Ffigyrau'r mis

Y diweddaraf o ddec llawen S4C

'Dwi'n deall fod Awdurdod S4C yn cyfarfod fel 'dwi'n 'sgwennu'r ychydig eiriau hyn - gobeithio bydd yr holl aelodau yn mwynhau'r cyfarfod yn fawr. Draw ar flog Golwg360 mae Dylan Iorwerth yn gwybod yn iawn beth mae o'n ei ddisgwyl o'r cyfarfod.

Mae Vaughan yntau wedi gwneud cystal ymdrech a neb i gysylltu'r dotiau er mwyn rhoi darlun gweddol eglur o'r hyn sydd wedi digwydd tros yr wythnosau diwethaf - er bod yna ambell i gwestiwn yn aros 'dwi'n meddwl.

Un cwestiwn bach, gweddol amlwg sydd gennyf i'w godi fodd bynnag. Pwy sy'n elwa os ydi Awdurdod S4C a'u cadeirydd fel gwenciod mewn sach yn ystod trafodaethau tyngedfenol ar ddyfodol y sianel gyda'r DCMS? Mi fyddwn i'n awgrymu'n gynnil nad S4C ydi'r ateb i'r cwestiwn hynnw. Mi fyddwn hefyd yn awgrymu mai dyna pam bod amgylchiadau anhygoel presennol Awdurdod S4C yn wirioneddol niweidiol i'r sianel a'i dyfodol.

Yma o hyd!

Mae'n debyg y dylid cydymdeimlo efo rhywun o draddodiad statist Llafuraidd fel Kim Howells ar y boen mae wedi ei ddioddef o ganlyniad i weld adeiladau llywodraethol ym Mae Colwyn a Merthyr - yn hytrach nag yn Llundain lle maen nhw i fod. 'Dwi'n siwr bod y sefyllfa yn amharu yn fawr ar ei ddealltwriaeth o'r Byd a'i bethau.Ymddengys mai dyma un o'r rhesymau pam y bydd yn pleidleisio Na ym mis Mai.

Yn anffodus mae yna berygl mewn chwerthin ar ben idiotrwydd Kim. Mae'r traddodiad Llafuraidd o weld canol y Byd yn Llundain yn mynd yn ol i ddyddiau cynnar y mudiad llafur Cymreig - ac roedd ei fodolaeth ymysg y rhesymau pam y cafwyd Na yn 79 a pham y daethom mor agos at Na yn 97. Roedd yna resymau eraill wrth gwrs - y rhaniadau mewn cymdeithas Gymreig ynghyd a'r ffaith bod llawer o Gymru o gefndiroedd Seisnig. Dyma'r glymblaid wrth ddatganoli yn ei hanfod - statists Llafur, pobl sy'n gweld eu hunain fel Saeson yn bennaf, a'r plwyfol fewnblyg. Mae'r peth mor syml a hynny yn y bon.

Mae cydrannau'r glymblaid yna yn dal yn fyw ac yn iach. Am resymau nad af i mewn iddynt, 'dwi wedi cael cyfle i sgwrsio efo pobl mewn cornel o Ogledd Ddwyrain Cymru yn ddiweddar. Mi siaradais efo dwy ddynas sydd yn gweithio mewn llywodraeth leol ac oedd yn poeni am eu swyddi. Roeddwn yn digwydd bod yn gwneud hynny y diwrnod ar ol i'r Cynulliad ddatgan mai 1.7% fyddai toriad eu cyngor nhw o gymharu a'r toriad llawer, llawer mwy sylweddol roedd rhaid i gyngor cyfagos tros y ffin ymdopi efo fo. O dan yr amgylchiadau mi fyddai dyn wedi disgwyl rhywfaint o gydymdeimlad tuag at y Cynulliad - ond na - I'm not voting for incompetence oedd cri'r ddwy.

Rwan ar un olwg mae hon yn gwyn bisar. Nid y Cynulliad werthodd hanner cyflenwad aur y wladwriaeth pan oedd y farchnad honno ei hisaf ers canrif, nid y Cynulliad aeth i ryfel a arweiniodd at farwolaeth mwy na 100,000 o bobl er mwyn dod o hyd i WMDs dychmygol, nid y Cynulliad aeth ati i osod trefn oruwchwylio banciau mor wan nes i'r rheiny ddod a'r wladwriaeth ar ei gliniau mewn degawd o orffwylledd trachwantus, ac nid aelodau'r Cynulliad a dreuliodd fisoedd y llynedd yn y papurau oherwydd iddynt gymryd mantais o drefn oruwchwylio yr oeddynt wedi ei dyfeisio eu hunain er mwyn ymgyfoethogi nhw eu hunain. Yn wir, o bwyso arnynt, yr unig esiampl o incompetence oedd un yn gallu ei arenwi oedd y £500 y plentyn o wahaniaeth rhwng gwariant ar addysg yng Nghymru a Lloegr. Doedd y llall methu meddwl am unrhyw esiampl o gwbl.

Ond nid incompetence ydi'r broblem mewn gwirionedd wrth gwrs. Roedd y ddwy yn swnio yn Seisnig iawn o ran eu hacenion, a'r broblem sylfaenol ydi bod y syniad o Gymry yn rhedeg llywodraeth yn un anghydnaws iddynt - mae'n edrych fel incompetence iddyn nhw - hyd yn oed os ydi'r Cynulliad wedi ymgymryd a'u dyletswyddau tros y ddegawd diwethaf gyda chryn dipyn mwy o effeithiolrwydd na'r syrcas sydd wedi bod yn hymian rhagddi'n hapus yn San Steffan. Aelodau o gydadran 'Seisnig' y glymblaid wrth ddatganoli oedd y ddwy mae gen i ofn.

Ac mae'r plwyfol wrthnysig gyda ni o hyd hefyd. Mi siaradais efo un cyfaill oedd yn amheus o'r Cynulliad am ddau reswm - oherwydd bod pob dim yn mynd i Sir Fon ('dydw i ddim yn tynnu coes - wir Dduw) ac oherwydd yr Eisteddfod. Ia, dyna chi yr Eisteddfod - ymddengys bod y Cynulliad yn rhoi mwy o bres o lawer i'r Genedlaethol na maent yn ei roi i Eisteddfod Llangollen - er bod yr ail yn tynnu llwyth o bres o wledydd tramor i mewn tra bod y gyntaf yn ail gylchu pres oddi mewn i Gymru. Doedd y ddadl nad tynnu pres o wledydd tramor ydi pwrpas grantiau Adran Ddiwylliant y Cynulliad ddim yn tycio rhyw lawer.

Felly doedd y cyfaill ddim yn hoffi'r Cynulliad oherwydd bod ganddo Ddirprwy Brif Weinidog o ran arall o Ogledd Cymru ac oherwydd bod mwy o bres yn cael ei roi i sefydliad sydd ddim ar ei stepan drws na sydd yn cael ei roi i un sydd.

A dyna ni - mae'r glymblaid wrth ddatganoli yn dal i sefyll. 'Dydi hynny wrth gwrs ddim yn golygu bod yna gymaint o bobl yn perthyn iddi nag oedd yn y gorffennol wrth gwrs - ond mae'r elfennau mewn cymdeithas Gymreig sy'n wrthwynebus i ddatganoli yma o hyd. 'Dydi cymryd arnom nad ydynt yn bodoli ddim yn syniad da.

Is etholiad Donegal

Mi gofiwch efallai i'r blog yma ddarogan daeargryn gwleidyddol yn Donegal South West ychydig ddyddiau yn ol - ac yn wir digwyddodd hynny. Am y tro cyntaf yn hanes y wladwriaeth cafodd y dair blaid sefydliadol (FF, FG a Llafur) lai na 50% o'r bleidlais rhyngddynt. Mae'r tair ohonynt wedi bod yn frwdfrydig iawn eu cefnogaeth i'r prosiect Ewropeaidd trwy gydol eu hanes.

Sinn Fein oedd yn fuddugol - ond 'dydi hynny ddim yn golygu y byddant yn gwneud cystal ym mhob man - mae'n haws i'r blaid honno gysylltu efo etholwyr sy'n dlawd neu sy'n byw yn agos at y ffin. Mae Donegal yn dlawd ac yn agos at y ffin.

