Os ydych chi'n meddwl ei bod yn ddrwg ar y Gymraeg _ _ _

_ _ _ edrychwch ar sefyllfa'r Gaeleg yn yr Alban. Mae ei dyddiau fel iaith gymunedol yn dod i ben - hyd yn oed yn ei chyn gadarnle yn Ynysoedd y Gorllewin. Ceir Mwy o gwymp yno nag yn unman arall. Diolch i Wiliam Dolben am y daenlen a'r sylwebaeth.

Sylwadau William:

Mae ystadegau'r Aeleg yn yr Alban newydd ddôd allan. Maent yn berthnasol am fod gan yr Alban yr un broblem â Cymru: bro Gymraeg neu Aeleg (Gaidhealtachd) sy'n crebachu a thyfiant yn yr ardaloedd Seisnigaidd.

Yn ôl Wikipedia: " BBC Alba has four studios across Scotland, located in Stornoway, Glasgow, Inverness and Portree. Continuity and channel management is based in Stornoway while the news services are based in Inverness" 'Dwn' i'm lle mae'r pencadlys ond ymddengys nad ydynt wedi canoli popeth yn Glaschu

Yn ail nid yw canlyniadau'r cyfrifiad yn debyg o godi calon y rhai ohonom sydd am weld yr ieithoedd bach yn parhau. 

Gyrraf daenlen at Cai iddo gael ddadansoddi a llwytho ond dyma'r prifganfyddiadau:

1. Yr Alban: gostyngiad bach of ryw fil i 57,000 sef llai na 2% yn nifer y siaradwyr
2. Dirywiad cyson yn y Gaidhealtachd: Yn Eilean Siar (Ynys Hir) o 61% ym 2001 i lawr i 52% ym 2011. Yn 1971 roedd dros 95% yn siarad Gaeleg mewn rhai cymunedau yn Lewis ond erbyn hyn rhyw 12% o'r plant sydd yn siarad Gaeleg ar yr aelwyd yn yr ynysoedd anghysbell hyn. Heb fewnlifiad o bwys (a er gwaetha'r feirniadaeth lem o'r White Settlers) mae'r trigolion cynhenid wedi rhoi'r farwol i'w hiaith eu hunain
3. Dirwyiad pellach yn yr unig ardaloedd lle mae'r iaith yn gyfrwng cymdeithasol mewn rhai cymunedau yn y gorllewin sef Argyll (2001: 4.7%, 2011: 4%, HIghland: 6.2% a 5.4%....

Dyma'r wefan: http://en.wikipedia.org/wiki/Scottish_Gaelic#cite_note-scotland.gov.uk-24

mae'r sefyllfa'n waeth fyth yn yr ysgolion a nodir yn Wikipedia mai dim ond 624 o blant oedd yn siarad Gaeleg ar yr aelwyd ym 2010.

Mae rhywun wedi bod yn crwydro!

Patrymau iaith yn Arfon

Mae'n debyg gen i y dyliwn i ddiolch i Geraint Day an dynnu fy sylw at wefan Nomis - er bod rhywbeth yn dweud wrthyf na fydd y wraig yn diolch iddo am wneud hynny. Mae'r wefan yn cynnig mynediad i'r  ystadegau cyfrifiad 2011 sydd eisoes wedi eu rhyddhau.  Un o nodweddion unigryw (hyd y gwn i) y wefan ydi ei bod yn caniatau mynediad i ganlyniadu ardaloedd cyfri bach iawn - yn wir maent mor fach nes bod cwestiynau yn codi am barch at brifatrwydd.

Serch hynny mae'r nodwedd yma yn ddefnyddiol iawn ar sawl cyfri.  Er enghraifft mae'r blog yma wedi nodi sawl gwaith bod y Gymraeg yn mynd yn iaith drefol ar sail y ffaith mai wardiau trefol ydi'r rhai mwyaf Cymraeg o ran iaith.  Mae'r data ardal fach yn caniatau i ni ddatblygu ar y ddamcaniaeth hon.  Ystyrier y mapiau a data yma o bentref Bethel ger Caernarfon.

Mae'r map a'r set cyntaf yn cyfeirio at ardal o dai cymunedol yn bennaf yng nghanol y pentref, mae'r ail fap a set data yn cyfeirio at ardal o dai preifat yng nghanol y pentref ac mae'r trydydd yn cyfeirio at ardal wledig ar gyrion y pentref. Mae'r dair ardal yn cyfochri a'u gilydd. 

