Ynglyn a gadael yr UE

Wrth baratoi i ail gychwyn blogio ddoe roeddwn yn edrych tros hen flogiadau ac roedd yn fy nharo bod os oes egwyddor cyson o gwbl y tu ol i Flogmenai mai’r gred bod gwleidyddiaeth a’r prosesau sy’n ymwneud a gwleidyddiaeth yn eu hanfod yn syml hyd yn oed os ydynt yn ymddangos yn gymhleth ydi hwnnw.  

Fy mwriad ydi parhau i ddilyn y trywydd hwnnw - ac mi wnawn ni ddechrau efo’r mater ymddangosiadol gymhleth hwnnw - ymadawiad y DU a’r UE.

Dros i flwyddyn yn ol - pan roedd y DU wrthi’n cael ei llusgo trwy gam cyntaf y negydu mi ysgrifennais yr isod ar Flogmenai.

Y peth cyntaf i'w ddweud ydi nad proses o negydu yn yr ystyr arferol ydi'r hyn sydd wedi dod i fwcl heddiw.  Yn hytrach mae'n broses o'r UE yn dweud wrth y DU beth sy'n rhaid iddi ei wneud cyn cael trafod trefniadau masnach yn y dyfodol, a'r DU - ar ol tipyn o theatrics - yn cytuno i'r hyn maent yn gofyn amdano.  

Mae'r rheswm pam bod hyn yn digwydd yn eithaf syml yn y bon - mae pethau'n unochrog iawn - mae'n 'negydu' rhwng bloc masnachu anferth a gwlad ganolig ei maint sydd ddim efo cytundeb masnach efo unrhyw wlad yn annibynnol o'r UE. Byddai methu a dod i gytundeb yn niweidiol i'r UE - ond byddai'n gwbl drychinebus i'r DU o safbwynt masnachol.

Dwi’n meddwl bod y darn bach yna o ddarogan wedi goroesi yn eithaf da - a ‘dydi’r ffeithiau sylfaenol oedd y tu ol iddo ddim wedi newid llawer.  Yn sylfaenol maent fel a ganlyn:

1. ‘Dydi’r negydu ddim rhwng negydwyr cyfartal.  Mae’r UE yn llawer mwy pwerus yn economaidd na’r DU - ac mae angen y DU am gytundeb yn llawer mwy nag un y DU. 
2. Er bod yr UE yn greadur eithaf cymhleth, yr hyn yw yn waelodol ydi bloc masnachu.  Mae bloc masnachu pob amser am roi ffafriaeth i’w aelodau ei hun tros bawb arall.  Partneriaid agos sy’n dod yn ail.  Trydydd gwledydd sy’n dod yn - wel - drydydd.  Pe na fyddai bloc yn ymddwyn yn y ffordd yma  ni fyddai unrhyw gymhelliad i unrhyw wlad ymuno a’r bloc, aros yn y bloc na sefydlu trefniadau arbennig efo’r bloc.  
3. Mae cyfraith yr UE yn adlewyrchu’r realiti uchod, a felly fydd cyfraith yr UE ddim yn cael ei newid na’i addasu i gyfarfod ag anghenion gwlad sy’n gadael yr UE - a sydd o bosibl eisiau bod yn drydydd gwlad.  Mae hyn yn cyfyngu yn sylweddol ar yr hyn y gellir ei gynnig i’r DU.

Camddealltwriaeth - bwriadol neu anfwriadol - ynglyn a hyn arweiniodd at ganlyniad refferendwm 2016.  Gwerthwyd - a phrynwyd - y syniad ei bod yn bosibl i’r DU adael yr UE a chadw’r manteision tra’n hepgor yr anfanteision.  ‘Doedd hyn ddim yn bosibl yn 2016, ‘dydi o ddim yn bosibl rwan a fydd o byth yn bosibl. 

Un waith eto er mwyn eglurder - ‘dydi hi ddim yn bosibl gadael orbit rheoliadol a chyfreithiol yr UE a chadw’r manteision o fod yn yr orbit hwnnw.  Byddai caniatau hynny yn weithred o hunan laddiad ar ran yr UE. 

Ac mae’r stori o ddwy flynedd o trafodaethau Brexit wedi adlewyrchu methiant Prydain i ddod i dermau efo’r ffaith bod Brexit wedi ei werthu ar sail celwydd gwaelodol.  Mae'r llywodraeth yn gofyn am rhywbeth amhosibl. Dywedir wrthi nad ydi’r hyn mae’n gofyn amdano yn  bosibl. Mae’r llywodraeth wedyn yn mynd ati i ofyn am union yr un peth 27 gwaith eto trwy fynd o gwmpas y gwahanol lywodraethau a gofyn yn unigol iddynt am rhywbeth amhosibl.  Mae’r rheiny yn dweud 27 gwaith mai’r UE ac nid llywodraethau unigol negydu. Ar ol hir a hwyr mae rhywun ar ochr yr UE yn gweiddi  nad ydi’r hyn mae llywodraeth y DU yn gofyn amdano yn bosibl.

