Y polau, y Blaid ac etholiadau'r Cynulliad

Y pwynt cyntaf a'r pwysicaf i'w wneud ydi hwn - mae'r Blaid yn ymladd pob etholiad gydag un fraich y tu ol i'w chefn, ac mae Llafur yn ymladd pob etholiad yng Nghymru efo'r gwynt yn ei hwyliau.

Mae'r rheswm am hyn yn syml. Materion economaidd sy'n gyrru etholiadau ym Mhrydain. Mae Cymru yn tan berfformio yn economaidd yn barhaus - bron yn gyfan gwbl ddi eithriad - a'r rheswm am hyn ydi nad oes ganddom ddigon o reolaeth tros ein heconomi ein hunain i fynd i'r afael a'n hanfanteision strwythurol a daearyddol. Does yna ddim rheswm yn y Byd i fusnesau sylweddol leoli yng Nghymru yn hytrach nag yn Ne Ddwyrain Lloegr, oni bai bod yna gyfundrefn drethiannol mwy cystadleuol gennym. Yn absenoldeb hynny, ac oherwydd y tan berfformiad economaidd sy'n dilyn, mae Cymru yn ddibynnol iawn ar wariant cyhoeddus, ac mae'r blaid sydd yn gallu addo mwy o wariant cyhoeddus, a gwneud hynny'n gredadwy, efo mantais etholiadol sylweddol. Dyma graidd goruwchafiaeth Llafur yng Nghymru, y gallu i addo gwariant cyhoeddus, ynghyd a diffyg dadansoddiad cenedlaetholgar credadwy a dealladwy o sut y byddai mwy o ymreolaeth yn cryfhau economi'r wlad.

'Dydi hi ddim yn cael ei ystyried yn gwrtais i drafod effeithiadau economaidd, ac yn wir dynol, y setliad cyfansoddiadol presenol ar Gymru, er mai dyma ddylai fod yn brif fater gwleidyddol y wlad mewn gwirionedd.

Rwan 'dydi pawb ddim yn pleidleisio am resymau sy'n ymwneud a'r economi, a 'dydi'r patrwm ddim yr un peth ym mhob math o etholiad. Mae ffactorau economaidd yn llawer pwysicach mewn etholiadau San Steffan nag ydynt mewn etholiadau cyngor er enghraifft. Mae ffactorau economaidd yn bwysicach mewn etholiadau Cynulliad nag ydynt mewn rhai cyngor, ond maent yn llai pwysig nag ydynt mewn rhai San Steffan. Mae hyn yn un rheswm pam bod y Blaid yn perfformio yn gryfach ar lefel Cynulliad (a chyngor). Mae yna resymau eraill hefyd wrth gwrs - mae'r cwestiwn sylfaenol yn wahanol (pwy ddylai reoli Cymru? yn hytrach na phwy ddylai reoli Prydain?), 'dydi'r cyfryngau ddim yn chwarae rhan mor bwysig yn yr etholiad, a does yna ddim cymaint o anghytbwysedd rhwng y pleidiau unoliaethol a'r un genedlaetholgar er enghraifft.

Y broblem sylfaenol i'r Blaid yn yr etholiad sydd o'n blaenau ydi bod ffactorau economaidd am fod yn bwysicach nag yw yn arferol mewn etholiadau Cynulliad - mae hyn oherwydd bod y cyd destun gwleidyddol ehangach yn cael ei ddominyddu yn gyfangwbl gan ddadl sy'n ymwneud a gwariant cyhoeddus ar hyn o bryd. Tir Llafur ydi hwn. Mi fyddai pethau wedi bod yn llawer, llawer haws petai Llafur mewn grym yn San Steffan - ond 'dydyn nhw ddim.

Problem arall ydi'r ffaith mai'r newid mawr yng ngwleidyddiaeth Cymru ydi chwalfa'r bleidlais Lib Dem. 'Dydi hon ddim yn bleidlais sy'n debygol o droi'n hawdd at y Blaid. Y Lib Dems ydi'r blaid fwyaf Seisnig yng Nghymru, ac mae'n apelio at rhai o'r elfennau mwyaf Seisnig mewn cymdeithas Gymreig. Nid ydi Plaid Cymru yn borthladd naturiol i'r bobl yma.