Yr hyn sy'n drawiadol ydi'r tebygrwydd rhwng y stadau preifat a chymunedol yng nghanol y pentref, a'r bwlch rhwng y cyfraddau siarad Cymraeg ymysg oedolion yn y canol a'r cyrion gwledig.  Mae'r patrwm yma yn un cyffredin yng Ngwynedd.  Un o'r arwyddion mwyaf pendant o Gymreigrwydd ardal ydi pa mor lluosog ac agos at ei gilydd ydi tai.  Lle mae llawer o dai yn agos at ei gilydd mae'r cyfraddau siarad Cymraeg yn debygol o fod yn uchel iawn.  Y duedd yma ydi un o'r prif resymau pam bod Arfon (ag eithrio Bangor) yn fwy Cymraeg o ran iaith na Dwyfor - mae dwysedd tai yn llawer uwch yn Arfon nag yn Nwyfor.

Hystings Ynys Mon

Bydd yr hystings cyntaf am enwebiaeth y Blaid i ymladd am sedd San Steffan yr Ynys wythnos nesaf.  Dwi'n cyhoeddi deunydd ar gyfer un o'r ymgeiswyr - Ann Griffith isod.  Os ydi'r ymgeiswyr eraill - Vaughan, John neu Ken - eisiau i mi gyhoeddi deunydd ar eu rhan nhw rydw i'n hapus iawn  i wneud hynny - cysylltwch a fi ar olaf@larsen7223.fsnet.co.uk neu'r cyfeiriad sydd ar dudalen flaen y blog. 

Annwyl Aelod,

Mae’n siŵr eich bod yn gwybod erbyn hyn fy mod i wedi cyflwyno fy enw ar gyfer enwebiad Plaid Cymru ar gyfer sedd Ynys Môn yn etholiadau San Steffan yn 2015.

Ar gyfer y rhai ohonoch chi sydd ddim yn fy adnabod i, rwyf wedi atodi cylchlythyr sydd yn amlinellu fy nghefndir a pham mod i’n credu y dylech bleidleisio drostaf i.

A minnau  wedi byw ar Ynys Môn trwy gydol fy mywyd fel oedolyn ers gadael coleg, rwyf wedi ymroi fy hun i wasanaeth cyhoeddus trwy weithio fel gweithiwr cymdeithasol gyda rhai o’r unigolion mwyaf bregus a diamddifad mewn cymdeithas.

Rwy’n teimlo mai estyniad naturiol o’r broses hon yw cael fy ethol fel cynghorydd sir, a chynnig fy enw fel darpar Aelod Seneddol, ac fe fyddaf yn rhoi o fy ngorau ac yn gweithio dros fuddiannau pobl Ynys Môn.

Oherwydd natur fy ngwaith, a’r cyfrinachedd oedd yn gorfod bod ynghlwn wrtho, gweithio’n ddistaw yn y cefndir fu fy hanes i dros y blynyddoedd. Golyga hyn bod rhaid imi weithio’n galed i godi fy mhroffil. Eisoes, rwyf wedi cael sylw yn y papurau newydd a’r radio yn sgil fy ngwaith gyda’r cyngor ynghyd â fy ymdrechion i sefydlu cangen Plaid Cymru ym Mro Aberffraw a chynyddu aelodaeth y Blaid trwy drefnu digwyddiadau gwleidyddol gyda siaradwyr amlwg yn trafod pynciau cyfoes.

Os gwnewch chi fy newis i, chewch chi mo’ch siomi. Rwy’n hyderus y gallaf wneud argraff gadarnhaol ar etholwyr Ynys Mon gan ennyn eu hyder a’u perswadio i bleidleisio drosta’i. Credaf fod gen i’r aeddfedrwydd a’r profiad bywyd angenrheidiol i ennill y sedd a gwasanaethu fel Aelod Seneddol benywaidd cyntaf Ynys Môn ers Megan Lloyd George 62 mlynedd yn ôl.

Rwy’n cynnig rhywbeth gwahanol i’r dull gwleidyddol ‘o’r top i lawr’ arferol. Byddaf yn defnyddio fy sgiliau cyfathrebu  er mwyn gweithio gyda chi a phobl Ynys Mon. Byddaf yn gwradno arnoch chi ac yn rhoi llais i chi. Byddaf yn gweithredu mewn modd gynhwysol gan roi angehnion Ynys Mon gyntaf. Byddaf yn agored, gonest a thrylow a byddaf yn gweithio’n galed.

