllun.

Mae lleoliad pencadlys y sianel gyda goblygiadau sylweddol i etholaethau'r ASau a wnaeth sylwadau ar y mater - ac mae pob Aelod Cynulliad. (gobeithio) yn ceisio edrych ar ol buddiannau ei hetholaeth / etholaeth.  Yn ol Gwilym does yna ddim ots lle mae'r sianel wedi ei lleoli ac mai'r mater pwysig ydi'r ffaith bod yna 'ail, trydydd a phedwerydd' darllediadau ar y sianel. 

Am ennyd rhown o'r neilltu'r ffaith mai dim ond rhywun sy'n byw ar blaned arall - neu o leiaf mewn gwlad arall sydd ddim yn rhan o'r gyfundrefn ariannol rhyngwladol (Gogledd Corea er enghraifft)  - fyddai'n anwybodus ynglyn a pham bod S4C wedi gorfod newid ei ddarpariaeth yn ystod y blynyddoedd diweddar.  

Ond mi arhoswn efo'r busnes nad ydi o ots yn lle mae'r sianel wedi ei lleoli.  Roedd Gwilym wrth ei fodd pan glywodd yn y lle cyntaf bod y pencadlys newydd i'w leoli yng Nghaerfyrddin.  Eglurodd  bod cais Coleg y Drindod yn llawer gwell nag un Gwynedd - sydd trwy gyd ddigwyddiad llwyr yn cael ei arwain gan Blaid Cymru.  Ond yn fwyaf sydyn dydi'r lleoliad - na'r ffaith nad oedd y cynllun llwyddiannus yn fforddiadwy i'r sawl a'i creodd - yn bwysig.  Yn ddi amau ni fyddai'n bwysig i Gwilym chwaith petai'r esgid ar y droed arall a phetai cais Gwynedd wedi llwyddo, ond bod y cyngor wedi gorfod mynd i'r Cynulliad efo cap yn ei law ychydig fisoedd yn ddiweddarach i chwilio am bres i dalu amdano.

Mae yna rhywbeth bach arall hefyd cyn ein bod wrthi.  Dydi hi ddim yn gyffredin i'r cyfryngau Cymreig - i'r graddau eu bod yn bodoli o gwbl - fod yn bleidiol wleidyddol.  Mae ganddynt yn aml safbwyntiau gwleidyddol, ond dydyn nhw ddim fel rheol yn mynegi'r safbwyntiau hynny mewn naratif pleidiol wleidyddol.  Un o sgil effeithiau gwendid y cyfryngau a'r ffaith nad ydyn nhw'n hoffi cymryd safbwyntiau pleidiol wleidyddol ydi nad ydi'r llywodraeth yng Nghaerdydd yn cael ei dal i gyfrif yn yr un ffordd a llywodraethau Llundain, Caeredin a Belfast.  Mae colofn Gwilym yn Golwg yn  bleidiol wleidyddol yn yr ystyr bod yna un blaid nad yw yn ei hoffi, ac mae'n achub ar pob cyfle i ladd arni, ac mae'n benderfynol o ddal yr wrthblaid honno i gyfri' - os nad unrhyw un arall, nag yn wir y llywodraeth.

Mae  pob math o bethau'n digwydd yng ngwleidyddiaeth Cymru ar hyn o bryd - Llafur yn ffraeo'n fewnol ac yn parhau i fethu'n llwyr i lywodraethu yn effeithiol, rhyfel cartref parhaus yn y grwp gwleidyddol sy'n rheoli prif ddinas Cymru, y Toriaid Cymreig yn barhaol anghyson gyda'i agenda polisi yn cael ei lywio i raddau helaeth gan yr hyn mae llywodraeth y DU yn ei wneud yn Lloegr ac yn gefnogol i'r toriadau sydd wedi arwain yr 'ail, trydydd a phedwerydd' darllediadau ar S4C, y Dib Lems yn cael eu traflyncu gan Lafur, UKIP yng Nghymru yn tyfu ond mewn cyflwr o ryfel cartref parhaus, yn lladd ar ei gilydd yn gyhoeddus ac yn fileinig gyda dau o'i haelodau'n  cymudo i Fae Caerdydd o Loegr. Mae hinsawdd wleidyddol Cymru yn bellach i'r Dde, yn fwy anoddefgar ac yn fwy mewnblyg / Brydeinig nag a fu ers blynyddoedd mawr.   