Serch hynny mae SF yn gyffredinol wrthwynebus i ymyraeth Ewropeaidd mewn materion Gwyddelig, ac yn yr hinsawdd sydd ohoni mae'r neges honno'n taro deuddeg efo llawer iawn o bobl. Mi fydd yna wagle etholiadol sylweddol i bleidiau ac unigolion gwrth Ewropeiaidd o'r Dde ac o'r Chwith yn etholiad cyffredinol Iwerddon y flwyddyn nesaf.

Mwy o dan gwyllt o Barc Ty Glas

Hmm - anhrefn o gyfeiriad S4C eto fyth - pwy gredai'r peth?.

Mae Awdurdod S4C yn meddwl bod John Walter Jones wedi ymddiswyddo, ond 'dydi John Walter Jones na'r DCMS ddim mor siwr.

Mae'r criw bach o Dic Sion Dafyddiaid proffesiynol a adwaenir fel aelodau seneddol Toriaidd Cymru o'r farn y dylai gweddill yr Awdurdod ymddiswyddo oherwydd nad ydyn nhw mor hawdd i'w trin a John Walter. Ac mae'r broses o ddewis prif weithredwr newydd yn mynd rhagddi'n hapus braf trwy hyn i gyd.

Beth bynnag am fethiannau'r Glymblaid Lundeinig, maent wedi gwneud joban ryfeddol ar ddad sefydlogi un o'n sefydliadau cenedlaethol pwysicaf.

Pensiwn Darren Millar a phensiwn y ddynas lolipop

Yn ol Vaughan 'dydi AC Gorllewin Clwyd, Darren Millar ddim yn rhy hoff o gynlluniau pensiynau cyhoeddus llywodraeth leol - maen nhw'n rhy hael - er nad yw'r pensiynau hynny yn agos mor hael a chynllun pensiwn cyhoeddus Darren ei hun. A dweud y gwir mae amodau pensiwn Darren ymysg y mwyaf hael y gallaf feddwl amdanynt. Mae'n amlwg bod gan y dyn broblem efo'r sector cyhoeddus.


Eto, yn ol Vaughan mae yna 44.6% o'i etholwyr yn gweithio yn y sector cyhoeddus - y ganran uchaf namyn un yng Nghymru.

Yn 2007 roedd gan Darren fwyafrif o 6.1%.

Newyddion etholiadol diddorol o Aberconwy

Yn ol Oscar mae'n fwriad gan Jason Weyman sefyll fel ymgeisydd annibynnol yn Aberconwy yn etholiadau'r Cynulliad y flwyddyn nesaf.

Mae'r newyddion yn ddiddorol oherwydd bod Jason yn gynghorydd sir poblogaidd yn Neganwy - ardal lle byddai'r Toriaid yn disgwyl pleidlais sylweddol. Fydd yna ddim cymaint o bleidleisiau iddynt ag y byddent wedi disgwyl yno.

Gallai ymyraeth o'r math yma wneud y gwahaniaeth hanfodol mewn etholaeth lle mae disgwyl i bethau fod yn agos.

Y broblem efo gwobrau blogio _ _

_ _ ydi bod yna ambell un sy'n cael ychydig o lwyddiant yn cymryd y peth o ddifri i'r fath raddau bod ei ego yn chwyddo fel balwn enfawr.

Cymerer y Tori o Fon, Paul Williams er enghraifft. Yn sgil ennill gwobr blog gwleidyddol y flwyddyn Welsh Blog Awards a dod yn 19fed yng Nghymru am flog gwleidyddol yn 'etholiad' Total Politics, ymddengys ei fod o'r farn bod ei flog yn rhan hanfodol a chreiddiol o'r broses etholiadol ym Mon. Yn anhygoel, mae'n dadlau y dylid mesur addasrwydd pobl i fod yn gynghorwyr ar yr ynys yn ol eu parodrwydd i gyfrannu i'w flog o ei hun.

Dydw i ddim yn tynnu coes - mae'n mynegi'r gred ryfeddol o hunan bwysig yma yn ddigon clir yma, ac mae'n ail adrodd y farn yma yn ystod un o'r dadleuon maith a chwerw sy'n nodweddu tudalennau sylwadau ei flog.

A fydd cywilydd y Weriniaeth yn arwain at dranc Fianna Fail?

Felly mae Gweriniaeth Iwerddon wedi derbyn benthyciad o hyd at 100bn Ewro gan y Gymuned Ewropeaidd a'r IMF - a'r cwbl mae hynny yn ei olygu o ran cyfyngu ar eu hawl i wneud eu penderfyniadau economaidd eu hunain. Mi fydd goblygiadau digwyddiadau heddiw yn bell gyrhaeddol a hir dymor.


Ymhell o fariau Temple Bar, a'r Iwerddon ddinesig sy'n gyfarwydd i lawer o bobl Cymru, mae yna Iwerddon arall tra gwahanol. Mae sir Donegal mor bell ag y gallai fod o Ddulyn - yn ddaearyddol, yn gymdeithasol ac yn gymdeithasegol. Byddai'n ormodiaeth i ddweud na ddaeth y Teigr Celtaidd i'r pellafion gorllewinol yma, ond mae'r sir yn llawer mwy dibynnol ar ei diwydiannau traddodiadol - pysgota a ffermio - nag ydi ar y diwydiannau newydd.

Mae cymunedau bach Donegal ymysg y mwyaf gwledig, y mwyaf ceidwadol a'r mwyaf cenedlaetholgar ar yr ynys. Yma hefyd, gyda llaw, y ceir rhai o'r cymunedau naturiol Wyddelig eu hiaith olaf. Mae'r ardal wedi bod yn gyson driw i'r blaid lywodraethol Fianna Fail ers y tri degau cynnar. Ardaloedd megis Donegal ydi perfedd dir cefnogaeth etholiadol Fianna Fail. Cefnogaeth cyson ardaloedd fel hyn sydd wedi sicrhau i'r blaid ddominyddu bywyd gwleidyddol y Weriniaeth ers wyth deg o flynyddoedd, mewn ffordd nad oes yna yr un plaid arall yn Ewrop wedi llwyddo i wneud.

'Dydi'r ddelwedd o arweinwyr y Weriniaeth ar eu gliniau o flaen tramorwyr yn gofyn am bres ddim am fod yn un atyniadol mewn llefydd fel hyn. I'r gwrthwyneb, bydd yn ennyn cynddaredd. Yn anffodus i'r llywodraeth mae yna is etholiad yn un o ddwy etholaeth Donegal ddydd Iau. Fel rheol gallant ddisgwyl dal y naill neu'r llall. Fyddan nhw ddim yn gwneud hynny ddydd Mercher - mi fydd yna ddaeargryn gwleidyddol yn Donegal South West. Bydd hynny yn arwain at gyfres o ddigwyddiadau fydd yn achosi cwymp y llywodraeth ddiwedd y flwyddyn yma neu ddechrau'r flwyddyn nesaf. Gallai hynny yn ei dro arwain at sefyllfa lle na fydd Fianna Fail yn arwain llywodraeth arall am genhedlaeth.

Is etholiad Rhosneigr

Gan fod darpar ymgeisydd newydd y Toriaid ar Ynys Mon wedi gwneud mor a mynydd ar ei flog o arwyddocad is etholiad Rhosneigr cyn ei chynnal, ond wedi anghofio rhoi'r canlyniad i ni, mae'n bleser gan flogmenai (mewn ysbryd o frawdgarwch) gamu i'r adwy a darparu'r canlyniad hwnnw:

Richard Dew Annibynnol 319 (84.6;-15.4),
Martin Peet Tori 58 (15.4;+15.4)

Derwydd y wisg las yn dangos ei gardiau - a'i wyneb

Mae'n braf nodi bod awdur y blog o Ynys Mon, the Druid o'r diwedd wedi dod o hyd i'r hyder i gysylltu ei hun yn bersonol efo gwleidyddiaeth ei flog, yn ogystal a gadael i ni i gyd wybod pwy ydyw. Mae'n gryn gamp i flogiwr gadw cyfrinach cyhyd, ac yn arbennig os ydi'r creadur yn dod o Ynys Mon. Ymddengys mai Paul Williams ydi'r enw.