Gyda’ch help chi a’ch cefnogaeth chi, gallwn adfer enw da Ynys Môn ar draws Cymru a thu hwnt. Gallwn sbarduno economi Ynys Môn, byddwn yn sicrhau rhagor o bwerau i Gymru a phan fo’r amser yn iawn, cawn ein hannibyniaeth o’r diwedd.

Os teimlwch yr hoffech ddod i fy adnabod yn well cyn ymrwymo i’m cefnogi, mae croeso i chi fy ffonio. Neu os hoffai eich cangen fy nghyfarfod, byddwn yn barod iawn i ddod draw i siarad gyda’r aelodau.

Hoffwn apelio arnoch i ystyried fy ngwerthoedd a fy sgiliau bywyd. Edrychaf ymlaen at eich cyfarfod yn ystod nosweithiau yr hystings, un ai yn Amlwch neu Borthaethwy.

Yr eiddoch yn gywir,

Ann

Pam bod Cris Dafis yn anghywir ynglyn a natur cymuned Gymraeg Caerdydd

Ddim yn aml mae rhywun yn darllen erthygl lle mae'r awdur wedi cam ddeall yr hyn mae'n sgwennu amdano yn llwyr  - ond roedd ymdrech Cris Dafis yn Golwg yr wythnos yma yn dipyn o eithriad yn yr ystyr hwnnw.  Mae'n erthygl sy'n tystio i anwybodaeth ei hawdur ynglyn a'r hyn ydi'r Gymru Gymraeg.

Byrdwn yr erthygl ydi y dylid cadw S4C yng Nghaerdydd oherwydd bod y ddinas honno mewn rhyw ffordd neu'i gilydd yn 'niwtral' a'i bod yn cynrychioli gweddill Cymru mewn ffordd nad ydi ardaloedd traddodiadol Gymraeg yn llwyddo i'w wneud.  Yn wir ymddengys bod ei siaradwyr Cymraeg yn fwy nodweddiadol o rai gweddill Cymru na thrigolion y Fro Gymraeg.

Mae'r busnes niwtral yn chwerthinllyd o wirion wrth gwrs.  Caerdydd ydi'r rhan lleiaf niwtral o Gymru ar sawl cyfri - mae'r ddinas wedi derbyn llawer, llawer mwy o gyfalaf cyhoeddus na'r un rhan arall o Gymru. Mae iddi hefyd ei nodweddion, ei buddianau, ei chryfderau a'i gwendidau fel pob man arall yng Nghymru. Os ydi Cris eisiau lleoli S4C mewn lle 'niwtral' dylai ystyried lobio i'w lleoli yn Lloegr.    

Ond mater bach ydi hynny yn y bon - yr hyn sy'n wirioneddol ryfedd ydi'r awgrym bod Caerdydd yn gynrychioladol o gynulleidfa botensial S4C.  Mi fyddai rhywun yn meddwl mai Cymry Cymraeg fyddai'r rhan fwyaf o ddigon o'r gynulleidfa botensial. Wedi'r cwbl mae gan Gymry di Gymraeg 1,001 o sianeli i ddewis rhyngddynt mewn iaith maent yn ei deall.  Mae Cymry Cymraeg Caerdydd yn wahanol iawn ar sawl cyfri i Gymry Cymraeg yn gyffredinol, ac maent hefyd yn wahanol iawn i boblogaeth Cymru yn ei chyfanrwydd.  Beth am gael golwg arnynt ochr yn ochr a Chymry Cymraeg Gwynedd?

Mae yna 79,395 o bobl yn deall y Gymraeg yng Ngwynedd a 78,487 yn gallu ei siarad, ei darllen neu ei hysgrifennu.  Y ffigyrau cyfatebol yng Nghaerdydd ydi 44,164 a 43,459.

Dwy o wardiau  mwyaf breintiedig Gwynedd ydi Menai (Caernarfon) a Llanrug, ward lleiaf breintiedig y sir ydi Peblig.  Y ganran sy'n siarad y Gymraeg yn Menai  ydi 83.9%, Llanrug 87.6%, a Peblig 87.3% Peblig hefyd ydi un o wardiau mwyaf trefol Gwynedd, Llanuwchllyn ydi'r mwyaf gwledig - y ganran sy'n siarad y Gymraeg yno ydi 79.2%.