Mae’r cyfryngau Prydeinig wedyn yn dechrau wylofain a stampio eu traed a gweiddi bod yr UE yn bod yn afresymol, anheg ac anhyblyg.   Yn y cyfamser mae’r  llywodraeth yn pwdu am ddiwrnod neu ddau cyn mynd ati i feddwl am gais arall cwbl amhosibl.  Mae  hwnnw‘n cael ei wrthod ac yna mae’r  broses uchod yn cael ei hailadrodd.

Ar ol gofyn am bedwar neu bump o bethau amhosibl gwahanol a mynd trwy’r un rigmarol pob tro rydan  ni’n dod yn ol at at y cais amhosibl cyntaf, ac yna’n ailadrodd y cylch.  Mae’r DU - a’i chyfryngau torfol - wedi bod yn ymddwyn fel plentyn bach dyflwydd oed sydd heb gael llawer o gwsg am ddau neu dri diwrnod ac yn cael un meltdown cyhoeddus ar ol y llall.  

Ar ol hir a hwyr daeth y llywodraeth - neu rai yn y llywodraeth - i sylweddoli bod amgylchiadau yn cyfyngu’n sylweddol ar sut gytundeb trosoannol oedd yn bosibl i ‘r DU, a ffrwyth y sylweddoliad hwnnw ydi cytundeb May - mae’n gytundeb sydd wedi ei negydu yn unol a’r hyn sy’n dderbyniol i’r UE.  ‘Dydi’r geiniog heb syrthio i elfennau sylweddol oddi mewn i’r Blaid Geidwadol, a dyna pam bod llawer o’r sawl sydd o blaid Brexit yn gwrthwynebu’r cytundeb.  Mae’r sawl sydd eisiau aros yn gwrthwynebu am resymau eraill wrth gwrs.

Ac yn sylfaenol dyna lle’r ydan ni lai na thri mis cyn gadael yr UE.  Mae yna berygl gwirioneddol i ni adael yr UE heb gytundeb a heb sail cyfreithiol oherwydd na all y Blaid Geidwadol - neu elfennau arwyddocaol ohoni dderbyn bod y math o Brexit roeddynt yn ei gynnig wedi ei seilio ar gelwydd.  

Mae’r ffin rhwng Gogledd Iwerddon a’r Weriniaeth yn rhan o’r stori yma wrth gwrs - a byddwn yn edrych ar hynny yn hwyrach wythnos yma.

Wele gyfeiriad y blog cyfochrog newydd - https://blogmenai.home.blog/2018/12/31/ynglyn-a-gadael-yr-ue/

Adduned flwyddyn newydd

Fel y byddwch wedi sylwi ‘dwi heb fod yn blogio rhyw lawer yn ystod y flwyddyn diwethaf.  Pan wnes i ymddeol ddwy flynedd yn ol roeddwn yn credu y byddai gennyf fwy o amser ac amynedd i flogio - ond am resymau nad wyf am eich blino efo’u manylion, llai nid mwy o amser ac amynedd ddaeth fy ffordd.

Ta waeth, dwi wedi gwneud adduned flwyddyn newydd i flogio ychydig yn amlach.  Dwi’n bwriadu cadw at yr adduned, ond bydd yna un neu ddau o newidiadau.

1. Yn wythnosol y byddaf yn blogio gan amlaf.  Y bwriad ydi cyhoeddi blogiad pob dydd Llun.  Byddaf yn blogio ychydig yn amlach weithiau.  Mae’n debyg y bydd yna fwy nag un blogiad wythnos yma oherwydd bod yna cymaint o waith dal i fyny efo Brexit.
2. ‘Dwi’n chwarae efo’r syniad o newid platfform o Blogspot i Wordpress.  Y rheswm am hyn ydi mai oddi ar ffon neu ddyfeisiadau symudol eraill y byddaf yn blogio gan amlaf, a dwi’n tueddu i golli rheolaeth ar ddelweddau, graffiau ac ati wrth wneud hynny.   Felly byddaf yn argraffu’r un blogiad ar Wordpress a Blogspot am sbel tra dwi’n asesu os ydi hi’n werth newid platfform yn llwyr.  Bydd cyfeiriad y blog newydd ar gael efo’r blogiad nesaf.

ON - diolch i bawb (a rydan ni’n son am dipyn go lew o bobl yma) sydd wedi holi am y blog ers i mi beidio blogio’n rheolaidd. ‘Dwi’n mawr werthfawrogi’r sylwadau caredig.

Yr etholiad am arweinyddiaeth Y Blaid - un neu ddau o sylwadau brysiog

Dwi’n eistedd ar long o Ddulyn i Gaergybi ar hyn o bryd.  Mewn bar coffi yng nghanol Dulyn oeddwn i pan gafodd canlyniad yr etholiad ei gyhoeddi.  Efallai bod pellter yn anfantais o ran trafod rhywbeth fel hyn yn ystyrlon - ond mae pellter weithiau’n cynnig ychydig o wrthrychedd.  

Y peth cyntaf i’w ddweud ydi bod y bleidlais (ond efallai ddim y canlyniad) yn anisgwyl.  Ychydig fyddai wedi meddwl am wn i y byddai Adam wedi dod o fewn trwch adenydd gwybedyn i ennill ar y cyfri cyntaf, ac ychydig fyddai wedi disgwyl i Leanne ddod yn drydydd.  Yn sicr roedd hynny - fel rhywun a bleidleisiodd tros Leanne - yn anisgwyl i mi.  