Mae'n ddiddorol hefyd deall iddo gael ei ddewis i sefyll yn etholiadau'r Cynulliad tros y Toriaid yn Ynys Mon y flwyddyn nesaf. Mae'n debyg gen i na fydd rhaid i ni wrando arno'n gwadu'n bigog ei fod yn Dori yn y dyfodol.

Mae Alwyn yn gywir i awgrymu bod yna rhywbeth braidd yn anghydnaws rhwng protestiadau Paul mai buddiannau Ynys Mon sy'n bwysig iddo yn annad dim arall a'i sefyllfa bresennol fel ymgeisydd Toriaidd. Yn wir yn nyddiau cynnar (a ddim mor gynnar) y blog roedd yna batrwm digri o gyson o ddadlau tros roi buddiannau lleol yn gyntaf, tra'n dod i'r casgliad yn ddi eithriad mai trwy gefnogi rhyw Dori neu'i gilydd oedd y ffordd orau o wneud hynny - hyd yn oed os nad oedd y Tori o dan sylw erioed wedi dangos y mymryn lleiaf o ddiddordeb yn Ynys Mon cyn cael ei ddewis i sefyll yno.

Beth bynnag, mae'n amlwg i'r hogyn ddod tros y cywilydd o fod yn Dori - a da o beth ydi hynny - go brin bod bystachu o gwmpas yn nhywyllwch y closat yn fawr o hwyl. Serch hynny, mae'r ffaith ei fod wedi gwneud cymaint o ddefnydd o localism (fedra i ddim meddwl am yr union air Cymraeg mae gen i ofn) Ynys Mon i geisio gwthio buddiannau gwleidyddol y Toriaid yno ynddo'i hun yn ddigon diddorol. Mae pawb sy'n gwybod unrhyw beth am wleidyddiaeth yr ynys hefyd yn gwybod bod ystyriaethau lleol yn bwysicach yno nag yn unman arall yng Nghymru. Ar un olwg mae'r syniad mai'r ffordd orau o amddiffyn buddiannau Mon ydi trwy droi at blaid sydd a'i ffocws ar Dde Lloegr, a sydd a'u bryd ar dorri gwariant cyhoeddus - y math o wariant mae economi'r ynys yn ddibynnol arno - yn chwerthinllyd. Ond, dyna sydd ar stondin Paul.

Mi fydd darllenwyr rheolaidd y blog yma yn ymwybodol nad ydi gwleidyddiaeth rhanbarthol yn agos at fy nghalon - yng Nghymru o leiaf. Y prif reswm am hyn ydi gwendid sylfaenol yn yr ymdeimlad o genedligrwydd Cymreig - 'does yna ddim dealltwriaeth cytunedig o beth ydi o i fod yn Gymro neu Gymraes - ac oherwydd hynny does yna ddim naratif cenedlaethol y gallwn oll uniaethu efo fo. Mae diffyg naratif felly yn broblem sylfaenol i ddatblygiad Cymru fel gwlad. Rydym yn wahanol i'r gwledydd o'n cwmpas - Iwerddon, yr Alban a Lloegr - yn hyn o beth.

Mae cyflwyno naratifau rhanbarthol i'n bywyd cenedlaethol yn foethusrwydd nad ydym yn gallu ei fforddio ar hyn o bryd. Yn wir, mi fyddwn yn dadlau bod y math o ranbarthiaeth yr ydym yn ei weld gan fudiadau fel Llais y Bobl yng Ngwent a Llais Gwynedd yn tanseilio'r datblygiad mewn ymwybyddiaeth cenedlaethol i'r graddau bod y mudiadau hyn yn fwy o fygythiad i ddatblygiad Cymru fel gwlad nag ydi naratifau amgen pleidiau Prydeinig, fel y Toriaid. Efallai ei bod yn arwyddocaol yn hyn o beth bod ymgyrchoedd 'Na' mewn refferenda datganoli wedi eu canoli yn bennaf ar y gwahanol holltau rhanbarthol, cymdeithasegol a ieithyddol a geir yng Nghymru, yn hytrach nag ar gynnig naratif Prydeinig.

'Dydi hynny ddim yn golygu nad oes peryglon mewn naratifau Prydeinig i Gymru - ond mae hollti'r naratif genedlaethol wan sydd ohoni yn fwy o fygythiad. Mae gwleidyddiaeth Paul yn rhyw gyfuniad anymunol o syniadaethau (ac felly naratifau) gwrth Gymreig - un amgen Doriaidd, Brydeinig sy'n cystadlu o'r tu allan ac un ranbarthol sy'n tanseilio'r ymwybyddiaeth Gymreig o'r tu mewn.

Cewch gymryd yn ganiataol 'dwi'n meddwl, na fyddaf yn croesi'r bont i gyfrannu i ymgyrch y dyn yn ystod y gwanwyn.

Plaid Cymru yn ennill is etholiad cyngor arall

Eglwysbach yn Sir Conwy y tro hwn:

Michael Rayner (Plaid Cymru) 368

David Williams (Tori) 145

Toriaid Cymru eisiau chwalu'r gyfundrefn addysg

Felly mae'r Toriaid yng Nghymru eisiau efelychu'r fam blaid Brydeinig ac arbed y gyllideb iechyd ar draul pob dim arall. 'Dydi'r ffaith eithaf elfennol bod y ganran o'r gyllideb Gymreig sy'n mynd ar iechyd yn llawer uwch na'r ganran gyfatebol ar lefel Prydeinig, ac y byddai dilyn yr un trywydd felly yn arwain at doriadau enbyd ym mhob cyllideb arall, ddim yn eu poeni rhyw lawer.

Fyddai dilyn argymhelliad Nick Bourne a thorri'r gyllideb ysgolion yng Nghymru o 20% ddim yn arbed digon o arian i amddiffyn y gyllideb iechyd rhag unrhyw doriadau, ond byddai'n cael effaith rhyfeddol o negyddol ar y gyfundrefn addysg yng Nghymru.

Yn y gorffennol mae'r Toriaid Cymreig wedi gwneud cryn dipyn o'r ffaith bod gwariant ar ysgolion yn tua £500 y plentyn, y flwyddyn yn is yng Nghymru nag yw yn Lloegr. Roedd y canfyddiad hwnnw yn un cywir. Datblygodd y gwahaniaeth yn ystod y cyfnod 2003 - 2007 pan roedd Llafur yn rhedeg y sioe ar eu pennau eu hunain. Ond rwan mae Bourne a'i griw eisiau cynyddu'r gwahaniaeth hwnnw i tua £1,600, gyda'r gwariant Cymreig (y pen y flwyddyn) yn gostwng i tua £4,300.

Mi fyddai hyn yn rhoi'r gyfundrefn addysg Gymreig mewn sefyllfa amhosibl. Er enghraifft byddai canoedd ar ganoedd o staff dysgu ac ategol yn cael y sac. Byddai llawer o lywodraethwyr ysgolion yn cael eu gorfodi i dorri'r gyfraith a rhoi plant bychan mewn dosbarthiadau o fwy na 30. Byddai ansawdd addysg pob plentyn yn y wlad - o 3 i 18 - yn syrthio. Byddai'n rhaid i awdurdodau mewn cynghorau gwledig benderfynu rhwng cynnig gwasanaeth hollol anerbyniol yn eu hysgolion trefol, neu gau dwsinau o'u hysgolion llai. Byddai'r amrediad cyrsiau mewn llawer o ysgolion uwchradd yn cael eu torri a byddai maint eu dosbarthiadau yn cynyddu - hynny yw yn y sefedliadau na fyddai'n rhaid eu cau. Byddai gweithredu ar argymhelliad Bourne yn achosi anhrefn trwy'r holl gyfundrefn ysgolion yng Nghymru.

Mae'n dda o beth ei bod bellach yn dra anhebygol y bydd y dyn yma byth mewn unrhyw sefyllfa i gymryd penderfyniadau sy'n bwysig i fywydau pobl Cymru.

