Rhagrith o'r top

Mae Llais Gwynedd mewn grym yng Ngwynedd. Dydw i ddim yn tynnu coes - maen nhw'n rheoli, nid y byddai neb yn credu hynny o ddarllen blogs fel un y Cynghorydd Gwilym Euros Roberts, neu ddarllen y wasg leol. Y rheswm am hyn ydi bod pob plaid mewn grym yng Ngwynedd. Mae'r sir yn anarferol iawn i'r graddau mai ychydig iawn o gynghorau sydd yn gweithredu trefn lle mae grym yn cael ei rannu rhwng yr holl grwpiau.

Mae gan Lais Gwynedd ddau aelod ar Fwrdd Rheoli Cyngor Gwynedd - y Cynghorydd Gwilym Euros Roberts, a'r Cynghorydd Alwyn Gruffydd. Felly mae Gwilym ymysg gwleidyddion lleol mwyaf pwerus y sir.

Nid oherwydd llwyddiant etholiadol i'w grwp mae wedi cael ei hun yn y sefyllfa yma - chwi gofiwch i Lais Gwynedd golli etholiadau 2007 yn drwm, gan lwyddo i ennill tair sedd ar ddeg o'r saith deg pum sedd posibl. Yn wir, roedd eu cefnogaeth ar hyd y sir mor sobor o wan fel nad oeddynt yn gallu dod o hyd i ymgeisydd hyd yn oed am tua dau draean o'r seddi.

Y rheswm bod Llais Gwynedd mewn sefyllfa i ymarfer grym ydi oherwydd i Blaid Cymru benderfynu ar drefn gynhwysol yn ol yn nyddiau cynnar y cyngor unedol. 'Dwi'n deall pam y byddai'r arweinyddiaeth eisiau mynd i lawr y llwybr hwn, ond roeddwn yn anghytuno efo'r penderfyniad ar y pryd, a 'dwi'n dal i anghytuno heddiw. Fedra i ddim gweld y pwynt mynd i'r drafferth a'r gost o ennill grym, dim ond i'w rannu efo pleidiau aflwyddiannus ar ol yr etholiad. Os ydi'r fathemateg yn gorfodi plaid i rannu grym - iawn - ond ni ddylid gwneud hynny efo pawb a phopeth.

Mae grwp Gwilym yn ychwanegu cymhlethdod pellach i'r drefniant anfoddhaol yma oherwydd eu bod yn sefydliadol anabl i ymarfer grym yn gyfrifol. Gweler y stori fach yma ar ei flog er enghraifft. Fel un o arweinwyr y cyngor, a'r aelod oedd yn gyfrifol am faterion personel roedd ganddo gryn gyfrifoldeb am gomisiynu gwaith ymchwil i lefelau cyflog a baich gwaith swyddogion Cyngor Gwynedd. Roedd rhesymau da am gynnal yr ymchwil yma - y ffaith bod cyflogau swyddogion Gwynedd yn isel o'u cymharu a phobl sy'n gwneud swyddi tebyg mewn rhannau eraill o Gymru yn ogystal a sefyllfa yng Ngwynedd lle mae yna ad drefnu sylweddol wedi bod, sydd yn ei dro wedi arwain at gynyddu baich gwaith swyddogion.



Yn wir mae'r sefyllfa cyn waethed fel mai'r unig ffordd y llwyddwyd i gael ymgeisydd addas i lenwi un o swyddi pwysicaf y sir (o bosibl yr un pwysicaf) yn ddiweddar oedd oherwydd bod unigolyn yn fodlon cymryd gostyngiad yn ei gyflog. 'Dydi hi ddim yn bosibl rhedeg cyngor fel hyn. Un casgliad posibl oedd i'r adolygiad mewn gwirionedd - dod a'r cyflogau yn nes at rai gweddill awdurdodau Cymru. O weld y casgliad cwbl ragweladwy yma i archwiliad roedd o ei hun yn rhannol gyfrifol am ei gomisiynu, penderfynodd ei wrthwynebu - ond gwneud hynny tra'n dal ei sedd ar y Bwrdd Rheoli - ac felly wadu'n llwyr yr egwyddor o gyfrifoldeb corfforiaethol - conglfaen unrhyw drefn o reoli ar y cyd. Wnawn ni ddim hyd yn oed trafod y syniad dw lali yma gan un arall o gynghorwyr Llais Gwynedd o roi rhwng hanner a thraean cyflogau awdurdodau eraill i swyddogion Gwynedd - cam fyddai o'i weithredu yn arwain at yr exodus mwyaf ers dyddiau Moses.