Mae’n debyg bod y rhesymau tros y canlyniad yn gymhleth ac yn amrywiol - ac mae eraill wedi sgwennu am y rhesymau hynny ac mae eraill yn debygol o wneud hynny.  Dwi ddim yn bwriadu ceisio ychwanegu at y dadansoddiadau hynny.  

Ond un peth y byddwn yn hoffi ffocysu arno ydi bod Adam wedi llwyddo i grisialu ei weledigaeth yn hynod o effeithiol - yn yr hystings a thu hwnt.  Dwi’n eithaf siwr yn fy meddwl mai dyma un o’r prif resymau tros ei fuddugoliaeth ysgubol.   Mae’r weledigaeth honno yn ymwneud a gweld y Blaid yn dod i lywodraeth i sicrhau annibyniaeth, sicrhau ffyniant economaidd a thegwch cymdeithasol a dyfodol fel gwlad fodern sy’n rhan o’r Undeb Ewropiaidd.  Mae’r  weledigaeth yma yn hynod o debyg yn y bon i weledigaeth y ddau ymgeisydd arall.  

Dwi’n gwybod bod pobl wedi eu siomi - yn arbennig cefnogwyr Leanne - ond mi hoffwn ddweud dau beth wrthynt.  

Yn gyntaf, mae Leanne wedi llwyddo i ail ddiffinio’r hyn ydi’r Blaid i lawer o bobl yng Nghymru ac wedi rhoi wyneb cyhoeddus iddi sy’n atynadol i lawer iawn o bobl - rhai sy’n pleidleisio i’r Blaid a rhai sydd ddim yn gwneud hynny eto.  Dydi hynny ddim yn fater bach - ac mae’n rhywbeth i ymfalchio ynddo.

Yn ail dwi’n credu mai’r hyn y dylai pawb ei wneud rwan ydi rhoi’r lle a’r gefnogaeth i Adam arwain y Blaid.  Y ffordd orau o sicrhau gwaddol Leanne ydi trwy wneud yn siwr bod ei gweledigaeth hi - ein gweledigaeth ni i gyd fel Pleidwyr - yn cael y lle a’r cyfle i ddatblygu yn dilyn yr etholiad nesaf yn 2021.  Dylai Adam gael 100% o’n cefnogaeth ni oll - sut bynnag wnaethom bleidleisio.  Chwarae i ddwylo’r pleidiau unoliaethol fyddai gwneud unrhyw beth arall.

Cais bach i aelodau’r Blaid

Yn hanesyddol dydi etholiadau arweinyddol heb fod yn brofiadau cadarnhaol iawn i bleidiau gwleidyddol yn y DU - na thu hwnt o ran hynny.  Yn wir mae rhai ohonynt wedi agor holltau sydd wedi diferu gwenwyn i mewn i gylchrediad pleidiau am flynyddoedd - neu ddegawdau.  Mae hyn wedi tueddu i fod yn arbennig o wir yng nghyd destun her i arweinydd cyfredol plaid.  Meddylier Heath / Thatcher neu Thatcher / Major er enghraifft.

Ond mae yna lawer mwy na hynny - ac nid yn hanes y Toriaid yn unig - roedd yr etholiad am is arweinyddiaeth y Blaid Lafur rhwng Tony Benn a Dennis Healy ymysg y gornestau mwyaf gwenwynig a chynhenus yn hanes gwleidyddiaeth y DU.  Mae’n debyg i ymdrechion dan din Harold Wilson i gymryd arweinyddiaeth Llafur oddi ar Gaitskell yn 1960 a’r dirprwy arweinyddiaeth oddi ar George Brown yn 1962 greu drwg deimlad wnaeth barhau am flynyddoedd - er i Wilson gael ei ffordd yn 1963 wrth gwrs.

Arweiniodd yr ornest ddiwethaf i’r Blaid yn 2012 yn anuniongyrchol at ymadawiad ei chyn arweinydd Dafydd Elis Thomas.  Wnaethom ni ddim dod allan o’r ymgais arweinyddol flaenorol i DET gymryd rhan ynddi  - yr un yn erbyn Dafydd Wigley yn 1991 - yn ddi graith chwaith.  

Mae’n cyfeillion Gwyddelig yn gwneud y pethau yma yn well na neb arall wrth gwrs.  Mae’n  debyg i un o’r nifer o geisiadau i ddiorseddu Charlie Haughey fel arweinydd Fianna Fail arwain at ymladd corfforol rhwng rhai o’i haelodau seneddol yng nghoridorau Dáil Éireann.  Holltodd y blaid yn fuan wedyn.

