Gwersi PR i Lafur

Mae'n beth prin iawn i'r Blaid Lafur dderbyn unrhyw ganmoliaeth ar flogmenai, ond mae'n debyg eu bod yn haeddu ychydig o ganmoliaeth am ddod a dull cyfrannol o bleidleisio i fodolaeth pan sefydlowyd Senedd yr Alban a'r Cynulliad Cenedlaethol. Fersiwn hynod ddiffygiol o gynrychiolaeth gyfrannol (PR) oedd yr un a welodd olau dydd ym 1999, ac un oedd wedi ei gynllunio i amddiffyn buddiannau'r Blaid Lafur. Serch hynny roedd yn well na'r hen drefn - petai'r drefn a ddefnyddir ar gyfer San Steffan (FPTP)wedi ei fabwysiadu byddai Llafur mewn grym ar eu penau eu hunain yn yr Alban a Chymru heddiw, ac felly y byddai'r sefyllfa wedi bod ers 1999.

Mae gwleidyddiaeth PR yn gwahanol i'r wleidyddiaeth a geir o dan y gyfundrefn FPTP. Y rheswm am hyn ydi ei bod yn anodd iawn i un blaid ennill grym ar ei phen ei hun. O ganlyniad mae'n rhaid i bleidiau gyd weithredu er mwyn ennill grym. Mae hyn yn groes i'r graen i'r pleidiau unoliaethol.

A dweud y gwir pan ddaeth y gyfundrefn newydd i rym, roedd y pleidiau yng Nghymru a'r Alban yn anghyfarwydd a sut i ddelio gyda PR, a bu'n rhaid dysgu gwersi yn eithaf sydyn. Mae hyn yn arbennig o wir am y Blaid Lafur - roedd yn rhaid iddi addasu a datblygu er mwyn gallu dal gafael ar rym. Serch hynny, mae rhai gwersi eto i'w dysgu ganddi. Cawn gip cyflym ar y gwersi a ddysgwyd yn ogystal a'r rhai na ddysgwyd hyd yn hyn.

Gwers 1: Mae'n anodd i blaid ennill grym ar ei phen ei hun, ac mae'n rhaid rhannu grym gyda phlaid arall weithiau. Dyma'r wers gyntaf i Lafur ei dysgu - roedd rhaid iddynt fynd i lywodraeth efo'r Lib Dems ym 2000, wedi darganfod na allent lywodraethu ar eu pennau eu hunain.

Gwers 2: Mae'r pleidiau eraill yn edrych ar ol eu buddiannau eu hunain ac nid rhai eich plaid chi. Roedd Llafur yn disgwyl i'r Lib Dems neidio ar y cyfle i rannu grym gyda nhw yn 2007. Wnaethon nhw ddim, a'r rheswm am hynny yw nad oeddynt yn credu y byddai o fudd etholiadol iddynt hwy eu hunain i gael eu cysylltu'n agos gyda Llafur. Dyna pam roedd rhaid iddynt glymbleidio gyda Phlaid Cymru.

Gwers 3: Weithiau mae'n rhaid rhannu agenda yn ogystal a grym. Pan roedd Llafur mewn clymblaid gyda'r Lib Dems, agenda Llafur oedd yn cael ei gweithredu, ond bod y Lib Dems yn cael y fraint a'r anrhydedd o helpu gweithredu'r agenda honno. Roedd pethau'n gwahanol pan y cawsant eu hunain yn gorfod rhannu grym gyda Phlaid Cymru. Roedd y Blaid yn fwy na'r Lib Dems ac yn fwy uchelgeisiol. Gellir dadlau bod rhaglen y llywodraeth bresenol - Cymru'n Un wedi ei ddylanwadu arno mwy gan Blaid Cymru na gan y Blaid Lafur.

Dydi'r Blaid Lafur heb fwynhau'r un o'r gwersi yma - i'r gwrthwyneb mae elfennau o'r blaid wedi casau pob un ohonynt. Mae gwers arall nad ydi Llafur wedi gorfod ei hwynebu eto fodd bynnag - os nad ydych yn cadw eich ochr chi o'r fargen yr ydych yn ei tharro wrth fynd i glymblaid, nid yw'r glymblaid yn debygol o oroesi a gallech gael eich hun allan o lywodraeth.

Mae'r synnau sy'n dod o gyfeiriad aelodau seneddol Llafur parthed refferendwm ac ymdrechion yr aelodau hynny i rwdlan gyda'r LCOs sy'n cael eu cyflwyno i San Steffan yn dod yn agos iawn at dorri cytundeb Cymru'n Un. Oni bai bod agwedd Llafur yn newid, fyddwn i ddim yn rhyfeddu petai Llafur yn gorfod dysgu'r wers olaf ymhell cyn 2011.