Rwan, 'dwi ddim eisiau swnio'n rhy besimistaidd. Mae yna ffactorau mwy cadarnhaol i'r Blaid hefyd:

• Fel y Toriaid, mae'n pleidlais (os ydi'r polau piniwn i'w credu) yn soled iawn - mae'n debyg i'r hyn oedd yn 2007.
• Mae yna hafn gwleidyddol wedi agor yng Nghymru tros y misoedd diwethaf, ac mae'n ymwneud a'r cwestiwn gwariant cyhoeddus. Mae'r Blaid ar ochr 'gywir' yr hafn - o safbwynt y math o bobl mae'n ceisio apelio arnynt.
  
• Mae'n haws gwrthsefyll llif mewn etholaethau unigol mewn etholiad Cynulliad nag ydi hi mewn etholiad San Steffan. Er enghraifft roedd llif cryf yn erbyn y Blaid yn genedlaethol yn 2003 yn dilyn ymgyrch gasineb Trinity Mirror. Ond llwyddwyd i wrthsefyll hynny mewn ambell i le - yn nodedig yng Ngorllewin Caerfyrddin / De Penfro. Y rheswm am hyn ydi nad ydi'r naratif cyfryngol yn boddi pob dim arall mewn etholiadau Cynulliad.
  
• Mae'r Glymblaid wedi bod yn ddigon llwyddiannus, ac mae gan y Blaid bethau y gallant gyfeirio atynt sydd wedi eu sicrhau oherwydd ei dylanwad hi. Mae nifer o'r materion hyn yn rhai sy'n bwysig i bleidleiswyr anturiol y Blaid (materion yn ymwneud a'r iaith, refferendwm ac ati), a bydd hynny yn ei dro yn ei gwneud yn fwy tebygol y bydd y bleidlais greiddiol honno yn pleidleisio.
  
• Mae gan y Blaid ymgeiswyr cryf - cryfach na rhai'r pleidiau unoliaethol, ac yn arbennig felly yn rhai o'r etholaethau allweddol. Mae cyfle i'r lleol a'r personol wneud argraff mewn etholiadau Cynulliad.
  
• Gall canlyniad cadarnhaol i'r refferendwm pwerau deddfu i'r Cynulliad roi hwb i ymgyrch y Blaid, fel y gwnaeth y refferendwm Cynulliad cyntaf.
  

Mae gwersi hefyd i'w dysgu o'r ymgyrch Cynulliad diwethaf, lle gwnaeth y Blaid yn llawer gwell nag oedd aml i un yn disgwyl. Roedd ganddi amrediad o bolisiau trawiadol, rhoddwyd ystyriaeth fanwl i faterion lleol (cynlluniau'r llywodraeth i gau ysbytai er enghraifft) a chanolbwyntwyd adnoddau ar etholaethau enilladwy.

Felly, er bod y tirwedd gwleidyddol ehangach yn anffarfiol i'r Blaid, mae yna ffactorau yn gweithio'r ffordd arall hefyd. 'Does yna ddim rheswm pam na ddylai'r Blaid gynnal ei sefyllfa bresennol, os nad symud ymlaen ychydig. Byddai gwneud hynny ynghyd a chadw Llafur yn is na 30 sedd yn sicrhau rol lywodraethol unwaith eto. Mae'r pedair blynedd diwethaf wedi bod yn rhai lle mae'r Blaid wedi gwneud gwahaniaeth arwyddocaol i sut wlad ydi Cymru, ac mae'r blynyddoedd hynny wedi cynyddu ei hygrydedd hefyd.

Byddai pedair blynedd arall mewn llywodraeth yn atgyfnerthu'r newidiadau cadarnahol i'r wlad ac i ddelwedd cyffredinol y Blaid. Gobeithio y byddant hefyd yn flynyddoedd fydd yn gweld yr achos economaidd tros fwy o ymreolaeth i Gymru yn cael ei ddatblygu a'i leisio.