Sunday, January 05, 2014

Caredigion y Gymraeg sydd ddim yn ei throsglwyddo i'w plant

Rhyw ddilyn sgwrs ar Trydar oeddwn i neithiwr am y ffaith i Wyn Roberts – dyn sy’n cael ei glodfori fel rhywun a wnaeth lawer i hyrwyddo’r Gymraeg – fethu a throsglwyddo’r iaith i’w blant ei hun, a hynny er gwaethaf y ffaith ei fod ef a’i wraig yn siaradwyr rhugl.  

Dydi’r math yma o beth ddim mor anghyffredin a hynny – dwi ddim yn gwybod os y dylid poeni nad ydi’r gweinidog sy’n gyfrifol am yr iaith Gymraeg yn gallu dwyn perswad ar ei blant ei hun i ddefnyddio’r Gymraeg – er a bod yn deg a Charwyn Jones mae’n eu hanfon i ysgol Gymraeg.  Wnaeth ei gyn fos – Rhodri Morgan – ddim trosglwyddo’r iaith i’w epil ei hun, pan oeddynt yn blant o leiaf er ei fod yn fab i’r Athro T J Morgan.  Mae rhywun yn cymryd nad y Gymraeg ydi mamiaith ei arch elyn o fewn y Blaid Lafur – Alun Michael  - ond aeth hwnnw ati i sicrhau bod ei blant yn siarad y Gymraeg.  

Mark Drakeford oedd olynydd Rhodri Morgan fel AC Gorllewin Caerdydd – mae Mark yn siarad y Gymraeg ac yn ymddiddori mewn addysg cyfrwng Cymraeg, ond fyddech chi byth yn credu hynny o siarad a’i ferch.  Penderfynodd y Bib ddilyn pedwar ymgeisydd Aberconwy yn ystod Etholiad Cyffredinol 2005 ond roedd un yn llawer llai rhugl ei Gymraeg na’r disgwyl – Gareth Roberts, mab yr Arglwydd Roberts.  Doedd yna fawr neb mwy di flewyn ar dafod yn ei gefnogaeth o’r Gymraeg na’r bardd Saesneg RS Thomas, ond doedd y gefnogaeth ddim yn ymestyn i drosglwyddo’r Gymraeg i’w fab.  Gallwn fynd ymlaen ac ymlaen.

Rwan fyddwn i ddim yn disgrifio’r un o’r uchod fel pobl sy’n wrthwynebus i’r Gymraeg  - mae nifer ohonynt wedi gwneud cryn dipyn o waith i gynnal yr iaith yn eu bywydau cyhoeddus - ond eto maen nhw i gyd (oni bai am Alun Michael a Carwyn o bosibl) wedi gweithredu yn eu bywydau preifat mewn modd hynod niweidiol i'r iaith.  Petai pawb yn dilyn eu hesiampl byddai'r iaith yn farw gelain.  

Felly beth ydi'r eglurhad am yr ymddygiad anghyson yma?  Mae'n debyg y byddech yn cael ateb gwahanol gan pob un ohonynt petaech yn holi - ond efallai bod yr ateb yr un peth ar eu cyfer nhw i gyd mewn gwirionedd.  Pan rydym yn gweld rhywbeth fel cysyniad haniaethol ond ddim yn ei fyw gall y cysyniad fod yn bwysig i ni ond mewn ffordd sydd ddim yn treiddio'n bywydau mewn gwirionedd.  Nid cysyniad haniaethol ydi iaith - mae'n rhywbeth sy'n rhan o'n byw a'n bod.  Os nad ydym yn ei defnyddio yn ein bywydau pob dydd gall droi'n gysyniad - yn rhywbeth i'w chefnogi - ond ddim i'w chefnogi yn y ffordd bwysicaf un.  Dydi o ddim ots pa mor gefnogol ydym i'r iaith rydym yn negyddu'r gefnogaeth honno os nad ydym yn ei defnyddio a'i byw.





10 comments:

Plaid Gwersyllt said...

Ellai enw nifer o fobol sy'n gneud bywoliaeth dda o'r sector Gymraeg sydd ddim yn trosglwyddo yr iaith i'w plant nac yn gyrru nhw i ysgolion Cymraeg.

Hogyn o Rachub said...

Ddaru Nain ddim siarad Cymraeg â Mam. I fod yn deg, priododd â Sais a symud i Loegr i fyw, a dychwelyd i Gymru a wnaeth hi gyda 'nhaid a mam a mam erbyn hynny'n 16 oed.

Ond dwi ddim yn meddwl 'na symud i Loegr oedd pam na siaradodd Nain Gymraeg â Mam ond yn hytrach dwi'n amau ei bod hi'n un o'r bobl a feddyliodd erioed bod y Gymraeg yn gyfrifoldeb i rywun arall.

Y mae'r Gymraeg yn annwyl i Nain ond dwi ddim yn siwr a ydi hi erioed wedi meddwl bod ei chynnal yn gyfrifoldeb, ac yn sicr ddim yn ddyletswydd, arni. Dwi ddim yn meddwl na chynnyrch ei hoes ydi hi ychwaith o ran hynny - jyst fel'na mae rhai unigolion yn teimlo. Hyd yn oed, efallai, rhai fel Wyn Roberts oedd actiwli efo cyfrifoldeb dros yr iaith.