Neu cymerer y stori bach yma - eto o flog Gwilym. Dweud mae Gwilym bod toriadau dybryd ar y ffordd mewn grantiau gan Wynedd i'r sector wirfoddol. Mae'n bosibl ei fod yn gywir, ac mae'n bosibl nad ydyw. Mae'r Bwrdd - chwi gofiwch bod Gwilym yn aelod o'r Bwrdd - ynghyd a'r Pwyllgorau Craffu a'r Cyngor Llawn wedi gofyn i pob adran fodelu toriadau posibl yn eu cyllideb. Dydi hynny ddim yn golygu y bydd pob toriad yn mynd rhagddo - i'r gwrthwyneb, ond mae'r ymarferiad yn ei gwneud yn glir i aelodau am beth y byddant yn pleidleisio. Aelodau etholedig fydd yn penderfynu pa doriadau fydd yn mynd rhagddynt, a pha rai na fydd yn digwydd. Rwan, pan mae Gwilym yn rhoi pennawd fel Mwy o Ragrith o'r Top mae'n anghofio ychwanegu ei fod o ei hun yn ddigon agos at y top. Mae'r ymarferiad o fodelu toriadau yn rhywbeth mae o ei hun a gweddill aelodau Llais Gwynedd wedi bod yn rhannol gyfrifol am ofyn i adrannau ei wneud. Ond pan mae Gwilym yn gweld cynigion posibl nad yw'n rhy hoff ohonynt, mae'n cwyno am y top.

Y cwestiwn diddorol ydi pam? Pam bod haenen uchaf Llais Gwynedd - yr haenen sy'n rhannol gyfrifol am reoli'r sir, yn ymddwyn fel pe bai ganddynt ddim oll i'w wneud a rhedeg y sir honno? Wedi'r cwbl ym mhob ffordd ag eithrio hon maent yn bobl resymegol hyd y gwn i. 'Dwi'n credu mai syniadaeth sylfaenol y grwp ydi'r broblem ganolog.

Mae'r blog yma wedi edrych ar syniadaeth a naratif gwleidyddol Llais Gwynedd yn y gorffennol - yma ac yma er enhraifft. I dorri stori hir yn fyr roeddwn yn gosod Llais Gwynedd yng nghyd destun gwleidyddiaeth populist, ac yn dadlau bod ei syniadaeth yn tynnu ar elfennau cyfyng o'r feddylfryd honno ac yn ffurfio gwleidyddiaeth syml a chul iawn. Prif hanfod y wleidyddiaeth honno ydi'r gred bod Plaid Cymru ac uwch swyddogion Cyngor Gwynedd yn ddrwg, a bod Llais Gwynedd yn dda. Nid oes gan y cyhoedd le yn y tirwedd bach syml yma ag eithio i dwt twtian at ddrygioni Plaid Cymru a'r swyddogion, ac i ddotio at ddaioni Llais Gwynedd.

Mi wnes i fathu term (ychydig yn angharedig efallai) ar y pryd i ddisgrifio'r wleidyddiaeth - gwleidyddiaeth yr anterliwt. Dramau bach o'r ddeunawfed ganrif oedd yn aml yn cynnig moeswersi syml oedd yr anterliwtiaid. Doedd yna byth ymgais i fynd i'r afael a chymhlethdod bywyd. O farnu o ddigwyddiadau diweddar, anterliwt o blaid ydi Llais Gwynedd o hyd mae gen i ofn.

