Storm ffug y cyfryngau a gwers 1969 / 1970

Mae gen i gryn barch at grebwyll gwleidyddol Vaughan, ond 'dwi'n meddwl ei fod yn gwneud gormod o effaith absenoldeb Ieuan Wyn Jones o'r brenhinol ddigwyddiad y diwrnod o'r blaen - mi fyddwn yn meddwl bod Dylan Iorwerth yn nes ati pan mae'n awgrymu bod absenoldeb Ieuan o waith go iawn y Cynulliad yn fwy o broblem.

Efallai y byddai cymryd cip yn ol ar ddigwyddiad brenhinol arall yng Nghymru yn helpu dangos pam na ddylid cymryd y rhuo, y myllio a'r tantro ar y radio, yn y papurau ac ar negesfyrddau gormod o ddifri.

'Dwi'n byw yng Nghaernarfon, a 'dwi wedi byw yn y dref neu yn agos ati trwy gydol fy mywyd - ar wahan i gyfnod coleg a blwyddyn yng Nghaerdydd. Mae gen i gof plentyn o'r ffraeo ddaeth yn sgil yr arwisgiad yn ol yn 1969 - er mai'r awyrgylch anymunol a'r anghytuno rhwng cymdogion rwyf yn ei gofio yn hytrach na'r manylion am y digwyddiad ei hun a'r hw ha yn yr wythnosau oedd yn arwain ato.

Flynyddoedd wedyn y deuthym yn ymwybodol o natur yr hysteria yn y wasg - a'r casineb oedd yn cael ei gyfeirio tuag at y sawl oedd yn gwrthwynebu'r jambori. Mi dreuliais flwyddyn yng nghanol yr wythdegau yn gweithio yn Archifdy Gwynedd ar yr hyn a elwid bryd hynny yn gynllun creu gwaith. Roedd y joban fach yn un ddifyr iawn, ond fel sy'n gyffredin efo gwaith sydd wedi ei greu i gael pobl oddi ar y dol, doedd pob dydd ddim yn brysur - o bell ffordd. Felly roedd digon o amser gennyf i edrych ar ddeunydd oedd o ddiddordeb personol i mi yn y strongrooms ar loriau uchaf yr adeilad sy'n gartrefi i gasgliadau'r cyngor o ddogfennau hanesyddol.

Mae yna ystafell sydd a chasgliad di ail o bapurau lleol sy'n mynd dyn yn ol ardal Caernarfon mewn cyfnodau eraill. Mi dreuliais i un prynhawn yn edrych ar bapurau lleol o gyfnod yr arwisgiad - ac fe'm rhyfeddwyd at y casineb a fynegwyd yn y colofnau llythyrau a'r adrannau golygyddol tuag at y sawl nad oeddynt yn croesawu'r digwyddiad. Rwan, dwi ddim cofio os oedd y Blaid ar y pryd yn cymryd safbwynt benodol ar y mater - ond roedd pawb yn lleol yn gwybod mai aelodau'r Blaid oedd y rhan fwyaf o'r gwrthwynebwyr - ac roedd y llythyrwyr a'r newyddiadurwyr yn gwbl glir ynglyn a phwy oedd i'w beio am ddod a 'chywilydd ar yr ardal'. 'Dwi'n cofio yn arbennig o dda erthygl olygyddol yn y Caernarvon & Denbigh oedd yn dod yn agos at orchymyn y darllenwyr i ddial ar y Blaid yn yr etholiad cyffredinol a ddisgwylwyd y flwyddyn ganlynol.

Ac wrth gwrs fe ddaeth yr etholiad honno yn ei thro - a daeth a gogwydd sylweddol tuag at y Blaid yn etholaeth Caernarfon yn ei sgil - 6,834 (21.7%) oedd y bleidlais yn 1966 - roedd yn 11,331 (33.4%) erbyn 1970. Erbyn 1974 byddai'r Blaid wedi cipio'r sedd, ac yn y degawdau canlynol daeth i ddominyddu gwleidyddiaeth yr ardal.

Rwan, ni allaf brofi bod perthynas rhwng y cynnydd ym mhleidlais y Blaid a'r arwisgiad - ond mae'n anodd dadlau bod canfyddiad bod y Blaid yn wrth frenhinol wedi gwneud llawer o ddrwgi'r achos. Efallai i ddigwyddiadau 69 godi proffil cenedlaetholdeb Cymreig, a rhoi tir gwyrdd rhwng y Blaid a'r pleidiau unoliaethol - sefyllfa a allai'n hawdd fod yn llesol heddiw.

Y gwir amdani ydi hyn - mae yna leiafrif o bobl sydd efo ymlyniad crefyddol bron tuag at y frenhiniaeth, ac maen nhw o dan yr argraff ei bod yn ddyletswydd ar bawb i gytuno efo'u barn ar y mater. Pan mae rhywun neu'i gilydd yn cicio'n rhy galed yn erbyn eu tresi mae'r ymateb yn aml yn ffyrnig, swnllyd a hysteraidd. 'Dydi hynny ddim yn golygu bod yna lawer o bobl yn rhannu eu hobsesiwn. Yn bersonol fedra i ddim meddwl am fawr neb sydd a llawer o ddiddordeb mewn materion brenhinol.

Difaterwch ydi prif nodwedd agwedd y rhan fwyaf o bobl at y teulu brenhinol heddiw - a 'doedd pethau ddim mor wahanol a hynny yn 69. Dyna pam mai ychydig iawn o bobl drafferthodd fynd i'r Bae i weld y pedwarawd brenhinol yr wythnos yma, a dyna pam bod y parciau ceir dros dro anferth oedd wedi eu hagor o gwmpas tref Caernarfon yn 69 yn dri chwarter gwag.