Diweithdra yng Nghymru

Ychydig o newyddion economaidd da yng nghanol yr holl newyddion drwg. Mae diweithdra wedi disgyn yng Nghymru, ac yng ngweddill y DU.
Er ei bod yn bwysig nodi mai rhan o stori llewyrch economaidd yn unig ydi lefelau diweithdra (mae ansawdd swyddi yn bwysicach) - mae'r tabl isod sydd yn cymharu lefelau diweithdra gwahanol wledydd y DU ac etholaethau Cymru yn ddigon diddorol.

Dau beth sy'n taro fy llygad i. Yn gyntaf 'dydi diweithdra yng Nghymru ddim yn arbennig o uchel. Yn ail mae'r sefyllfa yng Nghymru yn anisgwyl ar sawl golwg. Faint o bobl fyddai wedi dweud wrthych bod lefelau diweithdra yn uwch yng Nghaerdydd nag ydyw yng Ngwynedd? Neu beth am y gwahaniaeth anisgwyl rhwng Ceredigion a Bro Morgannwg? Pam bod lefelau diweithdra yng Ngorllewin a Dwyrain Abertawe mor debyg, er mor wahanol ydi'r ddwy etholaeth ar sawl cyfri?

Yr hyn nad yw'n amlwg eto wrth gwrs ydi'r effaith y bydd toriadau mewn gwariant cyhoeddus ar y ffigyrau. Efallai y bydd pethau'n edrych yn dra gwahanol mewn blwyddyn neu ddwy.

Etholaeth (neu wlad)	Dynion	Canran	Merched	Canran	Cyfanswm	Canran
Lloegr	803,141	5	358,711	2	1,161,852	4
Gogledd Iwerddon	42,604	7	14,899	3	57,503	5
Yr Alban	93,184	5.5	36,123	2.1	129,307	3.8
Cymru	48,971	5.2	19,152	2	68,123	3.6
Ynys Mon	1,182	5.7	458	2.1	1,640	3.9
Delyn	945	4.2	406	1.8	1,351	3
Alyn a Glanau Dyfrdwy	1,055	4	500	1.9	1,555	3
Wrecsam	1,154	5.1	432	1.9	1,586	3.5
Llanelli	1,276	5.4	501	2	1,777	3.7
Gwyr	721	3	323	1.3	1,044	2.2
Gorllewin Abertawe	1,358	5.4	480	2	1,838	3.7
Dwyrain Abertawe	1,501	6.1	512	2	2,013	4
Aberafon	1,082	5.3	399	1.9	1,481	3.6
Canol Caerdydd	1,707	5.6	611	2.1	2,318	3.9
Gogledd Caerdydd	981	3.5	390	1.4	1,371	2.4
Rhondda	1,659	7.6	639	2.9	2,298	5.2
Torfaen	1,521	5.9	620	2.4	2,141	4.1
Mynwy	761	3.1	367	1.5	1,128	2.3
Dwyrain Abertawe	1,409	6.1	528	2.2	1,937	4.1
Gorllewin Abertawe	1,624	6.2	639	2.4	2,263	4.3
Arfon	908	4.9	299	1.5	1,207	3.2
Aberconwy	739	4.5	247	1.5	986	3
Gorllewin Clwyd	992	4.7	385	1.8	1,377	3.2
Dyffryn Clwyd	1,321	6	450	1.9	1,771	3.9
Dwyfor Meirionnydd	567	3.2	223	1.3	790	2.2
De Clwyd	1,072	4.7	416	1.8	1,488	3.3
Trefaldwyn	493	2.5	233	1.2	726	1.9
Ceredigion	588	2.3	265	1	853	1.7
Preseli Penfro	1,045	4.7	374	1.6	1,419	3.2
Gorllewin Caerfyrddin / Penfro	961	4.2	330	1.4	1,291	2.8
Dwyrain Caerfyrddin	707	3.3	293	1.3	1,000	2.3
Brycheiniog a Maesyfed	603	2.9	266	1.3	869	2.1
Castell Nedd	1,052	4.6	431	1.9	1,483	3.2
Cynon Valley	1,404	6.6	628	2.8	2,032	4.7
Merthyr Tydfil	1,951	8.7	769	3.3	2,720	5.9
Blaenau Gwent	1,965	9.1	810	3.6	2,775	6.3
Pen y Bont	1,144	4.8	476	2	1,620	3.4
Ogwr	1,376	5.8	520	2.2	1,896	4
Pontypridd	1,143	4.3	418	1.6	1,561	2.9
Caerffili	1,766	6.6	724	2.6	2,490	4.6
Islwyn	1,353	5.9	536	2.3	1,889	4.1
Bro Morgannwg	1,698	5.7	636	2	2,334	3.8
Gorllewin Caerdydd	1,805	6.6	714	2.5	2,519	4.5
De Caerdydd	2,382	7.5	904	2.7	3,286	5

Data i gyd o datablog.

Ymhle y bydd y fwyell yn syrthio?

Mae'r map isod o datablog y Guardian yn rhoi syniad o'r ganran o'r gweithlu sydd yn cael eu cyflogi yn y sector cyhoeddus yn holl awdurdodau lleol Cymru, Yr Alban a Lloegr.

Gan bod toriadau mewn gwariant cyhoeddus am fod yn sylweddol tros y blynyddoedd nesaf, a chan mai'r gwariant hwnnw sy'n cynnal cyflogaeth sector cyhoeddus, mae'r ddelwedd hefyd yn mapio lle bydd swyddi yn cael eu colli.

Mae'n weddol amlwg y bydd y ddwy wlad Geltaidd yn dioddef yn arbennig, ac mai ardaloedd tlotaf y gwledydd hynny fydd yn dioddef fwyaf.

Newyddion da i'r Bib o'r diwedd!

Mae'r newyddion am y briodas frenhinol wrth gwrs yn newyddion da o lawenydd mawr - i'r BBC, mewn cyfnod digon anodd iddynt.

'Dydi'r Bib byth yn hapusach ei fyd na phan ddaw'r cyfle i frefu ystradebau a llyfu'n anfeirniadol a di feddwl o gwmpas sefydliadau a seremoniau Prydeinig a Phrydeinllyd. Gobeithio y bydd miri'r misoedd nesaf yn dod a meddyliau staff a rheolwyr y sianel oddi ar yr erchyllderau mae'r llywodraeth glymbleidiol yn Llundain yn eu cynllunio ar eu cyfer.

Mae'n arbennig o hyfryd cael nodi bod Huw Edwards yn mynd trwy'i bethau gyda'r fath frwdfrydedd, angerdd ac arddeliad. Mi fyddai ei dad yn falch ohono petai gyda ni o hyd.

Diolch i Golwg _ _ _

_ _ _ am roi blogmenai ar frig eu rhestr blogiau amatur Cymraeg eleni, ac am eiriau caredig Ifan. Llongyfarchiadau hefyd i bawb arall a ymddangosodd yn y deg uchaf. Un neu ddau o bwyntiau brysiog - nad ydynt o anghenrhaid yn gysylltiedig a'i gilydd nag yn arbennig o dreiddgar.

Fedrwn i ddim peidio a gwenu wrth weld y sylwadau bod blog Guto Dafydd yn gryno iawn o ran arddull. Roeddwn i'n darllen (ac yn marcio) gwaith Guto pan roedd yn hogyn ysgol. Roedd yn 'sgwenwr talentog bryd hynny - gan fynegi ei hun yn eglur iawn - ac yn gryno iawn. Fyddai Guto ddim yn Guto os na fyddai'n gryno!

Blogiau gwleidyddol sydd ar y brig, ac fel mae Ifan yn nodi, mae'r ffaith bod etholiad cyffredinol eleni wedi bod o help. Ond y gwir amdani ydi bod blogio gwleidyddol yn haws nag ydi blogio yn y rhan fwyaf o feysydd eraill - mae yna storiau gwleidyddol yn ymddangos pob dydd i ymateb iddynt. 'Dydi'r blogiwr gwleidyddol ddim yn gorfod wynebu syndrom y dudalen (neu'r sgrin) wag - mae yna bob amser rhywbeth i 'sgwennu amdano.

