Tra nad ydi llinellau’r frwydr am arweinyddiaeth Plaid Cymru yn gwbl glir eto, un o’r materion sy’n debygol o godi (a sydd yn wir wedi codi) ydi’r tebygrwydd o ennill llwyddiant etholiadol. Wedi’r cwbl mae Llafur wedi arwain pob llywodraeth datganoledig Cymreig ers 1999 - ac wedi methu yn amlach na pheidio. Mae Cymru’n barod am rhywbeth arall. Mi fydda i’n edrych ar berfformiad etholiadol y Blaid ers i Leanne Wood ddechrau ei harwain yn y blogiad hwn, a byddaf yn edrych ar beth sy’n debygol o ddigwydd yn y dyfodol mewn blogiad dilynol.
Beth felly am etholiadau lleol? Wel does yna ddim llawer o dystiolaeth o ddirywiad yma chwaith - i’r gwrthwyneb a dweud y gwir, mae’n debyg mai etholiadau 2017 oedd y rhai mwyaf llwyddiannus yn hanes y Blaid. Roedd yr etholiadau lleol 2012 wedi eu cynnal llai na 2 fis ar ol i Leanne Wood ennill yr arweinyddiaeth.
Mae yna ganfyddiad ymysg rhai bod yna rhyw oes aur wedi bod yn y gorffennol pan roedd Plaid Cymru’n llwyddiannus yn etholiadol, ond bod yr oes aur honno bellach yn y gorffennol pell a bod y Blaid heddiw yn tan berfformio o gymharu a’r oes aur honno. Y broblem efo’r canfyddiad yna ydi ei bod yn anodd dod o hyd dystiolaeth tros fodolaeth yr oes aur honno. Ystyrier er enghraifft berfformiadau etholiadol y Blaid mewn etholiadau San Steffan ar hyd y blynyddoedd. Etholiad 1970 oedd yr un cyntaf i’r Blaid gael mwy na 5% o’r bleidlais ar hyd Cymru - a wele’r hanes wedi hynny.
| Blwyddyn | Canran |
| 1970 | 11.5 |
| 1974 (Chwef) | 10.8 |
| 1974 (Hyd) | 10.8 |
| 1979 | 8.1 |
| 1983 | 7.8 |
| 1987 | 7.3 |
| 1992 | 8.8 |
| 1997 | 9.9 |
| 2001 | 14.3 |
| 2005 | 12.6 |
| 2010 | 11.3 |
| 2015 | 12.1 |
| 2017 | 10.4 |
Dim ond mewn wyth etholiad mae’r Blaid wedi ennill mwy na 10% o’r bleidlais - dair gwaith ar ddechrau’r saith degau o dan arweinyddiaeth Gwynfor Evans, dair gwaith yn y ganrif yma o dan arweinyddiaeth Ieuan Wyn Jones a dwy waith o dan arweinyddiaeth Leanne Wood. Cychwynodd yr arweinyddiaeth hwnnw yn 2012. Yn ychwanegol at hynny mae’r Blaid yn draddodiadol wedi ei chael yn llawer mwy anodd i ennill tir pan mae Llafur yn rheoli yn San Steffan, na phan mae’r Toriaid mewn grym. Dair gwaith yn unig mae’r Blaid wedi cael mwy na 10% o’r bleidlais pan bod y Toriaid mewn grym yn San Steffan - yn 2015 a 2017 o dan arweinyddiaeth Leanne Wood ac etholiad cyntaf 1974 o dan arweiniad Gwynfor Evans.
Er bod y ganran o’r bleidlais a enillwyd yn 2017 yn is na chanlyniad 2015 roedd yr etholiad yna yn un eithriadol yn yr ystyr bod mwy o bolareiddio rhwng pleidiau mawr na mewn unrhyw etholiad ers 1997. Dioddefodd yr SNP, UKIP, y Gwyrddion, y Lib Dems a’r pleidiau llai yng Ngogledd Iwerddon. Cynyddodd y Blaid ei nifer o aelodau seneddol.