Y broblem i Lais Gwynedd yn y bon ydi hyn - yr unig beth sy'n cadw'r grwp at ei gilydd ydi gwleidyddiaeth bach syml yr anterliwt, a chyda mae aelodau yn crwydro oddi ar y tir cyfyng hwnnw ac yn dechrau ymateb i broblemau go iawn mewn ffordd aeddfed, maent yn ymddwyn mewn ffordd sy'n gosod straen ar feddylfryd simplistig y grwp. Os ydi'r feddylfryd honno'n cael ei difa, yna mae'r grwp yn colli ei cohesion mewnol, a 'does yna ddim ar ol ag eithrio unigolion sydd heb fawr yn gyffredin.

Mae yna adegau pan mae'n ymddangos y gallai Llais Gwynedd esblygu i fod yn rhywbeth defnyddiol. Er enghraifft roeddwn yn ei chael yn fater o gryn galondid pan gytunodd y Cynghorydd Seimon Glyn i gynrychioli Llais Gwynedd ar weithgor ail drefnu ysgolion y sir. Mae gen i gryn barch at Seimon, mae'n hen gyfaill i ysgolion cynradd - a fedra i ond meddwl y byddai ei gyfraniad yn werthfawr ac yn gydymdeimladol tuag at yr ysgolion hynny. Yn anffodus tynnodd ei enw'n ol, gan adael Llais Gwynedd yn ddi gynrychiolydd ar y panel. 'Dwi ddim am feirniadu Seimon am hynny - 'dwi'n siwr bod ganddo ei resymau da tros wneud yr hyn a wnaeth. Beth bynnag ei resymau personol o, 'doedd hi ddim yn bosibl i Lais Gwynedd barhau efo'r trefniant oherwydd bod hynny'n amharu ar eu naratif a'u syniadaeth greiddiol. Roedd eu prif blatfform yn datgymalu.

'Dydi gwleidyddiaeth yr anterliwt ddim yn wleidyddiaeth addas ar gyfer plaid sydd eisiau rheoli - mae cadw at ei gofynion syml yn ei gwneud yn amhosibl rheoli - mae'n gorfodi'r sawl sydd yn ei harddel i ymateb mewn ffordd simplistig a rhagweladwy i bob problem - fel cwn Pavlov. Ar y llaw arall, mae'n wleidyddiaeth addas ar gyfer gwrthblaid - nid gwrthblaid adeiladol a chreadigol wrth gwrs - ond gwrthblaid sydd eisiau gwrthwynebu pob dim.

Dyma pam nad ydi'r sefyllfa bresenol yn gynaladwy yng Ngwynedd. 'Dydi o ddim yn addas i gael rhan o'r glymblaid (a dyna beth ydi o mewn gwirionedd) sy'n rheoli yn ymddwyn fel gwrthblaid pob tro mae problem anodd yn codi sy'n gofyn datrysiad amhoblogaidd - un sy'n torri ar y naratif o ni = da, nhw = drwg. Mae rheoli Gwynedd yn effeithiol wedi mynd yn nesaf peth i amhosibl.

Efallai bod system Bwrdd wedi gweithio yn y gorffennol, ond dydi o ddim yn gweithio yn y tirwedd gwleidyddol sydd ohoni. Not fit for purpose ydi'r term Saesneg. Mae'n bryd i ni symud i drefn Cabinet (trefn lle nad ydi grym yn cael ei rannu rhwng pawb), ac i Blaid Cymru ddod i ddealltwriaeth efo grwp arall ynglyn a rheoli'n effeithiol a chydwybodol. Yn anffodus, nid oes gan y Blaid fwyafrif clir ar y funud, ond 'dydi'r grwp Llafur, yr un Lib Dem na'r rhan fwyaf o'r grwp Annibynnol ddim yn llafurio efo maen melin o ideoleg am eu gwddf - maen melin sy'n ei gwneud yn amhosibl iddynt gyd reoli'n effeithiol. Mae yna hen ddigon o ddewis.

Mae'n bryd i Wynedd symud ymlaen.