Anonymous said...

Mae'r 'o bosibl' ar ol enwau Alun Michael a Carwyn yn ddiangen. O ran yr ail, mae 'na ymrymiad go iawn ar yr aelwyd gyda Lisa (ei wraig o Wyddeles) wedi dysgu'n rhugl.

Ond mae dy bwynt cyffredinol yn dal ac yn gwbl ddilys.

Rhywbeth arall fyddai'n ddiddorol ei ystyried yw'r nifer uchel iawn o uwchreolwyr mewn cyrff llywodraethol ac iechyd yng Nghymru sy'n byw dros y ffin ag felly ddim yn defnyddio/dioddef y gwasanaethau y maent yn gyfrifol amdanynt...

Cai Larsen said...

Cyfeirio at CJ ac nid AM oedd yr 'o bosibl' - a'r rheswm am ei gynnwys oedd diffyg gwybodaeth ar fy rhan i - doedd 'na ddim bwriad i fod yn gas yn ddi angen.

Anonymous said...

Pwy ydi'r 'Arglwydd Rogers' ? . Ai yr Arglwydd (Roger) Roberts ti'n meddwl ?

Cai Larsen said...

Ia sori - slip.

Anonymous said...

Mae wyrion Wyn Roberts yn siarad cymraeg a dwi'n nabod nifer fawr o'r genehedlaeth a gollwyd sydd wedi gyrru eu plant I ysgolion cymraeg

Dwi'nne'n hun yn gynhyrch teulu a a ailddarganfyddodd y gymraeg ar ol ei cholli dechrau'r ugeinfed ganrif. Weithia dach chi ddim yn gwybod besgynnoch chi nes fod chi wedi ei golli fo - I gyfeithu'n wael can rhyw fodan o America

Ond paid a son am Huw Edwards a'i blant di gymraeg y math gwaethaf o gymro sentimental yn rhefru am gapeli rownd y ril

Anonymous said...

Ie Huw Edwards....a'i dad a ddywedodd fod cas ganddo'r 'Prydeindod 'ma!'

Anonymous said...

Be am 75% ish o gast pobl y cwm, criw rhaglen Jonathan i enwi 2 esiampl sydd yn ennill bywoliaeth o'r gymraeg ond yr eiliad ma y golau coch ar y camera i ffwrdd yn trydar a sgwrsio yn yr iaith fain.

William Dolben said...

Gwir bob gair, Cai

Dim byd newydd dan haul…

Dyma farn F. Wynn Jones yn ei lyfr: Godre'r Berwyn (1955 t. 158):

"Yr wyf ar brydiau wedi llefaru dameg mai cyffelyb i'r llwynog (chwedl Aesop am y llwynog a'r gath) yw llawer o bobl yng Nghymru gyda'u lliaws dyfeisiau i achub yr iaith rhag dinistr-cynadledda a llunio penderfyniadau , protestio ac areithio-pryd y buasai un "tric" sydd yn rhy syml i lawer ohonsynt weld, sef i bob un ddysgu Cymraeg i'w blant ei hun, yn ddigon i ennill y frwydr."

Wrth gwrs rwy'n syrthio ar fy mai am fethu fi fy hun yn hyn o beth. Yr esgus ydi fy mod yn byw ym Madrid er 23 mlynedd.

Hawdd deall y rhai a methodd traddodi'r iaith yn y pumdegau a chwedegau pan oedd pryderon dôd ymlaen yn y byd (Saeseg) a diboblogi'n pwyso ar bawb. Dylid cofio fod dirywiad llawer ei iaith leiafrifol wedi bod yn gynt na'r Gymraeg gyda dyfodiad radio, teledu a ffyrdd gwell: Gaeleg yr Alban, Llydaweg, Gwyddeleg. Er mor anghysbell Ynys Hir mae'r Aeleg ar ddarfod a nid ar y mewnlifiad mae'r bai er yr holl sôn a White Settlers

Hanner can mlynedd yn ôl, roedd gadael y Fro Gymraeg a symud i le fel Abergele neu Landudno neu Fangor gyfystyr â cholli'r iaith o achos ffasiwn a diffyg ysgolion Cymraeg a mae ystadegau arolygon iaith yn Sir Ddinbych (1948) a Sir Gaernarfon ym 1952 yn dangos fod y rhan fwya o blant un neu ddau riant Cymraeg yn siarad Saesneg ar yr aelwyd yr adeg honno yn y trefydd Seisnigaidd pan oedd Cymreictod Hiraethog ac Eryri yn llethol

Ond heddiw y cwestiwn ydi pam, er gwaetha ac yn nanedd yr holl gyfundrefn o addysg Gymraeg a´r hybu ydi rhai plant Cymry Cymraeg yn tyfu'n uniaith Saesneg?

Rydym yn orddibynnol ar yr ysgolion. Rwy'n nabod digon o blant oedd eu tad neu fam yn hanu o'r fro Gymraeg, wedi cael addysg cyfrwng Cymraeg ond wedi ei "hangofio" hi!