Rwan mae ymgyrchu negyddol yn anorfod mewn Etholiad Cyffredinol.  Mae’r dechneg o glustfeinio ar union eiriad rhyw wleidydd neu’i gilydd, dehongli’r hyn sydd wedi ei ddweud mewn modd sy’n gwneud i bwy bynnag sydd wedi eu llefaru ymddangos i gymryd safbwynt afresymegol neu amhoblogaidd a rhoi cyhoeddusrwydd i hynny yn rhan o wead etholiadau rhwng pleidiau gwahanol.  Dwi wedi ei wneud o fy hun - dwi ddim yn arbennig o gyfforddus pan dwi’n gwneud hynny - ond ‘does yna ddim llawer o ddewis pan mae pob plaid arall wrthi.

Mae moesoli  yn rhan o wleidyddiaeth etholiadol hefyd - gweld drygioni mawr yn safbwynt pobl eraill.  Dydi dweud bod y Toriaid yn ‘elynion y bobl’ - er ei bod yn ymddangos bellach na ddywedwyd y  geiriau yna- ddim yn rhoi unrhyw un y tu allan i werthoedd sifig arferol chwaith.

Mae plaid sy’n defnyddio ei grym llywodraethol i geisio gwneud trwch y boblogaeth yn dlotach am resymau sy’n ymwneud a’i gwleidyddiaeth mewnol ei hun yn elyn i drwch y boblogaeth.  Ffaith syml ydi o - os cafodd yr ymadrodd ei ddweud neu beidio.  Dyna sydd yn digwydd efo Brexit - mae’r llywodraeth Doriaidd yn gwybod gyda sicrwydd 100% y bydd Brexit yn gwneud y rhan fwyaf o bobl yn dlotach nag ydyn nhw rwan - ond mae nhw’n gwthio ymlaen efo’r peth beth bynnag.

Mae etholiad oddi fewn plaid yn wahanol.  Rydan ni wedi gweithio efo’n gilydd yn y gorffennol, a bydd rhaid i ni weithio efo’n gilydd yn y dyfodol.  Mae hyn yn arbennig o wir am blaid sydd a’i haelodaeth yn gymharol fach - rhywfaint i’r gogledd o 8,000.  Dylai natur sylfaenol etholiad mewnol fod yn wahanol i etholiad lle mai’r gwrthwynebwyr ydi cynrychiolwyr pleidiau eraill.  

Ar pob cyfri dylai cefnogwyr ganmol eu hymgeisydd eu hunain am ei agwedd tuag at Brexit, annibyniaeth, mwd niwclear neu beth bynnag.  Does yna ddim o’i le mewn honni bod barn un person yn rhagori ar farn y gweddill chwaith.  Does yna ddim o’i le mewn gwneud achos tros un ymgeisydd yn hytrach nag un arall chwaith.  Ond mae crafu o gwmpas am gyfle i gam gynrychioli agwedd a barn wleidyddol un neu fwy o’r ymgeiswyr eraill yn sylfaenol hunan niweidiol o safbwynt pleidiol.  

Felly - os gwelwch yn dda un ac oll - a gawn ni wneud hyn mewn ffordd gall a chwrtais?  

Ynglyn a chynghreirio efo’r Toriaid

Bydd y sawl yn eich plith sydd yn aelodau o’r Blaid yn gwybod bod y cwestiwn o gynghreirio efo’r Toriaid wedi gwthio i mewn i’r ymgyrch arweinyddol yn ystod yr wythnos diwethaf, gyda’r arweinydd presenol yn gwneud yn gwbl glir na fydd y Blaid yn mynd y glymblaid efo’r Toriaid o dan ei harweinyddiaeth hi.  

Dwi ddim yn bwriadu trafod moesoldeb trefniant o’r fath yn y blogiad yma - gall hynny ddisgwyl am ddiwrnod arall - ond mi hoffwn gael  cip ar oblygiadau etholiadol cytundeb o’r fath neu son am gytundeb o’r fath i’r Blaid.

Mae yna ddwy ffordd lle gellir bod mewn llywodraeth yng Nghymru - cael mwy o seddi na phawb arall efo’i gilydd neu obeithio bod y fathemateg bleidiol yn caniatau i blaid glymbleidio - neu o leiaf ddod i gytundeb - efo pleidiau eraill. Os nad oes mwyafrif llwyr gan blaid, yr un gryfaf sydd yn y sefyllfa orau i arwain llywodraeth - yn arbennig os yw’n agos at y 31 sedd sydd eu hangen i gael mwyafrif llwyr.

Dydi’r ffordd gyntaf ddim yn gofyn am unrhyw lwyddiant etholiadol - dim ond dipyn o lwc o ran y niferoedd seddi pleidiau eraill.  Er enghraifft cafodd y Dib Lems druan etholiad gwirioneddol drychinebus yn 2016 - ond mae’r unig AC sydd ganddynt ar ol yn Weinidog Addysg heddiw.

Mae’r ail ffordd yn gofyn am rhywbeth llawer mwy uchelgeisiol.  Mae’n gofyn am strategaeth allai arwain at ennill nifer sylweddol o seddi ychwanegol.  Mae hyn yn anodd yn y gyfundrefn etholiadol sydd gennym yng Nghymru - ond mae’n bosibl. Daeth y blaid yn agos at greu tirwedd trawsnewidiol yn ol yn 1999 - yn agos iawn.