Mae'n anffodus nad oes yna fwy o flogiau cyfrwng Cymraeg. Mae'r blog yma wedi dadlau sawl gwaith mai un o'r strwythurau pennaf sy'n cynnal y Gymraeg ydi bodolaeth cyd destunau lle caiff ei defnyddio. 'Dydi blogio ddim yn fater hollbwysig wrth gwrs, ond mae gwendid cymharol yn y ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn adlewyrchu gwendid ehangach yng nghyd destun defnyddio technoleg newydd i gyfathrebu.

Mae'n well gen i weld pobl sydd eisiau blogio yn ddwyieithog yn dilyn trywydd Alwyn ap Huw ac yn cynhyrchu dau flog yn y ddwy iaith,sydd yn ymdrin a materion ychydig yn wahanol, nag yn cyfieithu pob dim o un iaith i'r llall oddi mewn i un blog. Dydi dwyieithrwydd o'r math yna ddim yn creu cyd destun newydd i ddefnyddio a darllen y Gymraeg. Mae'r trywydd Plaid Wrecsam o flogio yn Saesneg, ond cynnwys ambell i flogiad Cymraeg nad yw wedi ei gyfieithu, yn well o lawer na hynny.

Ychydig funudau yn Hysteria Central

Dwi ddim yn meddwl y bydd neb yn debygol o anghytuno efo fi pan 'dwi'n honni fod blogio'r Lib Dem o Abertawe, Peter Black yn mynd ar nerfau Plaid Wrecsam. Gweler yma, yma ac yma er enghraifft. Anaml iawn y bydda i yn ymweld a blog Peter Black a dweud y gwir, ond ar yr achlysuron pan 'dwi'n mentro yno mae'n rhaid i mi gyfaddef bod y cyfuniad rhyfedd o ddifrifoldeb hunan bwysig a'r fflyrtain parhaus efo hysteria yn mynd ar fy nerfau innau hefyd.

Dau bwynt bach sydd gen i i'w wneud am y blog serch hynny. Yn gyntaf mae'r cyflwyniad nodweddiadol eiriog a fi fawraidd i'r dudalen sylwadau yn cychwyn efo'r baragraff yma:

I am happy to address most contributions, even the drunken ones if they are coherent, but I am not going to engage with negative sniping from those who do not have the guts to add their names or a consistent on-line identity to their comments. Such postings will not be published.

Wel, yn groes i fy arfer, mi adewais i sylw ddoe - yn enw fy mlog gyda linc iddo - i'r blogiad yma. Dewisodd Peter beidio a'i gyhoeddi - yn groes i reolau ei flog ei hun. Wna i ddim cymryd arnaf bod y sylwadau na chafodd weld golau dydd ymysg y pethau mwyaf treiddgar na defnyddiol 'dwi erioed wedi eu 'sgwennu. Serch hynny, gan nad ydi Peter yn fodlon eu cyhoeddi mi wna i hynny:

Hyperbole & obfuscion. I know that 9% in the polls isn't a good place to be, but covering yourself in a thick paste of partisan drivel isn't the best way to restore your party's political credibility Peter.

Ymateb oeddwn i flogiad oedd yn fwriadol gamarweiniol - un oedd yn fwriadol yn cwbl gam ddehongli sylwadau gan Adam Price a John Dixon er mwyn creu argraff bod y Blaid yn ffraeo'n fewnol ac yn ymddwyn fel llygod mawr mewn sach. 'Rwan mae'n rhaid i mi gyfaddef fy mod i fy hun yn gwneud hyn o bryd i'w gilydd - mae'r honiad ddau neu dri blogiad i lawr bod ffioedd prifysgol yn cael eu codi er mwyn i aelodau seneddol Toriaidd gael osgoi'r risg o gael eu plant yn ymwneud gormod efo'r dosbarth gweithiol yn esiampl. Ond 'dwi'n gobeithio ei bod yn weddol amlwg bod fy nhafod yn fy moch ar achlysuron fel hyn. 'Dydi tafod Peter ddim yn agos at ei foch - 'does yna ddim rhithyn o hiwmor yn agos at ei flog. Mae'r creadur yn 'sgwennu stwff gyda'r bwriad o gam arwain, yn hytrach nag efo'r bwriad o chwerthin ar ben gwrthwynebwyr. Ac mae'n gwrthod cyhoeddi sylwadau sy'n feirniadol o'i gam arwain bwriadol. Dyna beth ydi rhyddfrydiaeth.

Gyda llaw, rhag ofn ei fod o ddiddordeb mae'r blog yma yn derbyn bron i pob sylw sydd ddim yn groes i gyfraith enllib. Mae yna rhai sylwadau personol eraill 'dwi wedi gwrthod eu cyhoeddi - y rhan fwyaf ohonyn nhw, yn eironig ddigon, yn sylwadau personol ar aelodau o Lais Gwynedd.

Yn ail, ac yn bwysicach efallai, mae obsesiwn Peter efo Plaid Cymru yn rhyfedd. Tros y ddwy flynedd nesaf bydd y Lib Dems yn gweld eu cynrychiolaeth etholedig yng Nghymru yn cael ei chwalu. Byddant yn colli o leiaf ddwy sedd yn etholiadau'r Cynulliad y flwyddyn nesaf, a bydd y rhan fwyaf o'u cynghorwyr yn ninasoedd Cymru yn colli eu seddi y flwyddyn ganlynol. 'Rwan 'dwi siwr y bydd y Blaid yn elwa rhywfaint o'r chwalfa fawr, ond Llafur fydd yn yn gwneud y niwed mwyaf iddynt.

Ac mi fydd Peter druan yn ffidlian yn hamddenol (na sori, ddim yn hamddenol - dydi Peter ddim yn 'gwneud' hamddenol - yn hysteraidd dwi'n feddwl) tra bod Rhufain yn llosgi o'i gwmpas.

Datblygiad anisgwyl yr ochr arall i'r Mor Celtaidd

Ymddengys bod llywydd Sinn Fein, Gerry Adams, yn bwriadu sefyll yn etholiadad cyffredinol nesaf Gweriniaeth Iwerddon. Mae'n debyg y bydd y cyfryw etholiad yn cael ei gynnal yn fuan.

Bydd yn ymddiswyddo'i sedd Cynulliad yn y Gogledd, ac mae'n dra thebygol y bydd yn ymddiswyddo o'i sedd yn San Steffan os bydd yn cael ei ethol. Os digwydd hynny mi fydd i bob pwrpas wedi troi cefn ar wleidyddiaeth y Gogledd.

Bydd hyn yn newid sylweddol i wleidyddiaeth Gogledd Iwerddon, yn arbennig felly yn sgil ymadawiad diweddar Ian Paisley.

Syniad newydd gwych gan y glymblaid

Ond 'tydi'r glymblaid newydd gynhyrfus yma yn San Steffan yn llawn syniadau gwych a gwreiddiol - tanseilio S4C ac felly'r iaith Gymraeg, torri pob cynllun cyfalaf y gallant feddwl amdano yng Nghymru, atal y risg y bydd eu plant yn cyfarfod a phriodi rhywun dosbarth gweithiol mewn coleg trwy wneud addysg bellach yn anfforddadwy i'r rheiny, pigo ar Guto Bebb ac ati ac ati.

Ac rwan maen nhw'n rhoi cyfrifoldeb am bolisi iechyd i gwmniau fel Pepsi a McDonalds. I rhywun syml fel fi mae'n ymddangos mai gormod o fwyta neu yfed cynnyrch rhai o'r cyfryw gwmniau sy'n gyfrifol am gyfran go lew o broblemau iechyd y DU, a bod hynny yn ei dro yn golygu nad dyma'r cwmniau delfrydol i lywio polisi iechyd cyhoeddus. A dweud y gwir mae'n anodd meddwl am unrhyw berson, asiantaeth neu gwmni llai addas.

Beth nesaf tybed, rhoi polisi ariannol y wladwriaeth yn nwylo medrus Lloyds TSB? Neu beth am roi amddiffyn i British Aerospace, iechyd cyhoeddus i Imperial Tobacco, yr amgylchedd i BP, darlledu i Murdoch, trafnidiaeth i Branson, ynni i UK Coal, trethiant i Kinsella Tax, a'r gyfraith i Carter Ruck?

