Dydi'r holl ddata ynglyn a'r Gymraeg ddim yn ddrwg

Edrych ar ystadegau Plasc, Llywodraeth Cymru oeddwn i (fel y bydd rhywun) pan gefais fy hun yn edrych ar ystadegau iaith plant ysgolion cynradd Cymru. Efallai y byddaf yn dod yn ol at agweddau eraill ar y tablau eto - ond i bwrpas yr ymarferiad yma edrych ar y plant sy'n siarad y Gymraeg adref ydw i.  Dwi wedi addasu'r tablau er eglurder ac yn cyfrifo'r canrannau - dydi hynny ddim ar gael yn y data gwreiddiol.

Cyn dechrau mae'n well i mi gynnig pwt o eglurhad - er mwyn llonyddwch domestig ymhlith pethau eraill.  'Dydw i ddim yn credu mewn gwahaniaethu rhwng gwahanol fath o siaradwyr Cymraeg - maent i gyd mor werthfawr a'i gilydd.  Dydw i ddim chwaith yn awgrymu am funud mai dim ond pobl o gartrefi Cymraeg eu hiaith sy'n trosglwyddo'r Gymraeg i'w plant - dwi'n briod efo rhywun nad oes neb ond hi yn ei theulu estynedig mawr iawn sy'n siarad y Gymraeg, a'r unig dro dwi wedi ei chlywed yn siarad Saesneg adref oedd pan oedd yn dweud rhywbeth wrthyf fi nad oedd am i'r plant ei ddeall pan oeddynt yn fan a di Saesneg.  Gallaf feddwl am lawer o bobl mae'r Gymraeg yn ail iaith iddynt sydd wedi codi eu plant yn Gymry Cymraeg.

Ond dwi yn credu bod unrhyw iaith hyfyw angen siaradwyr iaith gyntaf - pobl sy'n fwy cyfforddus yn ei siarad nag ydynt yn siarad yr un iaith arall.  Pe na byddai siaradwyr Cymraeg felly yn bodoli yn y gorffennol, ni fyddai'r iaith yn fyw heddiw.  I'r graddau hynny mae'r nifer o siaradwyr Cymraeg iaith gyntaf yn bwysig - a dyna pam 'dwi'n edrych ar y mater yma.  'Dwi'n cychwyn trwy edrych ar ffigyrau Cymru a Gwynedd yn fanwl tros y deg mlynedd ddiwethaf cyn mynd ati i edrych ar pob man arall yn llai trylwyr.

Byddai dyn yn disgwylm cwymp cyson ag ystyried bod trosglwyddiad iaith yn llai effeithiol pan mai dim ond un rhiant sy'n siarad y Gymraeg a chyn mai llai na 20% o'r boblogaeth sy'n siarad yr iaith.  Petai pob dim arall yn gyfartal byddai 80% o siaradwyr Cymraeg yn priodi -neu o leiaf yn cael plant efo - rhywun di Gymraeg.  'Dydi pethau ddim yn gweithio felly yn union wrth gwrs - mae diwylliant a daearyddiaeth yn gyrru hyd yn oed cariad a rhamant i raddau - ond dwi'n siwr eich bod yn gwerthfawrogi negyddiaeth y fathemateg sy'n wynebu'r Gymraeg yn y cyswllt yma.

Ond dydi'r disgwyliad ddim yn cael ei wireddu mewn gwirionedd.  Mae'n wir bod y canrannau o blant sy'n siarad y Gymraeg adref yn is yng Nghymru a Gwynedd yn 2012/13 nag oeddynt yn 2003/04, ond gallwn ddewis blynyddoedd eraill - 2006/07 er enghraifft lle mae'r canrannau'n is na'r rhai diweddaraf.  Yr hyn sydd fwyaf trawiadol i mi ydi sefydlogrwydd ffigyrau a ddylai - yn ol unrhyw fodel mathemategol - syrthio'n gyson.

Mae yna eglurhad syml am hyn - ac eglurhad diwylliannol ydi hwnnw.  Mae'n ymddangos i mi bod parodrwydd i siarad y Gymraeg adref ar gynnydd naill ai ymysg teuluoedd lle mae'r ddau riant yn siarad y Gymraeg neu lle mae un o'r ddau yn siarad y Gymraeg, neu ymysg teuluoedd lle ceir rhiant sengl yn siarad y Gymraeg neu mewn cyfuniad o'r mathau yma o deuluoedd.

Dydi pob newyddion am yr iaith ddim yn newyddion drwg.

Cymru	Siarad Cym	Cym Adref	Dim Cym	Cyfanswm	%Cym Adre
2003/04	37,995	23,511	150,693	212,199	11.1
2004/05	39,111	22,995	147,228	209,334	11.0
2005/06	37,457	21,943	146,062	205,462	10.7
2006/07	37,146	21,016	144,116	202,278	10.4
2007/08	50,702	20,969	127,021	198,692	10.6
2008/09	50,083	19,923	124,323	194,329	10.3
2009/10	51,412	19,737	120,875	192,024	10.3
2010/11	53,644	19,453	118,371	191,468	10.2
2011/12	54,862	19,956	117,560	192,378	10.4
2012/13	56,694	20,276	116,954	193,924	10.5

