A rwan am y newyddion drwg yn Arfon

Bangor ydi'r newyddion drwg wrth gwrs.  O'r Dwyrain i'r Gorllewin (fwy neu lai) eto.  Ffigyrau 2001 yn gyntaf a 2011 wedyn.

Marchog 1 - 53.5%\48.1%
Marchog 2 - 55.4%\51.9%
Hirael - 51.2%\35.2%
Garth - 49%\34.8%
Menai - 27.8%\18.6%
Deiniol - 30.8%\22.8%
Glyder - 55.7%\51.7%
Hendre - 52%\45.3%
Dewi - 59.1%\52.6%
Pentir - 62.6%\59.3%

Fel rydym wedi trafod, mae ffigyrau'r cyfrifiad yn Arfon yn ddigon cadarnhaol yng nghyd destun ehangach Cyfrifiad 2011, ond mae yna eithriad - Bangor.  Mae'r cwymp yn rhai o wardiau Bangor gyda'r gwaethaf yn y wlad i gyd - ond efallai nad ydi'r newyddion yno llawn mor ddrwg na mae'n ymddangos ar yr olwg gyntaf.  Y newidyn mawr yma wrth gwrs ydi'r Brifysgol, ac mae'n debyg i'r sefydliad hwnnw ehangu'n sylweddol tros gyfnod o ddeg mlynedd.  Dydan ni ddim yn gwybod faint o'r cwymp y dylid ei briodoli i hynny wrth gwrs - ac efallai na chawn ni ateb terfynol - ond bydd gweld ffigyrau sy'n dangos y strwythur oedran o fewn wardiau unigol yn rhoi syniad go lew i ni.

Rwan mae'r cwymp mwyaf mewn tair  ward sy'n cartrefu niferoedd sylweddol o fyfyrwyr - Menai, Garth a Hirael.  Mae myfyrwyr yn debygol o gael effaith ar wardiau eraill hefyd - ond ddim i'r un graddau.  Yr ardal lle ceir y lleiaf o gwymp ydi Pentir - ond dydi honno ddim yn ward Bangor go iawn.  Mae'n cynnwys rhan Orllewinol Penrhosgarnedd - sy'n bentref sydd ynghlwm a Bangor yn ogystal ag ardaloedd gwledig ar gyrion y ddinas.  Mae'r cwymp yn ward gyfochrog Glyder ychydig yn fwy, ond mae honno yn cyfochri yn ei thro efo Menai - ward sy'n cynnwys Bangor Uchaf a'r Brifysgol.

Stad tai cyngor sylweddol iawn ydi'r rhan fwyaf o Marchog - Maesgerchen  -  ochr arall y ddinas - sydd ddim  o dan ddylanwad y Brifysgol, ac mae yna gwymp yno eto - ond un bychan yng nghyd destun Bangor.

Ceir cwymp mwy yn wardiau Deiniol a Dewi.  Mae'r gyntaf wedi ei chanoli ar stad dai cyngor Glanadda yng Ngorllewin Bangor ac mae'r ail yng nghanol y Ddinas.  Gellid disgwyl dylanwad y Brifysgol ar y naill, ond nid ar y llall.

Plant sy'n siarad y Gymraeg

Marchog 1- 70%\67.6%

Marchog 2 - 65.8%\73.4%

Hirael - 56.8%\60.4%

Garth - 81.6%\74.5%

Menai - 71.1%\65.9%

Deiniol - 65.5%\56%

Glyder - 77.8%\72.5%

Hendre - 60.8%\78.8%

Dewi - 69.8%\67.5%

Pentir- 79.7%\79.4%

A daw hyn a ni at fater - ahem - sensitif.  Yn y rhan fwyaf o Wynedd mae'r niferoedd o blant sy'n siarad y Gymraeg yn gadarn o gymharu a 2001.  Ond dydi hynny ddim yn wir ym Mangor - neu o leiaf dydi o ddim yn wir ym Mangor i gyd. Mae'r cwymp yn Garth, Menai a Deiniol yn sylweddol - er dylid nodi bod twf arwyddocaol yn Hendre ac un llai yn un o wardiau Marchog.

Nid twf y Brifysgol sydd y tu ol i hyn - i unrhyw raddau arwyddocaol o leiaf.   Mae'n bosibl nad ydi'r Gymraeg yn cael ei throsglwyddo yn effeithiol o un genhedlaeth i'r llall ym Mangor - fel mae yng ngweddill y sir. Mae'r rhesymau am hyn yn debygol o fod yn gymhleth - ond mae Bangor yn anarferol yng Ngwynedd i'r graddau bod y gyfundrefn addysg yno yn debyg i un Sir Gaerfyrddin - gyda sector cyfrwng Cymraeg ar wahan.   Does dim amheuaeth bod ysgolion cynradd yn y ddinas yn gwneud gwaith da iawn o ran cyflwyno'r Gymraeg. Ond efallai mai un o'r camau mwyaf effeithiol y gallai'r Cyngor ei gymryd i gefnogi'r Gymraeg yng Ngwynedd yn y dyfodol agos,fyddai atgyfnerthu ymhellach y ddarpariaeth Gymraeg yn ysgolion y ddinas.