Clirio'r Ucheldiroedd a gwleidyddiaeth Gwynedd

Yn ol blogiad diweddaraf Gwilym Euros mae'r Cynulliad (a thrwy hynny Plaid Cymru wrth gwrs) yn dilyn yr union bolisïau arweiniodd at wacáu ucheldiroedd yr Alban 150 o flynyddoedd yn ôl.

Hmm - clirio'r Ucheldiroedd - neu o leiaf ail don y gwagio mawr. Mi fyddwch yn gwybod bod y gwagio yn ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg yn ymgais gan landlordiaid mawr i gael gwared o'u tenantiaid er mwyn gwneud lle i geirw coch, er mwyn i gyfoethogion o Loegr a De'r Alban gael mynd i'w hela. Roedd hynny'n fwy proffidiol na chymryd rhenti tenantiaid mae'n debyg.

Felly aethwyd ati i droi tenantiaid tlawd o'u man ffermydd a gorfodi iddynt symud i ffwrdd neu fyw gorau y gallent yn yr awyr agored. Os oeddynt yn gwrthod byddai eu tai yn cael eu llosgi, a chafodd nifer eu llofruddio. Yn aml byddai pob ty mewn pentref yn cael ei losgi i'r llawr gan adael y trigolion yn gwbl ddi ymgeledd. Weithiau byddant yn gwneud ymdrech dreuenus i ail godi eu cartrefi, cyn gweld y rheiny'n cael eu chwalu yn eu tro. Mynd ar longau i America, Canada neu Awstralia oedd ffawd llawer o'r treueniaid hyn - ond roedd llawer yn marw ar y ffordd o golera. Bu'n rhaid i ddegau lawer o filoedd symud o dan yr amgylchiadau hyn.



Er nad oedd y dioddefaint yn yr Alban ar yr un raddfa na'r hyn oedd yn digwydd yn yr Iwerddon ar yr un pryd, roedd amgylchiadau erlid man denantiaid yr Alban yn erchyll - megis y deg a phedwar ugain o bobl a gafodd eu hel o'u bythynod yn Swydd Ross a gorfod byw yn yr awyr agored mewn mynwent gyfagos. Neu drigolion Barra a De Uist a gafodd eu dwylo a'u traed wedi eu clymu a'u taflu fel defaid ar longau i'w cludo i America gyda dim ond carpiau pathetig yr oeddynt yn eu gwisgo. Neu'r ugain o ferched o Ross a gafodd eu curo'n anymwybodol gan yr heddlu a'u carcharu am wrthod derbyn gwis i adael eu cartrefi.

Mae'r disgrifiadau cyfoes hyn yn rhoi blas i ni o erchylldra'r cyfnod:

The scene of wretchedness which we witnessed as we entered on the estate of Col. Gordon was deplorable, nay heart‑rendering. On the beach the whole population of the country seemed to be met, gathering the precious cockles (shellfish).... I never witnessed such countenances ‑ starvation on many faces ‑ the children with their melancholy looks, big looking knees, shrivelled legs, hollow eyes, swollen like bellies ‑ God help them, I never did witness such wretchedness.

Many a thing, O Mary Mother of the black sorrow! I have seen the townships swept, and the big holdings being made of them, the people being driven out of the countryside to the streets of Glasgow and to the wilds of Canada, such of them as did not die of hunger and plague and smallpox while going across the ocean. I have seen the women putting the children in the carts which were being sent from Benbecula and the Iochdar to Loch Boisdale, while their husbands lay bound in the pen and were weeping beside them, without power to give them a helping hand, though the women themselves were crying aloud and their little children wailing like to break their hearts. I have seen the big strong men, the champions of the countryside, the stalwarts of the world, being bound on Loch Boisdale quay and cast into the ship as would be done to a batch of horses or cattle in the boat, the bailiffs and the ground‑officers and the constables and the policemen gathered behind them in pursuit of them. The God of life and He only knows all the loathsome work of men on that day.

Mae gor ddweud er mwyn gwneud pwynt gwleidyddol yn rhan o wleidydda. Weithiau mae'n dderbyniol, ac weithiau mae'n anerbyniol. Mae'r enghraifft yma yn syrthio i'r ail gategori mae gen i ofn - mae'n cymryd dioddefaint enbyd degau o filoedd - canoedd o filoedd efallai - o dlodion treuenus yn ysgafn. Dydi'r ffaith bod eu heneidiau wedi eu colli yn niwloedd hanes ddim yn gwneud mymryn o wahaniaeth.

Mae'r gymhariaeth yn iselhau'r sawl sy'n ei gwneud yn annad dim arall.