Efallai ei bod werth aros yma i gydnabod bod y sefyllfa yng Nghymru yn rhwystredig oherwydd bod cyfuniad o drefn pleidleisio anarferol a daearyddiaeth etholiadol y wlad yn arwain at gyfundrefn sydd ddim yn ymateb yn dda i’r farn gyhoeddus.  Mae yna amrywiaeth eithaf mawr wedi bod yng nghefnogaeth Llafur yng Nghymru ers 1999 - ond ychydig iawn o amrywiaeth sydd wedi bod yn y nifer o seddi Cynulliad maent wedi ei gael.  Ond fel y dywedwyd mae’n bosibl goresgyn y gyfundrefn - a phetai’r Blaid yn cyrraedd canran arbennig - tua 35% o bosibl, yna byddai seddi Llafur yn dechrau syrthio’n gyflym iawn - a byddai seddi’r Blaid yn cynyddu’n gyflym.  

Felly mae creu mwyafrif - neu rhywbeth sydd ddim am fod yn rhy bell o fwyafrif - yn uffernol o anodd - i’r Blaid o leiaf.  Os ydyw i ddigwydd mae’n bwysig bod pob dim mae’n bosibl ei gael yn ei le - yn ei le.  

Rydym yn gwybod o dystiolaeth polio mai Leanne ydi’r arweinydd mwyaf poblogaidd (o gryn bellter) a gallwn gymryd ei bod bod yn llawer, llawer mwy poblogaidd nag unrhyw un sy’n debygol o fod yn arwain Llafur yn 2021 - cyn belled a mae y rhan fwyaf o etholwyr Cymru yn y cwestiwn, mae’r rheiny yn ymylu ar fod yn gwbl anweledig.  

Rydym hefyd yn gwybod nad oes fawr neb sy’n pleidleisio i’r Blaid - neu fydda’n ystyried pleidleisio i’r Blaid - yn gefnogol i’r syniad o glymbleidio efo’r Toriaid.  Conglfaen strategaeth etholiadol lwyddiannus ydi sicrhau’r bleidlais  greiddiol yn y lle cyntaf ac yna ymestyn allan.  Yn ffodus rydym yn gwybod i ble i ymestyn allan - a does yna ddim cydymdeimlad efo’r Toriaid yno chwaith.

Yr astudiaeth fwyaf manwl sydd gennym o’r farn gyhoeddus yng Nghymru ydi un British Election Survey  a gynhalwyd gan brifysgolion Maenceinion, Rhydychen a Nottingham (tros Brydain) ar y cychwyn ar sail Etholiad Cyffredinol 2015 - ond gyda data ar gyfer Etholiad Cyffredinol 2017 a’r reffwrendwm Ewrop wedi ei ychwanegu.  Cryfder yr ymarferiad ydi ei faint -cymrodd 68.8k o  o bobl rhyw ran neu’i gilydd yn yr ymarferiad gyda tua 5.5k yn dod o Gymru.  Tua mil o bobl sy’n cymryd rhan mewn pol piniwn cyffredin.

I bwrpas y blogiad yma dau is set o’r 5.5k sy’n bwysig - yr is set sy’n cwmpasu y sawl sy’n pleidleisio i Blaid Cymru mewn etholiadau Cynulliad a’r is set sy’n cwmpasu’r sawl sydd ddim yn pleidleisio i’r Blaid, ond sydd ag agwedd ffafriol tuag ati. Os ydan ni’n adio’r ddau grwp yma at ei gilydd rydym yn cael tua 40% o’r sawl sy’n debygol o bleidleisio.

 Cael cymaint o’r bobl hyn i bleidleisio - a phleidleisio i’r Blaid yn 2021 ydi’r allwedd i lwyddiant etholiadol.  

Fel y gellid disgwyl mae yna lawer yn gyffredin rhwng cefnogwyr y Blaid a’r sawl sy’n gogwyddo tuag at y Blaid.  Er enghraifft mae gan y ddau grwp hunaniaeth Gymreig gref iawn a hunaniaeth Ewropeaidd eithaf cryf - ac agwedd gadarnhaol tuag at yr Undeb Ewrpoiaidd.  Mae ganddynt  farn ffafriol iawn am Leanne Wood a barn anffafriol am Teresa May., Michael Gove, Teresa May - ac yn arbennig Donald Trump. 

Yn bwysicach i bwrpas y blogiad yma mae gan y ddau grwp agwedd gadarnhaol tuag at Plaid Cymru - wrth gwrs - ond Llafur hefyd.  Ond rhywbeth arall sy’n gyffredin rhwng y ddau grwp a sydd yn eu nodweddu ydi nad ydynt yn hoffi Toriaid - a dydyn nhw ddim yn eu hoffi nhw o gwbl.  Mae’r syniad o genedlaetholwyr Cymreig ceidwadol yn fyth yn y rhan fwyaf o Gymru.  Dylai hynny fod yn amlwg beth bynnag i unrhyw un sydd yn treulio unrhyw faint o amser ar stepan drws yn siarad efo pobl.  