Ond mae hyn oll  - a bron i pob dim arall sy 'n digwydd yng Nghymru yn mynd tros golofn Gwilym Owen fel dwr afon dros garreg - mae prif lif gwleidyddiaeth Cymru yn sgubo trosti'n ddi sylw.  Mae'n canolbwyntio i raddau helaeth ar ladd ar sefydliadau cyhoeddus (Cymraeg eu hiaith gan amlaf)  a lladd ar un blaid benodol, gan grafu o gwmpas yn obsesiynol am gerrig i'w troi a blew i'w hollti er mwyn iddo gael gwneud hynny.

Rwan fi fyddai'r person olaf i fod eisiau cau pig neb - rhydd i bawb ei farn, hyd yn oed os ydi 'r farn honno'n un hurt.  Serch hynny mae'n wir i ddweud mai ychydig o sylwebaeth ar wleidyddiaeth Cymru sydd i'w gael yn y cyfryngau prif lif, ac mae'r hyn sydd i'w gael yn y Gymraeg yn sobor o brin.  Ond mae un o'r ychydig golofnau rheolaidd yn methu'n lan a sylwi ar y newidiadau sylweddol sy'n digwydd yng ngwleidyddiaeth Cymru a'r tu hwnt ac yn canolbwyntio bron yn llwyr ar un rigol anhygoel a gyfyng, ac ail adroddus.  Trwy stryffaglo i roi ei hen, hen ragfarnau ar ffurf print mae  Gwilym yn colli cyfle euraid pob pythefnos i gynnig dehongliad o'r newidiadau enfawr sy'n digwydd.  Mae'n debyg  nad ydi o'n sylwi arnyn nhw.  I'r graddau hynny mae'r golofn yn wastraff llwyr o wagle, ac efallai ei bod yn bryd i'r stryffagl aflwyddiannus  pethefnosol i ddeall y tirwedd gwleidyddol sydd ohoni ddod i ben.

Y diweddaraf o etholiad arlywyddol America

Na, dwi ddim yn colli arni - am resymau sydd y tu hwnt i ddealltwriaeth Blogmenai mae rhai talaethau yn yr UDA yn dal i gyfri tan fis Ionawr, ac fel mae'r cyfri wedi mynd rhagddo mae'r bwlch rhwng Clinton a Trump wedi mynd yn fwy, ac yn fwy, ac yn fwy a hynny i fantais Clinton.  Ar hyn o bryd mae ei goruwchafiaeth yn fwy na 2.6 miliwn, a chafodd fwy o bleidleisiau na'r hyn gafodd Obama yn 2012.  Yn wir yr unig berson i gael mwy o bleidleisiau na gafodd Clinton erioed oedd Obama yn 2008 - ac mae'n debyg y bydd ganddi fwy na hynny erbyn i'r cyfri ddod i ben.  

Diolch _ _ _

_ _ i'r 89 aelod seneddol a bleidleisiodd yn erbyn amserlen Theresa May ar gyfer Brexit heno. 