Elai ydi ardal dlotaf Caerdydd - y ganran sy'n siarad y Gymraeg yno ydi 8.7% , Eglwys Newydd  a Creigiau / San Ffagan a Llandaf ydi tair o'r  wardiau lleiaf difreintiedig y brifddinas - mae 14.7%, 18.2% , 15.2%  yn siarad yr iaith yn y lleoedd hynny.  Treganna yn unig  sydd a chanran uwch.  Mae Treganna yn rhywle yn y canol o ran amddifadedd - ond mae hefyd yn gartref i nifer fawr o fewnfudwyr dosbarth canol o'r Fro Gymraeg.  Mae canrannau'r rhan fwyaf o wardiau tlawd eraill Caerdydd yn arwyddocaol is na'r cymedr.

348 ty cyngor sydd a Chymry Cymraeg yn ddeilydd tenantiaeth yng Nghaerdydd - tua 3% o'r cyfanswm.  Mae tua deg gwaith cymaint o dai cyngor a Chymry Cymraeg yn ddeilydd tenantiaeth yng Ngwynedd - ac mae'r ganran dair gwaith cymaint.  Mae Cymry Cymraeg Caerdydd yn llawer mwy dosbarth canol nag ydi rhai Gwynedd - ac maen nhw'n llawer mwy dosbarth canol na phobl Cymru yn gyffredinol.

Gellir gweld patrwm tebyg o edrych ar iechyd siaradwyr Cymraeg Caerdydd a Gwynedd - mae deg gwaith cymaint o siaradwyr Cymraeg Caerdydd mewn iechyd da neu dda iawn na sydd mewn iechyd gwael neu wael iawn, tra mai 5:1 ydi'r gymhareb yng Ngwynedd.  Mae proffeil Cymry Cymraeg Gwynedd yn llawer mwy tebyg i broffeil Cymru gyfan yn ol y mesur yma na phroffeil siaradwyr Cymraeg Caerdydd.

Awn ymlaen i edrych ar berthynas Cymry Cymraeg Gwynedd a Chaerdydd a phobl ddi Gymraeg a phobl o'r tu allan i Gymru.

Mae gan Wynedd fwy o lawer o siaradwyr Cymraeg sydd wedi eu geni y tu allan i Gymru na sydd yng Nghaerdydd - 8,184 i 4,358.  Mae 4,023 o bobl eraill sydd heb eu geni yng Nghymru yn deall yr iaith yng Ngwynedd - 1,925 ydi'r ffigwr yng Nghaerdydd.  Mae tua pum gwaith cymaint o bobl sydd a hunaniaeth Seisnig yn siarad y Gymraeg yng Ngwynedd na sydd yng Nghaerdydd tra bod dwywaith cymaint o bobl sydd a hunaniaeth Albanaidd yn gwneud hynny.  Mae'r rhifau am Wyddelod Cymraeg eu hiaith yn debyg.

Fel y byddai rhywun yn disgwyl mae yna lawer mwy o deuluoedd lle mae pawb yn siarad y Gymraeg yng Ngwynedd na sydd yng Nghaerdydd (26,000 i 5,000).  Ond mae yna lawer o deuluoedd lle mae pobl yn siarad y ddwy yng Ngwynedd hefyd.  Mae yna 16,000 o deuluoedd cymysg yng Nghaerdydd tra bod 11,000 teulu felly yng Ngwynedd.

A wedyn dyna i ni oedran.  O edrych ar y cohorts blynyddol mae'r henoed wedi eu tan gynrychioli ymysg siaradwyr Cymraeg Caerdydd a Gwynedd fel ei gilydd, ond yn yr oedranau ieuengach mae Gwynedd yn fwy cytbwys o lawer.  Yng Nghaerdydd mae tua dwywaith cymaint o bobl 10 oed yn siarad y Gymraeg na phobl 30 oed ac mae yna ddwywaith cymaint o bobl 30 oed a sydd o rai 50 oed. Yng Ngwynedd mae'r nifer o siaradwyr Cymraeg sydd yn y tri chohort blynyddol yma yn weddol debyg.