Mewn amgylchiadau lle mae’n bwysig creu tirwedd etholiadol sy’n ffafriol i’r Blaid - digon ffafriol i wneud gwahaniaeth go iawn i ganlyniad etholiad 2021 - mae’n  rhaid cael gwared o’r hyn sy’n milwrio yn erbyn llwyddiant a chymryd mantais o’r hyn sy’n milwrio o blaid llwyddiant.  

Rwan dydi hi ddim o fewn gallu’r Blaid - na neb arall- i reoli’r tirwedd yna yn llwyr.  Ond os ydi’r Blaid o ddifri am ennill grym yn 2021 mae’n rhaid iddi reoli’r tiredd etholiadol fydd yn bodoli bryd hynny i’r graddau bod hynny o fewn ei gallu.  Byddwn yn awgrymu bod y canlynol yn ffyrdd posibl o fynd ati.

1. Sicrhau bod y Blaid yn mynd i’r etholiad yn cael ei harwain gan y person mwyaf poblogaidd bosibl ymysg y bobl sy’n pleidleisio i’r Blaid.  Mae’r dystiolaeth sydd gennym yn dangos yn eithaf clir mai’r arweinydd presenol ydi’r person hwnnw.
2. Sicrhau bod y Blaid yn mynd i’r etholiad yn cael ei harwain gan y person mwyaf poblogaidd ymysg yr etholwyr yn gyffredinol - ac yn arbennig felly y gydadran o’r etholwyr sydd yn debygol o bleidleisio i’r Blaid.  Eto - mae’r dystiolaeth polio yn dangos yn glir pwy ydi honno.
3. Sicrhau bod y Blaid yn adlewyrchu gwerthoedd a dyheuiadau’r gydadran o’r boblogaeth mae’n ceisio apelio ato - sef ein dau is set - cefnogwyr y Blaid a phobl sy’n gogwyddo tuag at y Blaid.  Mae’n gwbl amlwg o’r dystiolaeth sydd ar gael nad ydi gwerthoedd y Dde Prydeinig yn apelio at y bobl yma o gwbl - a dydi son am glymbleidio efo’r Toriaid ddim am apelio atynt chwaith.
4. Cymryd mantais o wendidau’r pleidiau eraill - ac mae gan Llafur wendid anferth ar hyn o bryd.  Mae’r rhan fwyaf o’i chefnogwyr yn gefnogol i Ewrop tra bod safbwynt Llafur ei hun yn gwbl idiotaidd ac anaealladwy.  Mae’r Blaid yn llawer, llawer nes at y cefnogwyr Llafur hynny sy’n gogwyddo tuag at y Blaid ar hyn o bryd nag ydi’r Blaid Lafur.  Mae’n bwysig sicrhau bod safbwynt y Blaid ar fater Ewrop yn gwbl glir - gall yn hawdd ddiffinio’r tirwedd etholiadol yn 2021.

Onid ydi pob dim yn eithaf syml yn y bon?

Cynllun y diwrnod - Brexit petai’n dy

Siart y diwrnod

Yr etholiad arweinyddol - record etholiadol Leanne Wood

Tra nad ydi llinellau’r frwydr am arweinyddiaeth Plaid Cymru yn gwbl glir eto, un o’r materion sy’n debygol o godi (a sydd yn wir wedi codi) ydi’r tebygrwydd o ennill llwyddiant etholiadol.  Wedi’r cwbl mae Llafur wedi arwain pob llywodraeth datganoledig Cymreig ers 1999 - ac wedi methu yn amlach na pheidio.  Mae Cymru’n barod am rhywbeth arall.  Mi fydda i’n edrych ar berfformiad etholiadol y Blaid ers i Leanne Wood ddechrau ei harwain yn y blogiad hwn, a byddaf yn edrych ar beth sy’n debygol o ddigwydd yn y dyfodol mewn blogiad dilynol.

Mae yna ganfyddiad ymysg rhai bod yna rhyw oes aur wedi bod yn y gorffennol pan roedd Plaid Cymru’n llwyddiannus yn etholiadol, ond bod yr oes aur honno bellach yn y gorffennol pell a bod y Blaid heddiw yn tan berfformio o gymharu a’r oes aur honno.  Y broblem efo’r canfyddiad yna ydi ei bod yn anodd dod o hyd dystiolaeth tros fodolaeth yr oes aur honno.  Ystyrier er enghraifft berfformiadau etholiadol y Blaid mewn etholiadau San Steffan ar hyd y blynyddoedd.  Etholiad 1970 oedd yr un cyntaf i’r Blaid gael mwy na 5% o’r bleidlais ar hyd Cymru - a wele’r hanes wedi hynny.