Toriaid (1):

Ken Clarke 

Llafur (23):

Helen Hayes

Meg Hillier

Peter Kyle

David Lammy

Chris Leslie

Ian Murray

Barry Sheerman

Tulip Siddiq

Angela Smith

Catherine West

Daniel Zeichner

Rushanara Ali

Graham Allen

Ben Bradshaw

Ann Coffey

Neil Coyle

Stella Creasy

Geraint Davies

Louise Ellman

Jim Dowd

Chris Evans

Paul Farrelly

Mike Gapes  

 Dib Lems (5): 

Nick Clegg

Sarah Olney

Mark Williams

Alistair Carmichael

Tim Farron

SDLP (2)

Alasdair McDonnell

Mark Durkan 

Plaid Cymru (3)

Liz Saville Roberts

Hywel Williams

Jonathan Edwards

Gwyrdd (1):

Caroline Lucas

Annibynnol (2): 

Michelle Thomson

Natalie McGarry  

  

SNP (51):

Hendry, Drew.

Stewart Hosie

George Kerevan

Calum Kerr

Chris Law

Angus MacNeil John Mc Nally

Callum McCaig

Stuart McDonald

Ann =e McLaughlin

Carol Monaghan

Paul Monaghan

Roger Mullin

Gavin Newlands

John Nicolson

Brendan O'Hara

Kirsten Oswald

Steven Paterson

Margaret Ritchie

Angus Robertson

Alex Salmond

Tommy Sheppard

Chris Stephens

Alison Thewliss

Mike Weir

Catherine West

Eilidh Whiteford

Philippa Whitford

Corri Wilson

Pete Wishart

Tasmina Ahmed-Sheikh

Hannah Bardell

Mhairi Black

Ian Blackford

Kirsty Blackman

Philip Boswell

Deirdre Brock

Alan Brown

Lisa Cameron

Chapman. Douglas

Joanna Cherry

Ronnie Cowan

Angela Crawley

Martyn Day

Martin Docherty-Hughes

Stuart Blair Donaldson

Marrion Fellows

Margaret Ferrier

Stephen Gethins

Patricia Gibson

Patrick Grady

Peter Grant 

Gwleidydd y flwyddyn

Ha ha ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha a ha ha ha ha ha ha _ _ _.

Miwsig yng nghlustiau masnachwyr cyffuriau

Dwi'n meddwl mai tua blwyddyn yn ol aeth y blog yma i'r afael a Llafur Arfon ddiwethaf oherwydd eu hagwedd tuag at gyfreithiau cyffuriau.  Os dwi'n cofio'n iawn y cyd destun oedd rhaglen radio lle'r oedd ymgeisydd Cynulliad Llafur ar y pryd, Sion Jones, wedi llwyddo i leoli ei hun ychydig i'r Dde i'w gyd westai - yr eithafwr asgell Dde Felix Aubel - ym mater cyffuriau a datgan y dylai 'r heddlu briodoli mwy o amser ac ynni i erlid defnyddwyr canabis.  Gellir gweld y blogiad hwnnw yma.

Mae'r mater wedi ail godi galwad  gan Sion i Gomisiynydd Heddlu'r Gogledd ymddiswyddo oherwydd iddo alw am ail ystyried polisi o reoli'r defnydd o gyffuriau sydd wedi methu am ddegawdau, sydd wedi cyfoethogi drwg weithredwyr a sydd - yn ol pob tebyg - wedi arwain at gynnydd yn y defnydd o gyffuriau.  Manylion yma.

Mae yna nifer o bethau y gall pawb bron sy'n rhan o'r ddadl hon gytuno efo nhw - bod cymryd cyffuriau yn beth anoeth i'w wneud a gall gael effaith hynod niweidiol ar iechyd pobl, bod y tor cyfraith sydd ynghlwm a masnachu cyffuriau yn cael effaith hynod negyddol ar gymdeithas, a bod angen lleihau'n sylweddol y nifer o bobl sy'n ddibynol ar gyffuriau.  

Y dull sydd wedi ei ddefnyddio yn y rhan fwyaf o'r Byd ers y saith degau cynnar o fynd i'r afael efo'r broblem ydi criminaleiddio gwerthwyr cyffuriau, criminaleiddio defnyddwyr cyffuriau a chosbi'r ddau grwp trwy'r  system droseddol.  Y broblem efo hyn ydi nad yw'n gweithio - mae yna fwy o ddefnyddwyr cyffuriau heddiw nag oedd yna yn y saith degau, ac mae yna lawer mwy o dor cyfraith ynghlwm a chyflenwi cyffuriau heddiw nag oedd yn y 70au.