Rwan mae cryn le i gredu bod proffeil cymdeithasegol Cymry Cymraeg Gwynedd yn llawer mwy tebyg i un Cymry Cymraeg yn gyffredinol nag ydi proffeil Cymry Cymraeg Caerdydd.  Ond mae hefyd yn debygol bod proffeil Cymry Cymraeg Gwynedd yn fwy tebyg i un Cymru yn ei chyfanrwydd - ac yn wir mae'n fwy tebyg i un Gaerdydd yn ei chyfanrwydd na phroffeil cymdeithasegol Cymry Cymraeg Caerdydd.  Fel grwp mae'r cyfryw Gymry yn gymdeithasegol anarferol iawn.

Dydw i ddim yn beirniadu Cymry Cymraeg y brifddinas wrth gwrs - dwi'n 'nabod llawer ohonynt, 'dwi'n briod ag un ohonynt ac yn dad i un arall.  Cynnyrch set o amgylchiadau penodol ydi'r gymuned Gymraeg ei hiaith yng Nghaerdydd - yn union fel pob cymuned arall. Mae'r  hyn ydyw fel pob cymuned arall. Ond erys y ffaith nad yw'n cynrychioli fawr ddim arall yng Nghymru yn arbennig o agos.

Dydi lleoliad S4C ddim yn arbennig o bwysig o ran delwedd y sianel, y ddadl tros ei lleoli yn rhywle fel Gwynedd ydi y byddai'n gefn i'r iaith yno ac yn hwb bach i'r economi.  Ond pe byddai lleoliad yn bwysig go brin y byddai ei rhoi mewn ardal Gymraeg ei hiaith yn broblem i Gymry Cymraeg ochrau Caerdydd - mae gwreiddiau llawer ohonynt yn y Gymru Gymraeg, ac mae canran uchel iawn o'r gweddill yn wylwyr Cyw a ddim yn debygol o fwydro eu pennau ynglyn a lleoliad bloc o swyddfeydd.

*Data i gyd o gyfrifiad 2011 oni bai am yr hyn sydd mewn italig - mae hwnnw o gyfrifiad 2001 - y ffigyrau hynny heb eu rhyddhau eto ar gyfer 2011.

Stori'r Cymoedd

Mae'n anodd meddwl am unrhyw beth sy'n fwy o gondemniad o'r weinyddiaeth Lafur yng Nghaerdydd na phenderfyniad Persimmon i beidio ag adeiladu tai yn y Cymoedd i'r  gogledd o Bontypridd oherwydd nad ydi hi'n bosibl gwneud elw o wneud hynny.

Fel pob dim arall mae pris ty yn cael ei yrru yn bennaf gan faint mae pobl yn fodlon ei roi amdano.  Ymddengys nad ydi pobl yn fodlon talu llawer mwy na gwerth y tir, y defnyddiau a'r llafur yn y rhan fwyaf o'r Cymoedd - a'r rheswm am hynny wrth gwrs ydi na all trigolion y Cymoedd fforddio i dalu'r pris  am dai newydd.  Mae'r ardaloedd yma wrth gwrs ymysg y lleoedd sydd efo'r stoc tai hynaf a salaf yng Nghymru.

Mae sefyllfa lle nad ydi hi'n werth adeiladu tai newydd mewn cymuned yn un drist ac yn wir yn sefyllfa drychinebuss o safbwynt y gymuned honno.  Mae'n arwydd pendant mai dirywio ydi'r  unig ddyfodol..  Mae llawer iawn o bobl yn byw yn y cymunedau o dan sylw - ac maent ymysg y bobl mwyaf tebygol o bleidleisio i Lafur yn y DU.  Yn wir mae Llafur wedi tra arglwyddiaethu yn yr ardaloedd hyn yn ddi dor ers 1918.  Methodd y blaid honno atal y dirywiad economaidd yn y Cymoedd pan maent wedi llywodraethu yng Nghaerdydd a phan maent wedi llywodraethu yn Llundain - ac eto maent wedi cynnal eu poblogrwydd etholiadol yn yr union ardaloedd hynny.

Ac rwan mae wedi dod i hyn.  Mae'n ddameg o gyflwr Cymru heddiw - ymlyniad niferoedd sylweddol o bobl at blaid sy'n gallu creu dim ond tlodi sydd yn ei dro yn creu dibyniaeth economaidd ar y wladwriaeth sy'n creu'r ymlyniad at y blaid sy'n creu tlodi ac ati ac ati.  