Mae'r posibiliadau yn ddi ddiwedd.

Creuwyr cyfoeth y Bae

Mae'n debyg ei fod yn arwydd o'r parch sydd yna i Adam Price ar hyd y sbectrwm gwleidyddol bod cymaint wedi mynd ati i ddehongli, a cham ddehongli, ei sylwadau ynglyn ag ansawdd gwleidyddion Cymru. Wna i ddim ychwanegu at y ddadl ei hun ag eithrio i nodi fy mod yn credu bod cryn anwastadedd o ran ansawdd y cyfryw wleidyddion - a bod hynny yn wir am pob plaid. Efallai ei bod hefyd werth nodi nad ydi'r Cynulliad yn gynrycholiadol iawn o gymdeithas Gymreig yn ei chyfanrwydd - ond mae'n nes ati o lawer na San Steffan.

Mi fyddwn serch hynny yn hoffi tynnu sylw at un agwedd fach ar y ddadl - sef sylwadau a wnaethpwyd ar flog y Tori anhysbys o Fon - The Druid. Brolio mae'r Tori bod yna llawer mwy o rhywbeth mae'n ei alw yn wealth creators yn grwp Toriaidd yn y Cynulliad na sydd yn unrhyw grwp arall. Does gan y rheiny ddim llawer o'r bendigedig wealth creators yn eu mysg mae'n ymddangos. Ym myd y Derwydd mae wealth creators yn bobl bwysig iawn.



Mae Alwyn wedi ateb draw ar ei flog Saesneg nad oes yna ddim byd arbennig o fendigedig am etifeddu llwyth o bres a chysylltiadau busnes. Mae'r blog yma hefyd wedi tynnu sylw yn y gorffennol at y ffaith bod cabinet y Glymblaid yn Llundain yn llawn hyd yr ymylon efo cyfoethogion. Wedi dweud hynny, a bod yn deg, 'dydi cyfoeth mawr ddim yn un o nodweddion y Toriaid ym Mae Caerdydd.

Rwan, 'dwi'n siwr nad oes yna neb yn disgwyl i mi gofio enwau'r ACau Toriaidd - wedi'r cwbl maen nhw i gyd yn edrych mor debyg i'w gilydd. Serch hynny 'dwi'n gwybod bod dau o'r grwp yn ffermwyr. Ganwyd un yng nghanol y ganrif ddiwethaf pan oedd ameuthyddiaeth yn wir yn creu cyn dipyn o gyfoeth. Erbyn diwedd y ganrif honno, fodd bynnag, o dan oruwchwyliaeth ofalus ei blaid ei hun yn bennaf, roedd y sector amaethyddol mor ddibynnol ar bres cyhoeddus a'r Gurnos.

Wedyn mae yna dri o'r hogiau gydau'u cefndir mewn bancio. Mae banciau yn dda iawn am greu cyfoeth - i fancwyr. Maent yr un mor effeithiol am greu tlodi i bawb arall.

Ac wedyn mae yna gyn hyfforddwr gyrru, cyn wonc polisi i'r Blaid Geidwadol, syrfewr, darlithydd yn y gyfraith a swyddog Ewropeaidd (beth bynnag ydi hynny) mewn coleg addysg bellach.

Ac yna mae yna'r boi 'ma o Gasnewydd a adawodd y Blaid oedd yn gwneud ei fara menyn yn cyfri pres pobl eraill. O, a bu bron i mi ag anghofio - mae ganddyn nhw ddynes yn aelod o'r grwp hefyd. Mae gan honno brofiad sylweddol ym myd busnes. Mae hi hefyd ymysg yr aelodau mwyaf di ddim a di werth o unrhyw blaid yn y Cynulliad fel mae'n digwydd.

Does yna affliw o ddim o'i le yn y swyddi uchod - maen nhw i gyd (ag eithrio'r bancwyr wrth gwrs) yn swyddi digon teilwng. Popeth yn dda. Maen nhw'n swyddi sector breifat, dosbarth canol - ac mae'r ffaith bod yna aelodau o'r Cynulliad wedi eu cyflogi ynddynt ar un cyfnod yn eu bywydau yn gwneud y lle yn fwy amrywiol nag y byddai fel arall.

Ond mae gwneud mor a mynydd bod y cyfeillion yn wealth creators, ac awgrymu y byddant, o gael y cyfle, yn creu cyfoeth i ni oll yn - wel - ddigri o naif.

ON 14/11 - newydd sylwi ar drafodaeth ddifyr, ond digon ffyrnig ar y pwnc ar flog Saesneg Alwyn.

Mwy o broblemau i'r hen Nick

Daw diwrnod arall a phroblem arall i Nick Bourne.

Lled awgrymiadau bod ei gyd aelodau Toriaidd yn y Bae wedi mynd i Aberystwyth am sesh ar draul y trethdalwr i ddathlu penblwydd Nick Ramsey ydi'r broblem heddiw.

Datganiad gwallgo gan y Toriaid Cymreig y byddant yn amddiffyn y gyllideb iechyd heb drafferthu i edrych beth fyddai goblygiadau hynny i weddill cyllideb y Cynulliad oedd y smonach ddoe.

Ychwaneger at hynny yr ymysodiadau gan y Toriaid yn Llundain ar S4C ac ar nifer o gynlluniau a sefydliadau yng Nghymru - Sain Tathan, y swyddfa basports, a morglawdd tros yr Hafren.

Ac wedyn dyna'r cwymp yng nghefnogaeth y blaid yng Nghymru yn y polau piniwn. Mae'n rhaid bod Nick yn falch na lwyddodd cynllwyn Jonathan Morgan i'w amddifadu o'r barchus arswydus swydd o arwain y blaid yng Nghymru.

Glyn Davies a dyfodol S4C

Mae blogio Glyn Davies ar y pwnc yma'n dechrau achosi dryswch i mi mae gen i ofn.

I ddechrau mae'r blogiad diweddaraf yn awgrymu mai'r Cynulliad ddylai ariannu S4C. Mae'r syniad yn un digon od fel mae Rhodri Glyn yn ei awgrymu yn Golwg360. Wedi'r cwbl mae'r Cynulliad yn wynebu toriadau o £1.8 biliwn tros gyfnod o bedair blynedd. Ydi hi'n bosibl bod y Swyddfa Gymreig yn bwriadu torri mwy oddi ar y gyllideb trwy'r drws cefn trwy gynyddu ei gyfrifoldebau heb ariannu hynny? Wedi'r cwbl mae Glyn Davies yn is weinidog yn y Swyddfa Gymreig.

Yn ail 'dwi'n ei cael trafferth gweld pam mae Glyn Davies yn ei chael yn anodd i ddeall beth oedd pwrpas y gwrthdystiad ddydd Sadwrn. Mae'n cyfeirio at ddau fater mae'n eu disgrifio fel rhai 'eilradd' - annibyniaeth y sianel a threfn gyllido'r sianel. Ond dydyn nhw ddim yn faterion eilradd - maent yn greiddiol i ddyfodol y sianel. Yn wir byddai gorfod cystadlu ar yr un telerau a gwahanol gydrannau'r BBC yn sicr o arwain at doriadau sylweddol a chyflym yng nghyllideb S4C. Nid fel cydadran o'r Bib nag unrhyw gorfforaeth Brydeinig arall y cynllunwyd y sianel. Dydi hi ddim yn gwneud unrhyw synnwyr mewn cyd destun felly. Ond a bod yn deg efo Glyn Davies 'dwi'n sylwi ei fod newydd fynegi ei fod yn deall pwysigrwydd cynlluniau ariannu ac annibyniaeth y sianel yn nhudalen sylwadau ei flog.

Yn drydydd mae'r broliant bod 'penderfynoldeb a chlyfrwch' ASau Cymreig y glymblaid wedi atal y sianel rhag wynebu gwaeth ffawd o lawer na sydd yn ei haros yn codi cwestiynau. Mae Glyn Davies yn bendant nad oedd gan yr aelodau seneddol unrhyw fewnbwn i'r penderfyniad i greu'r berthynas newydd efo'r BBC, ac os ydi o'n dweud 'dwi'n derbyn hynny. Ond erys dau gwestiwn - beth yn union oedd cynlluniau Jerry Hunt cyn iddo gael y syniad o orfodi'r BBC i gynnal S4C? a sut y gallai 'penderfynoldeb a chlyfrwch' ASau'r Glymblaid o Gymru fod wedi arwain at y sefyllfa sydd ohoni - un sy'n sicr yn hynod amwys i mi, ac un sydd a barnu o'i flog,hefyd yn amwys i Glyn Davies.

