Y Gymraeg, melinau gwynt a harddwch naturiol

Ddydd Gwener diwethaf mi gyhoeddais un o hen flogiadau'r blog yma - un oedd yn edrych yn benodol ar y cymunedau Cymreiciaf o ran iaith.  Fedrwn i ddim peidio a meddwl am hynny wrth ddarllen y stori yma yn Golwg360 heddiw.

Yr hyn aeth a fy sylw yn arbennig oedd y sylwadau hyn am Gareth Davies - un o'r ymgyrchwyr yn erbyn y diwydiant ynni gwynt ym Maldwyn

Dywed Gareth Davies fod pobol yn dewis byw ym Maldwyn o achos y tirwedd, ac y byddai nifer yn ystyried symud o’r ardal os bydd y “diwydiannu” yn parhau.

“Does dim cyfleusterau gyda ni yma ond mae gyda ni harddwch a llonyddwch. Os byddwn ni’n colli hynna yna fydd dim diben i lawer o bobol aros yma

.”


Rwan mae'n amlwg nad ardaloedd gwledig a hardd ydi'r llefydd mae'r Gymraeg gryfaf. Roedd y ddwy gymuned Gymreiciaf yn Nwyfor yn 2001 ym Mhwllheli a Phorthmadog. Dwy gymuned ym Mlaenau Ffestiniog, y Bala a Llanuwchllyn oedd y rhai Cymreicif ym Meirion. Dim ond yr olaf o'r rheiny sy'n wledig. Mae yna nifer o gymunedau yn Arfon gyda chanrannau uchel iawn yn siarad Cymraeg - mae pedair yn nhref Caernarfon, mae tair yn bentrefi sylweddol sy'n sownd yn y dref a phedair yn gyn gymunedau chwarelyddol. Cymunedau yn nhref Llangefni ydi'r rhai 80%+ ar Ynys Mon.

Rwan i unrhyw un sy'n edrych ar ddosbarthiad y Cymry Cymraeg, a'r ffordd mae'r dosbarthiad hwnnw wedi newid tros y degawdau diwethaf yr hyn sy'n amlwg tros y rhan fwyaf o Gymru ydi'r ffaith i'r iaith fynd yn fwy trefol a llai gwledig. Mae llawer iawn o'r twf yn y niferoedd sy'n siarad Cymraeg tros y cyfnod hwnnw wedi digwydd mewn cymunedau trefol yn y De Ddwyrain. Yr unig eithriad arwyddocaol i'r patrwm hwn y gallaf feddwl amdano ydi ymyl gorllewinol Maes Glo'r De - mae'r cymunedau trefol yno wedi Seisnigeiddio (yn ystyr ieithyddol y term) yn sylweddol. Dydan ni ddim yn gwybod wrth reswm beth fydd canlyniadau cyfrifiad 2011 yn ei ddweud wrthym - ond mi fyddwn yn betio cryn swm y bydd yn dangos bod y patrwm yma yn parhau.

Dwi'n meddwl bod y patrwm hefyd yn amlygu ei hun ar raddfa llawer llai. Un o'r pleserau bach y byddaf yn ei gael o bryd i'w gilydd ydi canfasio. Mae gwahaniaeth enfawr rhwng proffeil ieithyddol oddi mewn i ward. Er enghraifft os ewch o gwmpas Pentre Helen, stad sylweddol o dai cymunedol yn Neiniolen, mi gewch bod mwyafrif llethol y trigolion yn siarad Cymraeg. Ond os ewch i Gallt y Foel, neu Fachwen ychydig bellter o'r pentref, buan y dewch i'r casgliad nad ydi'ch gallu i siarad Cymraeg o fawr o ddefnydd i chi. Mae'r patrwm yma yn un cyffredin iawn - yn y Gogledd Orllewin o leiaf.

Dydi hi ddim yn bosibl bod yn hollol siwr am y rhesymau tros 'drefoli'r' Gymraeg heb wneud ymchwiliad penodol i hynny - ond mi gawn ni ddamcaniaethu. Un o'r prif resymau yn fy marn i ydi'r gwhaniaeth rhwng y math o fewnfudwyr sy'n symud i gefn gwlad Cymru, a'r Cymry sy'n byw yno eisoes. Tuedda'r mewnfudwyr i ddod o ardaloedd trefol, ac maent yn chwilio am rhywbeth arall - harddwch naturiol a ffordd o fyw gwahanol. Mae'r Cymry yn tueddu i fod yn fwy tebyg i'r Saesnon mae'r mewnfudwyr yn eu gadael ar ol - maent eisiau bod yn nes at wasanaethau, swyddi, siopau a chyfleusterau. Mae'n debygol bod mewnfudiad hefyd yn effeithio ar bris eiddo yn yr ardaloedd mwyaf gwledig - a hardd. Mae hynny yn ei dro yn gwneud yr ardaloedd mwy trefol yn fwy fforddiadwy.

Felly gair bach o gyngor i Gareth - mae yna ddadleuon o blaid ac yn erbyn ynni gwynt, ond dydi amddiffyn y Gymraeg ddim yn un ohonyn nhw - dydi harddwch naturiol ardal ddim yn cynnig unrhyw amddiffyniad o gwbl i'r iaith - i'r gwrthwyneb.