Gwasanaeth newyddion 'cenedlaethol' mwyaf idiotaidd y Byd?

He, he - ymddengys bod WalesOnline o'r farn mai gwrthryfelwyr Cymreig (rebels) oedd y sawl a losgodd Castell Ystum Llwynarth ger Abertawe ddwywaith, er i'r dywydedig losgi ddigwydd cyn i Gymru gael ei goresgyn.  Fodd bynnag - yn ol WalesOnline - yn dilyn y digwyddiadau anffodus yma aeth yr arglwyddi Normanaidd ati  i droi'r lle yn rhyw fath o Gamelot.

Mae'n anodd meddwl am unrhyw beth sy'n amlinellu dealltwriaeth ryfeddol ein 'gwasanaeth newyddion cenedlaethol' o le Cymru yn y Byd yn well na'r idiotrwydd trist yma.  Mae Cymru'n wlad israddol i Loegr, dyna'r stad naturiol a felly y bu pethau ers dyddiau Gardd Eden.

Ydi'r iaith yn marw yn Sir Gaerfyrddin?

Y cefndir i'r cwestiwn ydi nifer o ddadleuon sydd wedi eu hysgogi gan fy sylwadau ar y syniad o ad leoli S4C yng Nghaerfyrddin neu yng Ngwynedd.  Fy nadl i oedd y byddai'r canrannau sy'n siarad yr iaith yn rhwym o gwympo yn y dyfodol canolig oherwydd strwythur oedran Cymry Cymraeg y sir.  Roedd ffigyrau a ddarparwyd gan Ioan yn cefnogi'r ddamcaniaeth:

....................... % 25-39 .. % 75+ .. Gwahaniaeth
Caerfyrddin ..... 37.1% ... 52.8% ... -15.7%
Neath Port Talbot 11.1% . 17.6% . -6.5%
Abertawe ........... 7.7% ... 14.1% ... -6.5%
CYMRU ….......... 15.5% ... 17.5% ... -1.9%
Conwy …........... 29.0% ... 23.3% ... 5.7%
RCT …................ 12.3% ... 5.7% ... 6.6%
Caerphilly …...... 9.2% ... 2.5% ... 6.7%
Gwynedd …....... 69.1% ... 60.7% ... 8.3%Ynys Mon …....... 60.3% ... 51.8% ... 8.4%

Roeddwn serch hynny yn nodi bod y sefyllfa yn debygol o wella mewn amser oherwydd bod y cyfrifiad bellach yn awgrymu bod trosglwyddiad iaith y sir yn cymharu'n dda efo gweddill Cymru - hy y gymhariaeth rhwng y cohorts sy'n esgor ar blant ar hyn o bryd a phlant 3/4 oed.  

Serch hynny cafwyd neges gan William Dolben sy'n paentio llun mwy du o lawer o sefyllfa'r iaith yn Sir Gaerfyrddin.  Yr hyn mae William yn ei wneud ydi cymharu data'r Cyfrifiad efo data arall (addysgol yn bennaf) ac yn dod i gasgliadau llawer tywyllach.  Mi ymatebaf iddo ar ol cael cyfle i bori'r data (mewn ychydig ddyddiau mae'n debyg), ond dwi'n dyfynu'r neges ar y dudalen flaen er mwyn ysgogi trafodaeth.  Oes gennych chi farn?  Ydych chi'n byw yn Sir Gar?  Croeso i unrhyw un adael sylw.  

Sylwadau Wiliam:

Hwyrach fy mod wedi bod yn fyrbwyll wrth roi Caerfyrddin ymlaen ond rwy'n dal i ochri hefo Ioan cyn belled â mae dirywiad yr iaith yn Si Gâr yn y cwestiwn.

Mae gennym dair ffynhonnell: y cyfrifiad, arolygon y Bwrdd Iaith a data ysgolion a rhieni. Fel rwyf wedi deud o'r blaen mae'r cyfrifiad yn gamarweiniol. Mae arolygon y Bwrdd Iaith yn awgrymu fod 60% o'r rhai sy'n honni eu bod yn siarad Cymraeg yn rhugl. Rhyw 20% o'r boblogaeth yn siarad Cymraeg a tua 12% (neu 300,000) yn rhugl. Wrth gwrs mae canrannau y rhai rhugl yn uwch yn y Gorllewin ac ymhlith y rhai hen os cofiaf yn iawn ond yn bendant mae'r cyfrifiad yn gorliwio iechyd y Gymraeg hyd yn oed yn fanno.
Trown rwan at y drydedd ffynhonnell sef y cyfrifiad ysgolion (cynradd). Mae'r data i'w cael yn y wefan hon:

http://wales.gov.uk/docs/statistics/2012/121001section8ency.xls
Maent yn ddiweddar (2011/12) ac yn fwy gwrthrychol na'r cyfrifiad yn fy marn i er mai'r rhieni sydd yn gwerthuso gallu ieithyddol eu plant (yr un fath â'r cyfrifiad!)
22.4% o blant yn siarad Cymraeg ar yr aelwyd yn Sir Gâr. Y ffigyrau cyfatebol yn siroedd eraill y Gorllewin yw Gwynedd 57,6%, Môn 38.3% a Cheredigion 26.2% Er bod y mewnlifiad wedi bod yn fwy yn y tair sir hon, mae'r ganran o Gymry cynhenid yn uwch (am fod trosglwyddiad iaith yn uwch)
Ond wrth graffu ar y plant sydd yn dôd yn rhugl yn yr ysgol gynradd (yn ôl y RHIENI, cofiwch!) mae gwallt fy mhen yn codi:
Sir Gâr 17.7%
Gwynedd 6.8%
Môn 7.4%
Ceredigion 5.6%
Annodd coelio fod system addysg Sir Gâr bron dairgwaith gwell na Gwynedd, Môn a Cheredigion am gynhyrchu Cymry rhugl yn yr ysgol
Pan newidwyd y ffordd o werthuso iaith plant ym 2006 cododd canrannau y plant oedd yn siarad Cymraeg ar yr aelwyd am fod rhieni yn fwy tebyg o ddeud fod eu plant yn Gymry na'r athrawon (Cai fel athro be dechi'n feddwl?). Ni wn pa fethodoleg sy'n drywach a rwy'n siwr fod yna resymau da am newid y fethodoleg ond y gwir plaen ydi fod bron 80% o blant Si Gâr yn siarad Saesneg ar yr aelwyd (sef yr un ganran oedd yn siarad Cymraeg yng nghyfrifad 1961! Mae'n wir hefyd fod y dirywiad wedi dechrau 50 mlynedd yn ôl a chynt (dim ond 45% o blant ysgol oedd yn siarad Cymraeg ar yr aelwyd yn Sir Gâr ym 1961!) Ond y drwg ar y cyfrifiad ydi'r ffaith fod y boblogaeth yn heneiddio = mae'r Cymry Cymraeg cynhenid yn byw yn hyn ac yn caddugo'r dirywiad!
Rwy'n cael yr argraff fod rhieni'r siroedd eraill yn llymach wrth gloriannu Cymraeg eu plant. Mae cogio dy fod yn siarad Cymraeg yn annoddach yng Ngaernarfon hefyd decien i
Awn ni rwan i ardal Rhydaman i sbïo ar adroddiadau ysgol (2010 a 2013 yn achos Bewts). Dyma a gefais (nifer y plant a'r % o Gymry cynhenid mewn cromfachau):
Ysgol G. Rhydaman 225 (30%)
Ysgol Bro Banw 411 (8%)
Ysgol Ty Croes 173 (2.3%)
Ysgol Betws 77 (<3 br="">CYFANSWM 886 ( 12%)
Mae'n frawychus. Yn yr ardal hon yn 1971 oedd >75% yn siarad Cymraeg. Ond hyd yn oed ym 2011, yn ôl y sensws oedd 49% yn siarad Cymraeg yn Rhydaman, 47% yn Nhy Croes a 53% ym Mhontaman (Betws). Os ydi 12% o blant yn siarad Cymraeg ar yr aelwyd mewn ardal lle mae'r cyfrifiad yn sôn am 50% pa obaith sydd?.......Yn y genhedlaeth nesaf os priodith y 12% hefo'i gilydd bydd 12% o Gymry ar yr aelwyd. Ond os priodant hefo pobl eraill aiff y ganran i lawr i 1-2%.
Mae'r sefyllfa'n dipyn gwell mewn rhai pentrefi o gwmpas Rhydaman (Llandybïe, Brynaman, Garnant a Chwm Gwendraeth) ond hyd yn oed yn y llefydd hynny sydd yn debyg eu naws i Stiniog, Pesda a Llanberis mae canran y Cynry cynhenid yn yr ysgolion cynradd o dan 40%...
Nid wyf am feirniadu'r ysgolion a hwyrach yr aiff rhai o'r dysgwyr ati i siarad Cymraeg ar yr aelwyd ond rhaid inni wynebu'r ffeithiau
Mae yna newidiadau ar y gweill yn ysgolion uwchradd fydd yn hybu'r Gymraeg ond os marw (a marw ydi'r gair, Cai) bydd yr iaith ar yr aelwyd i be ydio o da?