Gwlad sydd wedi dilyn dull Sion Jones o ddelio efo'r diwydiant cyffuriau a'i gario i eithafion ydi Iran.  Mae'r wlad honno yn dienyddio ymhell tros fil o bobl am droseddau sy'n ymwneud a chyflenwi cyffuriau yn flynyddol, ac mae yna ymhell tros 100,000 o bobl ychwanegol yn cael eu hunain yn gaeth i gyffuriau yn flynyddol.

Un wlad yn Ewrop hyd y gwn i sydd wedi symud i edrych ar y defnydd o gyffuriau fel mater meddygol yn hytrach nag un troseddol ydi Portiwgal - gwnaethwyd hynny yn 2001 yn dilyn cyfnod hir o geisio delio efo'r broblem trwy daflu pobl i'r carchar.  Ar y gwaethaf gallwn ddweud nad ydi 'r defnydd o gyffuriau wedi cynyddu ers hynny, bod y defnydd o gyffuriau ymysg yr ifanc wedi lleihau a bod pethau wedi gwella ar sawl mesur - er enghraifft  bu farw 80 o bobl oherwydd cyffuriau yn 2001, 16 oedd y nifer yn 2012.  Mae'r mapiau ar waelod y blogiad yma'n dangos sut mae Portiwgal yn cymharu efo 'r DU a gweddill Ewrop o ran y defnydd o gyffuriau ar hyn o bryd.

Rwan dwi'n derbyn nad ydi o'n dilyn bod y ffaith bod dad griminaleiddio cyffuriau ym Mhortiwgal yn golygu o anghenrhaid y byddai dad griminaleiddio cyffuriau yn arwain at gwymp yn y defnydd o gyffuriau yn y DU.  Ond rydym yn gwybod bod y polisi sy'n cael ei arfer ar hyn o bryd yn fethiant, a rydym yn gwybod ei fod wedi methu am hanner canrif - a rydym felly'n gwybod ei bod yn hen bryd ystyried gwneud rhywbeth mwy effeithiol.

Y sawl sy'n ennill o'r sefyllfa fel ag y mae ydi 'r bobl hynny sy'n ennill bywoliaeth trwy ddelio mewn cyffuriau.  Mae nadu gwleidyddion hysteraidd pob tro mae rhywun yn awgrymu edrych am ffyrdd o newid y polisi sy'n cael ei arfer ar hyn o bryd - y polisi sydd wedi methu cyhyd, a sydd wedi cyfoethogi'r sawl sy 'n delio mewn cyffuriau, sydd wedi arwain at cymaint o anhapusrwydd ac yn wir marwolaeth - yn fiwsig yng nghlustiau masnachwyr cyffuriau.  Mae hefyd yn ei gwneud yn llai tebygol y byddwn yn sefydlu polisi sy'n lliniaru ar y broblem.

Gavin Thorman - cyn frenin masnachwyr cyffuriau G/narfon - a chymydog drws nesa' i awdur blogmenai pan oedd yn hogyn bach - boi oedd yn llafurio o dan yr argraff na fyddai'r awdurdodau yn deall ei alwadau ffon o Walton oherwydd eu bod yn y Gymraeg.  Dwi'n mawr obeithio  bod Gavin wedi cael amser a gwagle i feddwl am bethau a challio.  Os nad yw, bydd yn falch o ddeall bod cefnogaeth yn Arfon i gadw'r diwydiant cyflenwi cyffuriau yn nwylo pobl tebyg iddo fo.