Felly beth am y Cynulliad? Roedd yna yn wir oes aur - neu yn hytrach 2 funud aur yn y fan honno - yn 1999. Roedd yr etholiad y flwyddyn honno (o dan arweiniad Dafydd Wigley) yn eithriad a llwyddodd y Blaid i gyrraedd lle nad yw wedi ei gyrraedd cynt na wedyn. Fel arall mae’r canrannau wedi bod o fewn amrediad bach rhwng 17.9% a 21%.
Ond roedd cael 20.5% yn 2016 gyda llywodraeth Doriaidd yn Llundain yn llawer anos na chael 21% yn 2007 pan roedd Tony Blair yn hynod amhoblogaidd ac ym misoedd olaf ei arweinyddiaeth o’r Blaid Lafur. Enillodd Leanne yn y Rhondda, a daeth y Blaid yn agos i ennill yn Llanelli, Aberconwy, Gorllewin Caerdydd a Blaenau Gwent. Ail enillwyd y statws o brif wrthblaid o flaen y Toriaid.
| Blwyddyn | Canran |
| 1999 | 30.5 |
| 2003 | 19.7 |
| 2007 | 21 |
| 2011 | 17.9 |
| 2016 | 20.5 |
Beth felly am etholiadau lleol? Wel does yna ddim llawer o dystiolaeth o ddirywiad yma chwaith - i’r gwrthwyneb a dweud y gwir, mae’n debyg mai etholiadau 2017 oedd y rhai mwyaf llwyddiannus yn hanes y Blaid. Roedd yr etholiadau lleol 2012 wedi eu cynnal llai na 2 fis ar ol i Leanne Wood ennill yr arweinyddiaeth.
| Blwyddyn | Canran |
| 1995 | 12.5 |
| 1999 | 18.2 |
| 2004 | 16.4 |
| 2008 | 16.8 |
| 2012 | 15.7 |
| 2017 | 16.5 |
A daw hynny a ni at yr unig etholiad arall i gael ei chynnal yng nghyfnod Leanne Wood fel arweinydd y Blaid - etholiad Ewrop 2014 - mae’n debyg yr un lleiaf llwyddiannu yn ystod ei chyfnod fel arweinydd i’r graddau bod y ganran o’r bleidlas y gafodd y Blaid yn is nag oedd wedi bod ers 1989. Ond roedd yr etholiad hwnnw yn un hynod anarferol os nad unigryw yng Nghymru a’r DU. Roedd yn etholiad lle’r oedd pethau wedi polareiddio rhwng Llafur ac UKIP gyda phob plaid arall (ag eithrio’r SNP) yn colli tir - mae pedair blynedd yn amser maith mewn gwleidyddiaeth.
| Blwyddyn | Canran |
| 1979 | 11.7 |
| 1984 | 12.2 |
| 1989 | 12.9 |
| 1994 | 17.1 |
| 1999 | 29.6 |
| 2004 | 17.4 |
| 2009 | 18.5 |
| 2014 | 15.3 |
Rwan mae’n debyg gen i y bydd yna nifer o ystyriaethau yn wynebu aelodau’r Blaid ym mis Medi pan maent yn penderfynu pwy i bleidleisio drosto / drosti - a bydd pwy sydd fwyaf tebygol o arwain y Blaid at fuddugoliaeth yn 2021 yn un o’r rhai pwysig. ‘Does yna ddim ym mherfformiad etholiadol y Blaid yn ystod y chwe mlynedd diwethaf i awgrymu na all y Blaid berfformio’n dda gyda Leanne Wood yn arweinydd arni. Mae ein perfformiadau wedi bod yn ddigon soled yn ystod y cyfnod. Mae’n anarferol i arweinydd plaid golli’r arweinyddiaeth ar unrhyw sail ag eithrio diffyg llwyddiant etholiadol, ‘Does yna ddim diffyg llwyddiant yn yr achos yma.