Is etholiad Cenarth

Llongyfarchiadau i Hazel Evans ar ei buddugoliaeth ysgubol ddydd Iau yng Nghenarth, Sir Gaerfyrddin.

Hazel Evans (Plaid Cymru) 638
Henrietta Hensher (Tori) 141

Ymadawiad Phil Woolas

Fedra i ddim peidio a gadael i hanes yr Uchel Lys yn amddifadu'r cyn weinidog mewnfudo, Phil Woolas o'i sedd seneddol fynd heibio heb wneud sylw neu ddau.

Yn gyntaf mae Phil Woolas wedi cael ei hun yn y sefyllfa yma oherwydd iddo ddweud celwydd am wrthwynebydd er mwyn ennill etholiad. Mae yna ormod o'r math yma o beth yn digwydd ar lefelau seneddol a lleol, ac mae'n dda o beth bod safiad yn cael ei gymryd gan yr awdurdodau cyfreithiol.

Yn ail mi fydd rhai ohonoch yn cofio mai dyma'r gweinidog ddangosodd cyn lleied o gydymdeimlad tuag at Shirley Evans ac Evelyn Calcabrini o'r Wladfa pan geisiodd y rheini ddod i aros i Gymru.

A wna innau ddim trafferthu dangos cydymdeimlad tuag at Phil - trist iawn, very sad.

Rali S4C

Wel mae'r rali wedi ei chynnal, ac roedd yn gryn lwyddiant o ran y nifer o bobl a ddaeth allan. 2,000 yn ol y trefnwyr a 1,500 yn ol y cyfryngau. Mae'n debyg gen i mai dyma'r wrthdystiad iaith sydd wedi dennu'r dyrfa fwyaf ers cryn gyfnod.

Mae'n ddiddorol i nifer o'r siaradwyr gyfeirio at y ffaith bod y gyfrifoldeb tros amddiffyn y sianel bellach yn syrthio ar genhedlaeth newydd. Efallai wir, ac roedd yna amrediad da o ran oedran y sawl oedd yn bresennol. Roedd fodd bynnag yn ddiddorol cymaint o bobl o'r genhedlaeth a ymladdodd y frwydr wreiddiol yn ol ar ddiwedd y saith degau oedd yno.

Fel un sydd o'r genhedlaeth honno, roedd yna rhyw ymdeimlad weithiau, wrth edrych ar rhai o'r bobl yn y dyrfa, bod amser yn chware tric, a fy mod yn ol yng ngwrthdystiadau'r saith degau hwyr. Doedd o ddim yn deimlad anymunol er gwaethaf yr amgylchiadau. Roeddwn yn cael fy hun yn ceisio cofio manylion record troseddol yn ogystal ag enwau'r gwahanol wynebau yn y dyrfa. Roedd hynny'n ddiddorol, ac yn adrodd cyfrolau am y dosbarth canol Cymraeg ei iaith.

Mi wasgarodd y genhedlaeth honno gyda'r pedwar gwynt ar ddechrau'r wythdegau i pob rhan o Gymru a thu hwnt, heb lawn sylweddoli maint ei llwyddiant o droi'r llywodraeth a sefydlu sianel cyfrwng Cymraeg. O fewn ychydig flynyddoedd byddai'r un llywodraeth wedi gwrthod ildio i fyddinoedd yr Ariannin, i rym diwydiannol y glowyr ac i ymprydwyr newyn ac unedau arfog yr IRA a'r INLA.

Ac rwan mae amgylchiadau yn dod a'n cenhedlaeth ni, nad oedd fawr hyn na phlant bryd hynny, yn ol at ei gilydd ynghyd a chenedlaethau eraill, hyn a ieuengach i wneud rhywbeth mae'n rhaid ei wneud.

Rydym yn troedio'r un tir ag oeddym yn ei droedio ddeg mlynedd ar hugain yn ol - efo'n gilydd yn ceisio cynnal rhywbeth sydd yn bwysicach na dim arall i ni. Roedd parhad y Gymraeg yn fater nad llawer ohonom yn teimlo bod gennym ddewis ond ei gynnal bryd hynny, ac mae pethau'n debyg rwan. Tristwch bod yn Gymro yn yr oes sydd ohoni ydi ein bod yn gorfod cynnal fflam fach sy'n ddigon egwan ar brydiau, gan wybod mai dim ond ni sydd yna i wneud hynny. Dim ond ni - caredigion y Gymraeg o pob cenhedlaeth.

Gobeithio y bydd pethau yn llai o drafferth ac yn llai costus o ran amser, a gwrthdaro efo'r gyfraith nag oeddynt ddeg mlynedd ar hugain yn ol.

Etholiad Cyffredinol ar y ffordd

Cyn i neb ddychryn yn ormodol mae'n debyg y dyliwn egluro mai son am Weriniaeth Iwerddon ydw i, ac nid y DU.

Fel y gwyddoch efallai mae'r glymblaid bresennol (Fianna Fail, Y Blaid Werdd, a chriw - ahem - diddorol - o aelodau seneddol annibynnol) wedi bod mewn grym ers 2007. Yn ystod yr amser hwnnw maent wedi bod yn gynyddol amhoblogaidd, ac mae eu mwyafrif wedi bod yn mynd yn llai, ac yn llai nes ei fod bellach prin yn bodoli. Un o'r dulliau maent wedi ei ddefnyddio o ddal gafael ar rym ydi trwy beidio a galw is etholiadau pan mae seddi yn mynd yn wag. Mae yna bedair cadair wag yn y Dail ar hyn o bryd.

Beth bynnag, mae'n ymddangos bod y sioe ar fin dod i ben, ac yn rhyfedd iawn dau digwyddiad yn ymwneud a Donegal, un o gadarnleoedd Fianna Fail sydd yn gyfrifol am hynny. Echdoe ymddiswyddodd yr aelod hynod liwgar tros Donegal North East Jim McDaid o'r Dail. Cyn aelod o Fianna Fail oedd McDaid, ond roedd wedi cael ei hel o'r blaid yn 2008 - serch hynny roedd yn pleidleisio trostynt yn amlach na pheidio.

Dyn llai lliwgar o'r enw Pearse Doherty sydd eisiau cynrychioli etholaeth Donegal South West tros Sinn Fein oedd yn gyfrifol am yr ail glec i'r glymblaid. Ar ol cyfnod maith heb is etholiad penderfynodd fynd a'r llywodraeth i'r Uchel Lys er mwyn eu gorfodi i gynnal yr is etholiad. Roedd fwy neu lai pawb o'r farn nad oedd ganddo unrhyw obaith o ennill, yn rhannol oherwydd y ffaith nad oedd y berthynas rhwng ei blaid a'r Uchel Lys yn arbennig o dda a dweud y lleiaf. Roedd mwy neu lai pawb yn anghywir, ac roedd y dyfarniad o blaid Doherty, ac yn feirniadol iawn o'r llywodraeth. 'Doedd pedair mis ar ddeg heb is etholiad ddim yn dderbyniol i'r Uchel Lys, a chafwyd dyfarniad damniol bod y llywodraeth yn gweithredu'n groes i'r Cyfansoddiad.

Brian Cowen - Prif Weinidog y Weriniaeth - ei flas enw i gyfaill a gelyn fel ei gilydd ydi BIFFO Cowen. Mae BIFFO'n sefyll am Big Ignorant Fat F***er from Offaly - rhag ofn eich bod eisiau gwybod.