Cymharu etholaethau Cymru

Roeddwn yn digwydd bod yn gwneud pwt o gyflwyniad i staff Plaid Cymru Arfon wythnos diwethaf, ac roedd rhan o'r cyflwyniad hwnnw yn ymwneud a chymharu'r etholaeth efo gweddill Cymru. 

Dwi'n  adgynhyrchu'r graffiau a ddefnyddiais yn ddi sylwebaeth - ag eithrio i nodi bod yr etholaethau sydd a nodweddion tebyg ac anhebyg i'w gilydd weithiau'n anisgwyl a dweud y lleiaf.

Data i gyd oddi yma.

Cymru wedi Brexit - ambell i bosibilrwydd

Un o 'r pethau fydd yn digwydd bron yn ddi eithriad pan mae newid mawr - fel y newid fydd yn digwydd pan fydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropiaidd - ydi bod cyfres o sefyllfaoedd anisgwyl yn datblygu.  A chyfieithu term Saesneg, rydym yn son am Gyfraith Deilliannau Anragweladwy.  

Dydi hi ddim yn bosibl gweld yn union beth fydd y deilliannau hynny wrth gwrs nes bod pethau'n datblygu - ond wele dri phosibilrwydd sy'n ymddangos yn bosibl o'r hyn rydym yn ei wybod ar hyn o bryd. 

1). Ton o fewnfudo i Gymru gan Saeson mewn oed.  Ar hyn o bryd mae'r miliynau o Brydeinwyr sydd wedi ymddeol ac yn byw ar y cyfandir yn derbyn gofal iechyd o dan drefniadau'r UE.  Dydi hi ddim yn afresymol i gymryd y bydd y trefniadau hynny'n dod i ben wedi i'r DU adael yr UE.  Dydi hi ddim yn glir beth fydd digwydd wedyn.  Efallai y bydd y wladwriaeth Brydeinig yn talu am y gofal, ac efallai na fyddan nhw.  Os na fydd y wladwriaeth yn talu a gadael pobl i ddibynu ar eu cynilion os ydyn nhw yn sal, neu dalu yswiriant iechyd rhag iddyn nhw fynd yn sal, bydd yna fewnlifiad o fath anghyfarwydd i'r DU - dinasyddion yn dod yn ol adref.  Dydi arfordir Llyn a Cheredigion ddim mor braf a'r Costa del Sol, ond mae'n fwy tebyg i'r fan honno na Saltney neu Scunthorp.  

2). Cymru'n cael ei gadael ar ol eto - a'r llefydd tlotaf yn dioddef fwy na neb arall.  Mae'n amlwg bellach y bydd y DU yn ceisio negydu telerau ffafriol i'r sectorau o'r economi mae'n eu hystyried yn hanfodol - hy dewis 'enillwyr'.  Gan bod sicrhau cytundebau sectoraidd yn debygol o fod yn ddrud, bydd rhaid dewis 'collwyr ' hefyd.  Bydd y diwydiant ceir, y diwydiant cynhyrchu cyffuriau meddygol a gwasanaethau ariannol er enghraifft yn cael eu harbed.  Mae'n anodd gweld beth sydd yna yng Nghymru fyddai'n werth talu 'n ddrud i'w arbed o safbwynt y llywodraeth.

3). Y gwahaniaeth rhwng y trefniadau ar gyfer Cymru ar y naill llaw a Gogledd Iwerddon a'r Alban ar y llall yn cynyddu.  Bydd rhaid osgoi ffin 'galed' yn Iwerddon.  Mae hanes yn dangos nad ydi hi'n bosibl plismona'r ffin arbennig honno hyd yn oed pan y ceisir gwneud hynny efo miloedd o filwyr, dwsinau o hofrenyddion rhyfel a rhwydwaith enfawr o dyrau craffu.  Byddai ffin galed yn baradwys i smyglwyr - ac mae smyglo wedi ei datblygu i fod yn gelf gain ar hyd arfordir Gogledd Iwerddon yn y gorffennol. Mae'n ddigon posibl y bydd rhaid cymryd camau i atal yr Alban rhag torri ei chwys ei hun hefyd - gallai hynny fod ar ffurf trefniadau ariannu amgen neu ganiatau iddi ddatblygu ei pherthynas ei hun efo Ewrop.  Does yna ddim pwysau i wneud unrhyw beth tebyg yng Nghymru. 

