Beth yw pwynt Llywydd Plaid Cymru?

Dau dro cyntaf i flogmenai mewn wythnos - blog Saesneg a blog wedi ei ysgrifennu gan rhywun ag eithrio'r arferol. 'Penderyn' sydd yn gyfrifol am y cyfraniad isod - mae'n codi cwestiynau pwysig ynglyn a natur llywyddiaeth y Blaid - cwestiynau nad ydynt hyd y gwn i wedi eu hystyried na hyd yn oed eu diffinio'n glir cyn hyn.

Bellach mae’n ymddangos yn sicr y bydd etholiad ar gyfer Llywydd Plaid Cymru eleni. Mae o leia’ dau enw yn y ras ac o bosib y bydd mwy wedi i bawb sylweddoli y bydd etholiad. Nid bwriad yr erthygl hon yw pleidio achos yr un o’r ymgeiswyr, nac ychwaith ceisio darogan y canlyniad, ond yn hytrach meddwl rhywfaint am beth yw rol y Llywydd.

Byth oddi ar ddifinio (yn gwbl addas) Arweinydd y Cynulliad fel Arweinydd y Blaid, mae ‘na dipyn o aneglurdeb wedi bod am rol y Llywydd, a neb mewn gwirionedd wedi gwneud ymdrech i ddiffinio beth yr rol a phwrpas y Llywydd ar ei newydd wedd. Craidd y sylwadau yma yw fod angen fod yn glir beth mae’r Blaid yn ei ddisgwyl o’r Llywydd cyn gallu gwneud penderyfniad ystyrlon am bwy ddyliai’r Llywydd fod.

Mae sawl rol posib, ac wrth gwrs mae modd cyfuno elfennau o’r rhain, ond yr hyn sy’n bwysig mi dybia i yw’r pwyslais … Dwi’n awgrymu isod sawl opsiwn i’w pwysog a mesur, trafod ac ystyried.

PONT. Mewn oes lle mae cynnydd rhyfeddol wedi bod yn y nifer aelodau etholedig a’r Blaid wedi proffesiynoli ar sawl wedd, gan gynnwys y niferoedd sylweddol iawn (dros 100) o unigolion bellach sy’n dibynnu am eu cyflogau ar y Blaid neu’i gwleidyddion; mae ‘na beryg fod llais yr aelodau yn cael ei tan gynrychioli. Mae angen Llywydd felly i gynrychioli’r adain wirfoddol, i roddi llais i’r aelodaeth ac i weithredu fel gwrthbwynt (lle bo angen) i’r aelodau etholedig.

YSBRYDOLWR/AIG CYHOEDDUS. Mae angen rhywun sy’n gallu tanio dychymyg poblogaeth Cymru, gyda dull gafaelgar a chyffrous o gyfathrebu ac i fod yn un o brif lefarwyr y Blaid.

YSBRYDOLWR/AIG MEWNOL. Mae angen rhywun sy’n gallu tanio dychymyg yr aelodaeth trwy gadw cysylltiad rheolaidd a chyson gyda’r aelodau a theithio dros Gymru benbaladr yn cefnogi gwaith canghennau ac etholaethau.

MEDDYLIWR. Eisoes mae gan y Blaid dim o wleidyddion rheng flaen sy’n cyfathrebu’n effeithiol gyda’r etholwyr, does dim diben ychwanegu un arall at y rhestr, yr hyn sydd angen yw rhywun i roddi cyfeiriad syniadaethol i’r Blaid (rol a fyddai wedi bod yn gwbl addas er enghraifft i’r diweddar Phil Williams). Gall fod ar ystod o bolisi neu ar rai o brif bynciau’r oes i’r Blaid e.e. annibyniaeth.

GWLEIDYDD HYN. Gan nad oes fawr o rol penodol gan y Llywydd bellach mae’r swydd yn arwydd o barch y Blaid at unigolyn sydd wedi rhoi oes o wasanaeth. Yn achos yr SNP mi roedd Winnie Ewing yn Lywydd o’r math hwn am flynyddoedd lawer. Yn achos y Lib Dems mae gwleidydd hyn (fel arfer) yn cael ei dewis i lenwi’r rol yn weddol rheolaidd.

STRATEGYDD. Mae angen rhywun i gamu nol o wleidyddiaeth ddydd i ddydd, ac i sicrhau fod y Blaid yn cadw golwg ar y darlun strategol ac yn gweithio i ddatblygu a mireinio strategaeth y Blaid. Gellir hyd yn oed o dderbyn hwn fel y rol dileu swydd Cadeirydd y Blaid, a chael y Llywydd i gadeirio prif gyfarfodydd y Blaid.

Mae na ddadleuon dros bob un o’r opsiynnau uchod, a bid siwr does dim posib i unrhyw unigolyn gyflawni bob un o’r rolau hyn – yn wir mae rhai yn gwbl anghydnaws a’i gilydd. Ond dwi’n argyhoeddedig fod angen i aelodaeth y Blaid ystyried be’ mae nhw eisiau o’r Llywydd, a phob un o’r ymgeisyddion i ddiffinio beth yw eu gweledigaeth hwythau o’r rol.

Penderyn