O fewn oriau roedd y llywodraeth ar lawr y Dail yn symud yr wis i gynnal yr is etholiad, ac o fewn oriau wedi hynny roedd ymgeiswyr pleidiau eraill yn yr Uchel Lys yn cychwyn ar y broses o orfodi'r llywodraeth i gynnal is etholiadau mewn etholaethau eraill. A dyna lle'r ydym ni ar hyn o bryd. Mae gan y llywodraeth gyllideb i'w chyflwyno ar ddechrau Rhagfyr nad yw'n sicr o wneud ei ffordd trwy'r Dail beth bynnag. Bydd is etholiad Donegal South West wedi ei chynnal cyn hynny, ac o fewn ychydig fisoedd (hyd yn oed os bydd y llywodraeth yn dal i sefyll) bydd dwy o'r tair is etholiad arall wedi eu gorfodi ar y llywodraeth. A bydd y llywodraeth yn colli yr is etholiadau yn ogystal a'u mwyafrif, ac felly byddant yn syrthio.

Ar hyn o bryd mae Fianna Fail yn drydydd yn y polau, 'dydyn nhw ddim wedi methu dod yn gyntaf mewn pedwar ugain o flynyddoedd mewn etholiad cyffredinol.

Dyddiau difyr yn wir - os oes gennych ddiddordeb yng ngwleidyddiaeth cymdogion agosaf llawer ohonom.

Methiant yn galw methiant arall yn fethiant

Yn anarferol braidd 'dwi'n cael fy hun mewn cytundeb llwyr efo Peter Hain ynglyn a'r hyn ddywedodd wrth Cheryl Gillan heddiw:

You failed to stand up for S4C, you failed to stand up for the defence training college, you failed to stand up for the Anglesey energy island, you failed to stand up for the Severn barrage, you got a terrible deal for Wales out of the comprehensive spending review. I'm sorry to say you are failing Wales abysmally. If you are not going to fight for Welsh jobs, you shouldn't be in your job.



Mae Gillan a'i grwp bach o aelodau seneddol Toriaidd Cymreig llywath a lleddf wedi methu'n llwyr i amddiffyn buddiannau Cymru hyd yn hyn. Maen nhw mor amherthnasol i benderfyniadau'r llywodraeth yn Llundain fel nad oes ganddynt fawr o obaith o hyd yn oed lwyddo i atal deddfwriaeth newid ffiniau etholiadol fydd yn rhoi seddi'r mwyafrif ohonynt mewn perygl gwirioneddol.

Ond mae mae'n rhaid wrth dderyn glan i ganu, a methiant llwyr oedd cyfnod Peter Hain ei hun fel Ysgrifennydd Gwladol tros Gymru. Bu Hain yn Ysgrifennydd Gwladol ers 2002, a bu ei lywodraeth mewn grym yn San Steffan ers 1997.

Ac ar ddiwedd y cyfnod hir yma mae Cymru yn dal yn agos at waelod pob tabl sy'n mesur cyfoeth yn y DU, ac mae mor ddibynnol ar wariant cyhoeddus fel bod y toriadau sydd ar y gweill yn mynd i daro Cymru yn galetach na'r un rhan arall o'r DU. Mae yna cyn lleied o gyflogwyr preifat mawr yn y wlad fel bod pob cynllun cyfalaf sy'n cael ei ddileu gan y Toriaid yn gic anferthol i'r holl economi. Ar ddiwedd cyfnod Hain mae'r sector breifat yn llawer rhy wan i wneud iawn am y swyddi fydd yn cael eu difa gan y Toriaid. Mae Hain a'i lywodraeth Lafur wedi ein gadael yn hollol ddiymgeledd yn wyneb yr hyn sydd o'n blaenau.

Methiant yn galw methiant yn fethiant.

S4/C, Nick Bourne a Glyn Davies

Mae'n dda gen i nodi bod consensws ymysg arweinwyr y pleidiau yn y Cynulliad ynglyn a'r bygythiad sy'n wynebu S4/C. Mae'n dda gen i hefyd nodi bod y llythyr a anfonwyd ganddynt at David Cameron yn dangos eu bod yn ymwybodol o natur y bygythiad i S4/C - a bod y rheiny yn ymwneud yn uniongyrchol a'r trefniadau cyllido a'r tebygrwydd y bydd annibyniaeth golygyddol y darlledwr yn cael ei golli. Mae'r alwad am ddiddymu Awdurdod S4/C wedi adolygiad llawn hefyd yn awgrymu eu bod yn ymwybodol bod gwendidau arwyddocaol yn y modd y mae'r sianel wedi ei rheoli a'i goruwchwylio tros y blynyddoedd diweddar.

Siom fodd bynnag ydi sylwi nad ydi'r negeseuon yma yn ymddangos i fod wedi treiddio i ymwybyddiaeth y gwleidyddion Toriaidd Cymreig yn San Steffan. Mae blog Glyn Davies yn gwneud hynny'n weddol glir.

Yn wahanol i arweinydd y Toriaid Cymreig, ymddengys bod Glyn yn rhyw feddwl bod llawer i'w ddweud tros y penderfyniad, a rhywsut neu'i gilydd mae'r dyn wedi argyhoeddi ei hun iddo gael yr hyn roedd ei eisiau yn y lle cyntaf (I wanted S4C to continue as an 'independent' Welsh Language channel, funded sufficiently well to provide quality output _ _ _ I'm not sure that I didn't get all that I wanted.). Roedd hefyd yn disgrifio'r gwrthwynebiad eang a thrylwyr i gynlluniau Hunt fel orchestrated outrage.

Er efallai ei bod yn deg nodi fod barn Glyn am y penderfyniad braidd yn gyfnewidiol a'i fod ar adegau eraill yn rhyw feddwl efallai bod yna rhywbeth o'i le ar y setliad arfaethiedig a'i fod yn bwysig ei fod yn dweud ei fod yn gweithio y tu ol i'r llenni i wella pethau.

Cyn i'r penderfyniad gael ei wneud i daflu S4/C ar drugaredd tyner y Bib, roedd Glyn yn hynod flin bod y Gweinidog Treftadaeth a Diwylliant Cymreig, Alun Ffred Jones wedi awgrymu nad oedd Jeremy Hunt (y gweinidog Prydeinig) yn rhyw ymwybodol iawn i bwysigrwydd y sianel i'r iaith Gymraeg. Roedd wedi gwneud ei hun yn fwy blin fyth efo'i ddehongliad bisar o feirniadaeth o grebwyll Jeremy Hunt mewn materion Cymreig, fel ymgais i ddweud mai dim ond Plaid Cymru sy'n poeni am ddyfodol y sianel.

Mae'n ymddangos nad ydi Nick Bourne yn cytuno efo edmygedd ceg agored Glyn o allu rhyfyddol Hunt i ddirnad materion Cymreig - na chwaith bod sefyllfa newydd S4/C yn hynci dori.

Mae yna rhywbeth yn bathetig am flogiad diweddaraf Glyn ar y pwnc, lle mae'n canmol y dylanwad mae ACau Toriaidd Cymru wedi ei gael ar benderfyniadau Hunt (many of whom have been working very hard to ensure that a vibrant independent Welsh Language TV channel continues into the long term).

Y gwir syml amdani yw nad ydi Hunt, hyd yn hyn, wedi cymryd y mymryn lleiaf o sylw o farn yr aelodau seneddol hynny (hyd yn oed os ydi hi'n wir eu bod nhw wedi bod wrthi fel lladd nadroedd yn dadlau tros rhywbeth neu'i gilydd i'w wneud efo'r Sianel). Yn ol ei gyfaddefiad ei hun ni ymgynghorwyd a Glyn (na felly'r Swyddfa Gymreig na'r aelodau seneddol Cymreig) cyn gwneud y datganiad syfrdanol am ddyfodol S4/C. 'Doedd eu barn nhw ddim digon pwysig i fynd i ofyn amdano. Mae'r Swyddfa Gymreig, yr Aelodau Seneddol Toriaidd Cymreig a Glyn ei hun yn amherthnasol, yn ynysig ac yn ymylol o safbwynt y llywodraeth glymbleidiol yn Llundain. Os nad ydi saga S4/C yn ddigon i brofi hynny i chi, meddyliwch am ffawd y swyddfa basports, San Tathan, y morglawdd ar yr Hafren, cynlluniau i uwchraddio is strwythur trafnidiaeth yn y De ac ati.

Gobeithio, wir Dduw, bod mae gan Nick Bourne fwy o ddylanwad.