Blwyddyn	Canran
1970	11.5
1974 (Chwef)	10.8
1974 (Hyd)	10.8
1979	8.1
1983	7.8
1987	7.3
1992	8.8
1997	9.9
2001	14.3
2005	12.6
2010	11.3
2015	12.1
2017	10.4

Dim ond mewn wyth etholiad mae’r Blaid wedi ennill mwy na 10% o’r bleidlais - dair gwaith ar ddechrau’r saith degau o dan arweinyddiaeth Gwynfor Evans, dair gwaith yn y ganrif yma o dan arweinyddiaeth Ieuan Wyn Jones a dwy waith o dan arweinyddiaeth Leanne Wood.  Cychwynodd yr arweinyddiaeth hwnnw yn 2012.  Yn ychwanegol at hynny mae’r Blaid yn draddodiadol wedi ei chael yn llawer mwy anodd i ennill tir pan mae Llafur  yn rheoli yn San Steffan, na phan mae’r Toriaid mewn grym.  Dair gwaith yn unig mae’r Blaid wedi cael mwy na 10% o’r bleidlais pan bod y Toriaid mewn grym yn San Steffan - yn 2015 a 2017 o dan arweinyddiaeth Leanne Wood ac etholiad cyntaf 1974 o dan arweiniad Gwynfor Evans.

Er bod y ganran o’r bleidlais a enillwyd yn 2017 yn is na chanlyniad 2015 roedd yr etholiad yna yn un eithriadol yn yr ystyr bod mwy o bolareiddio rhwng pleidiau mawr na mewn unrhyw etholiad ers 1997.  Dioddefodd yr SNP, UKIP, y Gwyrddion, y Lib Dems a’r pleidiau llai yng Ngogledd Iwerddon.  Cynyddodd y Blaid ei nifer o aelodau seneddol.

Felly beth am y Cynulliad?  Roedd yna yn wir oes aur - neu yn hytrach 2 funud aur yn y fan honno - yn 1999.   Roedd yr etholiad y flwyddyn honno (o dan arweiniad Dafydd Wigley)  yn eithriad  a  llwyddodd y Blaid i gyrraedd lle nad yw wedi ei gyrraedd cynt na wedyn.  Fel arall mae’r canrannau wedi bod o fewn amrediad bach rhwng 17.9% a 21%.  

Ond roedd cael 20.5% yn 2016 gyda llywodraeth Doriaidd yn Llundain yn llawer anos na chael 21% yn 2007 pan roedd Tony Blair yn hynod amhoblogaidd ac ym misoedd olaf ei arweinyddiaeth o’r Blaid Lafur.  Enillodd Leanne yn y Rhondda, a daeth y Blaid yn agos i ennill yn Llanelli, Aberconwy, Gorllewin Caerdydd a Blaenau Gwent.  Ail enillwyd y statws o brif wrthblaid o flaen y Toriaid.

Blwyddyn	Canran
1999	30.5
2003	19.7
2007	21
2011	17.9
2016	20.5

Beth felly am etholiadau lleol?  Wel does yna ddim llawer o dystiolaeth o ddirywiad yma chwaith - i’r gwrthwyneb a dweud y gwir, mae’n debyg mai etholiadau 2017 oedd y rhai mwyaf llwyddiannus yn hanes y Blaid.  Roedd yr etholiadau lleol 2012 wedi eu cynnal llai na 2 fis ar ol i Leanne Wood ennill yr arweinyddiaeth.

Blwyddyn	Canran
1995	12.5
1999	18.2
2004	16.4
2008	16.8
2012	15.7
2017	16.5

A daw hynny a ni at yr unig etholiad arall i gael ei chynnal yng nghyfnod Leanne Wood fel arweinydd y Blaid - etholiad Ewrop 2014 - mae’n debyg yr un lleiaf llwyddiannu yn ystod ei chyfnod fel arweinydd i’r graddau bod y ganran o’r bleidlas y gafodd y Blaid yn is nag oedd wedi bod ers 1989.  Ond roedd yr etholiad hwnnw yn un hynod anarferol os nad unigryw yng Nghymru a’r DU.  Roedd yn etholiad lle’r oedd pethau wedi polareiddio rhwng Llafur ac UKIP gyda phob plaid arall (ag eithrio’r SNP) yn colli tir - mae pedair blynedd yn amser maith mewn gwleidyddiaeth.

Blwyddyn	Canran
1979	11.7
1984	12.2
1989	12.9
1994	17.1
1999	29.6
2004	17.4
2009	18.5
2014	15.3

Rwan mae’n debyg gen i y bydd yna nifer o ystyriaethau yn wynebu aelodau’r Blaid ym mis Medi pan maent yn penderfynu pwy i bleidleisio drosto / drosti - a bydd pwy sydd fwyaf tebygol o arwain y Blaid at fuddugoliaeth yn 2021 yn un o’r rhai pwysig.  ‘Does yna ddim ym mherfformiad etholiadol y Blaid yn ystod y chwe mlynedd diwethaf i awgrymu na all y Blaid berfformio’n dda gyda Leanne Wood yn arweinydd arni. Mae ein perfformiadau wedi bod yn ddigon soled yn ystod y cyfnod.  Mae’n anarferol i arweinydd plaid golli’r arweinyddiaeth ar unrhyw sail ag eithrio diffyg llwyddiant etholiadol, ‘Does  yna ddim diffyg llwyddiant yn yr achos yma.  

Is etholiad Saron, Sir Gaerfyrddin a Chyngor Tref Pontardawe, Castell Nedd

Arweinyddiaeth y Blaid - llythyr agored at Leanne Wood

Wele lythyr agored at arweinydd y Blaid.  Os oes unrhyw gynghorydd sir arall eisiau arwyddo - a dwi’n siwr bod - cysylltwch. 

