Caerdydd, Caerdydd

Dwi’n digwydd bod yng Nghaerdydd ar hyn o bryd – ac efallai ei bod werth ‘sgwennu pwt bach am y newid sydd wedi bod yma tros y blynyddoedd diweddar.

Yn 1978 y cefais fy hun yn y ddinas am y tro cyntaf – roeddwn newydd ddechrau canlyn y Mrs, ac mae hithau’n un o Dreganna. I rywun oedd wedi ei eni a’i fagu ochrau Caernarfon roedd y lle yn ymddangos yn rhyfeddol o Seisnig. Eithriad prin fyddai clywed rhywun yn siarad Cymraeg heb fynd i dafarn ‘benodedig Gymraeg’ – roedd y Conway a’r Half Way yn dennu Cymry Cymraeg Gorllewin Caerdydd (a'r tu hwnt) bryd hynny.

Ar y pryd roeddwn yn rhedeg mewn rasus ffordd, a byddwn yn aml yn ymarfer trwy redeg ar hyd strydoedd Gorllewin Caerdydd, ac i dorri ar yr undonedd byddwn yn chwarae gem fach – cyfri erials teledu ar ben y tai. Roedd dwy ffordd o dderbyn rhaglenni teledu yng Nghaerdydd ar y pryd – trwy gyfeirio eich erial at fast teledu’r Mendips, neu trwy ei gyfeirio at fast y Wenfo. Byddai anelu’r erial at y Mendips yn eich galluogi i osgoi rhaglenni Cymraeg, ond byddai hefyd yn eich gorfodi i dderbyn rhaglenni newyddion lleol fyddai’n son am injan dan yn achub cath oddi ar goeden yn Keynsham (‘dwi ddim yn tynnu coes) ac am hynt a helynt clwbiau rygbi Bryste a Gloucester.

Byddai rhwng 90% a 95% o’r erials wedi eu gosod fel eu bod yn cyfeirio tua’r Mendips. Roedd y rhan fwyaf o’r gweddill gyda dau erial un i'rMendips a'r llalli'r Wenfo. Roedd yna ambell un wedi ei gyfeirio at y Wenfo yn unig. Am rhyw reswm ‘dwi’n dal i gofio lleoliad nifer o’r rheiny – roedd y lle prydau parod Tseiniaidd sydd wrth ymyl y Clive Arms yn eu plith.

Roeddwn i’n meddwl am y dyddiau hynny y bore ‘ma wrth gerdded trwy John Lewis a chlywed pedwar neu bump grwp gwahanol yn siarad Cymraeg a'igilydd. Ac mi fydda i’n meddwl am y dyddiau hynny hefyd pan fyddaf yn galw mewn tafarn yn Nhreganna neu Bontcanna – mae bellach bron yn eithriad i beidio a chlywed y Gymraeg gyda’r nos ar benwythnos.

Rwan ‘dwi’n gwybod bod yna gwestiynau ynglyn a pha mor barhaol ydi’r adfywiad yng Nghaerdydd, a ‘dwi’n gwybod bod mewnfudo i’r ddinas o’r broydd Cymraeg yn rhan o’r rheswm am y newid. Ond siawns ei fod yn rhywbeth i’w ddathlu serch hynny. Mae’n bwysig i ddyfodol ieithoedd lleiafrifol nad ieithoedd sydd wedi eu cysylltu ag ardaloedd gwledig ac anghysbell ydynt. Gan fod mwyafrif llethol poblogaeth Cymru yn byw mewn ardaloedd trefol neu ddinesig, ‘dydi proffeil gwledig ddim yn un da i’r iaith ei magu. Mae yna nifer o drefi yng Nghymru lle ceir defnydd sylweddol o’r iaith, ac mae yna ddefnydd sylweddol o’r Gymraeg yng Nghaerdydd y dyddiau hyn hefyd. Mae’r datblygiad yn un hynod gadarnhaol.