Gwynedd	Siarad Cym	Cym Adref	Dim Cym	Cyfanswm	%Cym Adre
2003/04	1,328	5,379	1,287	7,994	67.3
2004/05	1,143	5,261	1,525	7,929	66.4
2005/06	1,115	5,065	1,701	7,881	64.3
2006/07	1,013	4,835	1,924	7,772	62.2
2007/08	1,583	4,942	1,123	7,648	64.6
2008/09	1,709	4,673	891	7,273	64.3
2009/10	1,691	4,780	819	7,290	65.6
2010/11	1,707	4,658	867	7,232	64.4
2011/12	1,723	4,708	836	7,267	64.8
2012/13	1,709	4,673	891	7,273	64.3

2012/13	Siarad Cym	Cym Adref	Dim Cym	Cyfanswm	%Cym Adre
Powys	4,372	753	2,776	7,901	9.5
Sir Ceredigion	1,618	1,392	645	3,655	38.1
Sir Benfro	3,064	500	3,995	7,559	6.6
Sir Gaerfyrddin	4,439	3,008	3,879	11,326	26.6
Abertawe	1,776	575	12,643	14,994	3.8
Castell-nedd Port Talbot	1,442	588	6,645	8,675	6.8
2008/09
Powys	5,119	750	2,400	8,269	9.1
Sir Ceredigion	1,609	1,556	893	4,058	38.3
Sir Benfro	1,631	619	5,597	7,847	7.9
Sir Gaerfyrddin	3,106	3,131	5,013	11,250	27.8
Abertawe	1,798	456	12,609	14,863	3.1
Castell-nedd Port Talbot	1,353	621	6,688	8,662	7.2
2003/04
Powys	4,155	949	4,069	9,173	10.3
Sir Ceredigion	1,658	1,838	862	4,358	42.2
Sir Benfro	1,481	875	6,075	8,431	10.4
Sir Gaerfyrddin	1,827	3,597	6,508	11,932	30.1
Abertawe	1,228	525	14,008	15,761	3.3
Castell-nedd Port Talbot	1,319	828	7,707	9,854	8.4
Wrecsam	1,060	330	7,601	8,991	3.7

2012/13	Siarad Cym	Cym Adref	Dim Cym	Cyfanswm	%Cym Adre
Pen-y-bont ar Ogwr	1,087	301	7,649	9,037	3.3
Bro Morgannwg	1,080	461	7,218	8,759	5.3
Rhondda Cynon Taf	3,182	1,118	11,353	15,653	7.1
Merthyr Tudful	521	38	3,340	3,899	1.0
Caerdydd	2,218	1,393	18,414	22,025	6.3
2008/09
Pen-y-bont ar Ogwr	1,160	207	7,802	9,169	2.3
Bro Morgannwg	881	378	7,476	8,735	4.3
Rhondda Cynon Taf	2,887	1,175	11,434	15,496	7.6
Merthyr Tudful	530	42	3,255	3,827	1.1
Caerdydd	2,005	1,076	17,664	20,745	5.2
2003/04
Pen-y-bont ar Ogwr	1,451	256	8,109	9,816	2.6
Bro Morgannwg	1,057	522	7,955	9,534	5.5
Rhondda Cynon Taf	2,386	1,248	13,410	17,044	7.3
Merthyr Tudful	724	87	3,576	4,387	2.0
Caerdydd	1,907	1,368	18,959	22,234	6.2

2012/13	Siarad Cym	Cym Adref	Dim Cym	Cyfanswm	%Cym Adref
r Ynys Môn	1,400	2,068	685	4,153	49.8
Gwynedd	1,709	4,673	891	7,273	64.3
Conwy	1,213	1,415	3,851	6,479	21.8
Sir Ddinbych	2,080	891	2,977	5,948	15.0
Sir y Fflint	2,959	263	6,769	9,991	2.6
Wrecsam	3,372	245	5,339	8,956	2.7
2008/2009
Sir Ynys Môn	967	1,910	1,242	4,119	46.4
Gwynedd	1,750	4,737	947	7,434	63.7
Conwy	981	1,479	4,129	6,589	22.4
Sir Ddinbych	2,010	831	3,399	6,240	13.3
Sir y Fflint	2,607	252	7,162	10,021	2.5
Wrecsam	2,208	295	6,232	8,735	3.4
2003 / 04
Sir Ynys Môn	930	2,227	1,371	4,528	49.2
Gwynedd	1,328	5,379	1,287	7,994	67.3
Conwy	1,361	1,589	4,433	7,383	21.5
Sir Ddinbych	2,051	874	3,853	6,778	12.9
Sir y Fflint	2,051	368	8,683	11,102	3.3
Wrecsam	1,060	330	7,601	8,991	3.7

2012/13	Siarad Cym	Cym Adref	Dim Cym	Cyfanswm	%Cym Adre
Caerffili	5,637	269	6,167	12,073	2.2
Blaenau Gwent	1,859	55	2,167	4,081	1.3
Torfaen	3,322	120	2,642	6,084	2.0
Sir Fynwy	3,460	112	1,682	5,254	2.1
Casnewydd	4,884	38	5,227	10,149	0.4
2008/09
Caerffili	5,298	118	6,751	12,167	1.0
Blaenau Gwent	1,758	37	2,656	4,451	0.8
Torfaen	2,896	78	3,059	6,033	1.3
Sir Fynwy	4,013	141	1,216	5,370	2.6
Casnewydd	3,516	34	6,699	10,249	0.3
2003/04
Caerffili	3,980	236	9,265	13,481	1.8
Blaenau Gwent	639	55	4,499	5,193	1.1
Torfaen	1,762	79	5,299	7,140	1.1
Sir Fynwy	2,388	236	3,365	5,989	3.9
Casnewydd	1,252	45	9,799	11,096	0.4