Annwyl Leanne

 

Rydym yn ysgrifennu atoch fel grŵp o gynghorwyr sir o pob rhan o Gymru i fynegi cefnogaeth i’ch ymgeisyddiaeth am arweinyddiaeth y Blaid.

 

Hoffwn i chi wybod ein bod yn gwerthfawrogi’r holl waith rydych wedi ei wneud yn teithio ar hyd a lled Cymru yn hyrwyddo cenhadaeth a gwerthoedd y Blaid.  Rydym yn arbennig o ddiolchgar i chi am eich ymgyrchu di flino yn ystod etholiadau’r cynghorau sir yn 2017.   Rydym hefyd yn nodi bod yr etholiad hwnnw ymysg yr etholiadau lleol mwyaf llwyddiannus yn hanes y Blaid.  Rydym yn nodi ymhellach bod etholiadau cyffredinol 2015 a 2017 yn rhai llwyddiannus, a bod eich gallu chi i fynegi negeseuon y Blaid yn glir ac effeithiol ymysg y prif resymau tros y llwyddiant hwnnw.

 

Rydym felly yn edrych ymlaen i weithio efo chi i ddatblygu strategaeth etholiadol effeithiol ar gyfer etholiadau’r Cynulliad yn 2021, i ymgyrchu efo chi ar gyfer yr etholiad hwnnw, a rydym yn hyderu y byddwch yn arwain y Blaid i lywodraeth yn 2021, ac yn sicrhau bod gwerthoedd ac amcanion y Blaid yn cael eu gwireddu – a hynny fel Prif Weinidog Cymru.

 

Yn gywir

Dear Leanne

We are writing to you as a group of Councillors from across Wales to express our support to your candidacy for the leadership of Plaid Cymru.

We’d like you to know that we appreciate all of the work that you have made travelling across the length and breadth of Wales promoting the mission and the values of Plaid Cymru. We are particularly grateful to you for your tireless campaigning during the local election campaigns in 2017. We also note that those elections were amongst the most successful in the history of plaid Cymru. We further note that the 2015 and 2017 General Elections were successful, and that your ability to articulate the party’s messages clearly and effectively was amongst the main reasons for those successes.

We therefore look forward to working with you to develop an effective election strategy for the 2021 Assembly Elections, to campaign with you for those elections, and we are confident that you will be leading Plaid Cymru to Government in 2021, ensuring that the values and aims of Plaid Cymru are realised – and that as Wales’ First Minister.

Sincerely

Nicola Roberts Canolbarth Mon Ynys Mon 

Elyn Stevens Ystrad Rh C T

Shelley Rees-Owen Pentre Rh C T

Sera Evans Treorchy       Rh C T 

Maureen Weaver Pentre Rh C T

Josh Davies Penygraig Rh C T

Darren Macey Ynyshir Rh C T 

Alun Cox Porth Rh C T

Julie Williams Porth Rh C T

Alison Chapman Treorchy Rh C T

Emyr Webster Treorchy Rh C T 

Karen Morgan Hirwaun Rh C T

Danny Grehan Tonyrefail East Rh C T 

John Cullwick Penygraig Rh C T

Geraint Davies Treherbert Rh C T 

Pauline Jarman Mountain Ash East Rh C T 

Larraine jones Ystrad RCT

Jamie Evans Neath South NPT 

Nigel Hunt Aberavon NPT 

Scott Bamsey Aberavon NPT 

Anthony Richards Pontardawe NPT

Jo Hale Bryncoch S NPT

Carolyn Edwards Blaengwrach NPT

Chris Williams Bryncoch S NPT

Linet Purcell Pontardawe NPT

Alun Williams Aberystwyth Ceredigion

Mark Strong Aberystwyth Ceredigion

John Roberts Cwm Aber / Aber Valley Caerffili 

Marc Jones Grosvenor Wrecsam 

Carrie Harper Queensway Wrecsam 

Gwenfair Jones Gwersyllt West Wrecsam 

Mabon ap Gwynfor Llandrillo Dinbych 

Glenn Swingler Upper Denbigh and Henllan Dinbych 

Rhys Thomas Lower Denbigh Dinbych

Huw Jones Corwen Dinbych

Dave Cowans Eirias Conwy

Ian Jenkins Gower Conwy

Sue Lloyd-Williams Llansannan Conwy 

Austin Roberts Eglwysbach Conwy

Aaron Wynne Crwst Conwy

Craig ab Iago Llanllyfni Gwynedd

Steve Collings Deiniol Gwynedd

Dafydd Meurig Arllechwedd Gwynedd

Catrin Wager Menai (Bangor) Gwynedd

Cai Larsen Seiont Gwynedd

Huw Wyn Jones Garth Gwynedd

Seimon Glyn Tudweiliog Gwynedd

Gruff Williams Nefyn Gwynedd

Gareth Griffith Y Felinheli Gwynedd

Rhys Sinnett Milford West Sir Benfro

Cris Tomos Crymych Sir Benfro 

Clive Davies Penparc Ceredigion 

Lynford Thomas Llanfihangel Ystrad Ceredigion 

Stephen Kent St Martins Caerffili