Cynlluniau Leighton Andrews ar gyfer y Gwasanaeth Addysg

Mae'n rhaid i mi ddweud bod y sylwadau a wnaeth gan John Davies y bore 'ma yn taro deuddeg efo fi o leiaf.

Ymateb oedd Mr Davies i ddatganiad y gweinidog addysg, Leighton Andrews ei fod am gynnal adolygiad llawn o'r ddarpariaeth addysg yng Nghymru.  Ymddengys bod Leighton o'r farn bod y ddarpariaeth ar hyn o bryd yn 'ofnadwy'. Pen draw posibl y broses yma fydd symud y gyfrifoldeb tros addysg o ddwylo'r cynghorau unedig a'i osod naill ai yn nwylo'r Cynulliad, neu yn nwylo'r pedwar consortia sydd wedi eu creu yng Nghymru ers mis Medi.

Honiad John Davies oedd bod ethos y gwasanaeth addysg yng Nghymru wedi newid tua'r amser y daeth Leighton Andrews yn weinidog addysg.  Yn wir roedd yn mynd cyn belled a honni bod y ffordd mae'r corff arolygu, ESTYN yn dod i gasgliadau ynglyn a pherfformiad darparwyr addysg yng Ngymru wedi mynd yn llawer caletach tua'r amser hwnnw.

Rwan, heb fynd i weithio fy ffordd trwy hwda a adroddiadau ar arolygiadau, mae'n rhaid i mi ddweud  mae'r argraff yr ydwyf fi yn ei chael ydi bod mwy o ysgolion o lawer yn cael ail ymweliadau gan ESTYN yn sgil rhyw wendid neu'i gilydd. Mae yna hefyd fwy o awdurdodau addysg yn cael eu hunain mewn dwr poeth efo'r corff.  Ymhellach mae rhai o'r darparwyr sydd yn cael ail ymweliad gan ESTYN yn rhai nad oedd disgwyl iddynt gael problemau o unrhyw fath.

Awgrym John Davies wrth gwrs ydi bod y newid hwn yn ganlyniad i newid bwriadol yn y cyfarwyddyd mae ESTYN yn ei gael gan y gweinidog, a bod arolygiadau ESTYN felly yn cael eu defnyddio fel esgys i ail strwythuro'r ffordd mae addysg yng Nghymru yn cael ei ddarparu yn llwyr.  Mi fyddwn i yn ychwanegu bod llawer, llawer mwy o bwysau yn cael ei roi ar ysgolion ar hyn o bryd gan awdurdodau addysg, a'i bod yn debygol mai'r rheswm am hynny ydi bod llawer mwy o bwysau yn cael ei roi ar yr awdurdodau hynny gan y gweinidog.  

Byddai symud y gyfrifoldeb am ddarparu addysg oddi wrth yr awdurdodau lleol ymysg y newidiadau mwyaf pell gyrhaeddol i ddigwydd yn hanes y gwasanaeth addysg yng Nghymru.  Byddai'r elfen o atebolrwydd democrataidd yn cael eu symud, a byddai hynny yn ei dro yn arwain at newidiadau enfawr.  Er enghraifft byddai'n llawer mwy tebygol y cai ysgolion bach gwledig eu cau.  Yn wir byddai hefyd yn dra phosibl y byddai ysgolion canolig eu maint yn  cau.  Gellir dadlau y byddai pob ysgol sydd a llai na chant o blant mewn perygl.

Mae lle hefyd i boeni am y polisiau iaith y byddai'r ardaloedd Cymreiciaf yn gweithredu oddi tanynt.  Er enghraifft, gallai Gwynedd a Mon gael eu hunain efo'r un polisi iaith a Fflint a Wrecsam.  Ar ben hynny gellid yn hawdd ddychmygu y byddai llawer o'r personel rheolaethol a gweinyddol mewn uned fawr yn ddi Gymraeg.  Canlyniad hynny fyddai creu sefyllfa lle ceid yr holl wasanaeth yn llawer mwy Seisnig ei naws nag ydyw yn y siroedd gorllewinol ar hyn o bryd.  

Mae lle cryf i ddadlau bod 22 Awdurdod Addysg lleol yn ormod, a bod llawer o ddyblygu gwaith ac anwastadedd ynghlwm a'r drefn sydd ohoni. Mae lle cryf hefyd i ddadlau y byddai 10 cyngor sir yn hen ddigon ar gyfer anghenion y Gymru ol ddatganoledig sydd ohoni. Ond mae dilyn y trywydd mae'n ymddangos bod Leighton Andrews eisiau ei ddilyn yn mynd a ni yn llawer rhy bell yn llawer rhy gyflym.