Pam bod y Lib Dems yn dweud celwydd am Brexit?

Neges gan Swyddfa'r Wasg y Dib Lems:

Rwan y gwir amdani ydi nad ydi hyn oll yn wir.  Mae yna nifer o bleidiau yn y DU efo agweddau digon tebyg i un y Lib Dems ynglyn a mater Ewrop.  Gallaf feddwl am bump heb orfod crafu fy mhen - y Gwyrddion a pleidiau cenedlaetholgar Gogledd Iwerddon, Cymru a'r Alban.  

Dydi Blogmenai ddim yn cymeradwyo dweud celwydd wrth gwrs, ond o safbwynt strategol mae ceisio meddianu'r tir gwrthwynebu Brexit yn beth call i'w wneud o safbwynt y Dib Lems.  Mae'n cyfeillion gwrth Ewropiaidd yn hoff o ddweud wrthym mai'r bleidlais i adael yr Undeb oedd yr un fwyaf i wneud unrhyw beth yn y DU erioed. Ond yr ail bleidlais fwyaf erioed oedd yr un i aros.  Pleidleisiodd tua 48% i aros a 52% i adael.  

Mae'r bleidlais i adael Ewrop yn un hynod arwyddocaol a bydd yn diffinio'r ffordd y bydd pobl yn gweld gwleidyddiaeth - ac yn pleidleisio - am flynyddoedx i ddod.  Ar hyn o bryd mae UKIP a'r Toriaid yn pysgota am gefnogaeth yn y pwll 52%. Mae Llafur mewn lle mwy anodd.  Tra bod y rhan fwyaf o'u cefnogwyr wedi pleidleisio i aros mae'r rhan fwyaf o'u hetholaethau y tu allan i'r dinasoedd wedi pleidleisio i adael. Mae'r mwyafrifoedd gadael yn yr ardaloedd ol ddiwydiannol hyn wedi eu hadeiladu o gydadran o'r bleidlais Lafur, y bleidlais Doriaidd / UKIP a phobl nad ydynt yn pleidleisio fel arfer.  Felly mae eu cefnogwyr presenol a'u cefnogwyr posibl mewn llefydd gwahanol - mae hyn yn broblem iddyn nhw.  O ganlyniad mae eu hymateb yn gymhleth, a dydi agweddau cymhleth ddim yn gweithio'n dda o safbwynt etholiadol.  Mae'n anodd iddyn nhw bysgota gyda gormod o arddeliad yn y pwll 48% nag yn y pwll 52%. 

Dydi'r Lib Dems ddim yn gorfod poeni am hyn oll - maen nhw'n gallu pysgota am gefnogaeth yn y pwll 48% - ac yn Lloegr does ganddyn nhw ddim gormod o gystadleuaeth ar hyn o bryd.  Mae eu safbwynt yn glir - ac maen nhw'n cael y pwll 48% iddyn nhw eu hunain i raddau helaeth.  Yn ychwanegol hynny, os ydi'r  trafodaethau Brexit yn mynd yn wael mae'n fwy na thebygol y bydd y pwll 48% yn mynd yn fwy - ac o bosibl cryn dipyn yn fwy.  Bydd y pwll 52% - lle mae pawb arall yn cystadlu i rhyw raddau neu'i gilydd, yn mynd yn llai ar yr un pryd.

Mae'r Dib Lems yn dweud celwydd oherwydd eu bod eisiau'r pwll 48% iddyn nhw eu hunain.  Mae'n bwysig nad ydynt yn ei gael iddyn nhw eu hunain yng Nghymru.