Ynys Mon - etholiad San Steffan - y diweddaraf

Ymddengys bod tri o'r pedwar a awgrymais oedd am roi eu henwau ymlaen am enwebiaeth y Blaid yn Ynys Mon wedi gwneud hynny - Ann Griffith, Ken Taylor a John Rowlands.  Mae un enw arall yn yr het - John V Williams sydd wedi ei fagu yng Nghaergybi ond sy'n byw yn Aberystwyth ar hyn o bryd.  Mae gan Ann a John V gyfrifon trydar - @AnnGriffPlaid a @JohnVWilliams.  Dwi'n siwr y bydd ganddynt ddigon i'w ddweud cyn yr hystings - dilynwch nhw.

Hyd y gwn i does gan y ddau arall ddim cyfrifon - ond os dwi'n anghywir cysylltwch a fi plis - dwi'n fwy na pharod i gyhoeddi'r manylion.

O.N. -   Deallaf mai cyfeiriad cyri trydar Ken ydi - @beiciwr535

Ymddiheuriadau i Sir Gaerfyrddin

Wrth ddadlau yma, a mewn lleoedd eraill ar y We ynglyn a lle y dylid ad leoli S4C dwi wedi nodi bod y ganran sy'n siarad y Gymraeg yn Sir Gaerfyrddin yn debygol o barhau i gwympo yn weddol gyflym yn y tymor canolig.  Mae rhai wedi dehongli hyn fel honiad bod pethau yn anobeithiol i'r iaith yn Sir Gaerfyrddin.  Nid dyna roeddwn yn ei ddweud - a dwi'n ymddiheuro os ydi pobl wedi cael yr argraff yna.  Efallai mai'r ffordd orau i egluro pethau ydi trwy gyfeirio at y set o graffiau isod sydd wedi eu - ahem - benthyg o wefan y Comisiynydd Iaith.  Graffiau yn manylu ar y canrannau o bobl o gwahanol oedran sy'n siarad yr iaith ydynt.

Mae yna ddau beth i sylwi arnynt mewn gwirionedd.  Y cyntaf ydi bod graff Sir Gaerfyrddin yn wahanol i rai'r rhan fwyaf o'r siroedd eraill - mae'r canrannau uchaf sy'n siarad y Gymraeg ym mhob man arall ymysg plant ysgol.  Mae lle i feddwl bod gor gyfrifiad o ran plant ysgol yn y rhan fwyaf o siroedd - dilynwch grwpiau plant 2001 ddeg mlynedd ymlaen i weld beth sy'n digwydd.  Ond yn y rhan fwyaf o Gymru mae'r gwahaniaeth mor fawr fel y gallwn gymryd bod mwy o blant ysgol yn siarad y Gymraeg na phensiynwyr.  Does yna ddim gwahaniaeth mawr yn Sir Gaerfyrddin.

Yn Sir Gaerfyrddin mae pwysiad trwm at yr oedrannau hynaf.  Os ydym yn cymryd bod gor gyfrifo plant ysgol tebyg i'r hyn ddigwyddodd yn 2001 wedi digwydd yna y grwpiau hynaf ydi'r rhai sydd a'r ganran uchaf yn siarad y Gymraeg.    Mewn sefyllfa felly mae'n anorfod y bydd y ganran sy'n siarad y Gymraeg yn y sir yn parhau i gwympo am o bosibl dau ddegawd. Mae hefyd yn ddigon posibl y bydd y ganran sy'n siarad yr iaith yn y rhan fwyaf o weddill y wlad yn cynyddu tros y cyfnod hwnnw - er bod patrymau mewnfudo ac allfudo am ddylanwadu yn gryf ar hynny.

Yr ail beth i sylwi arno ydi'r canrannau sy'n siarad y Gymraeg ymysg yr oedran 3/4 oed.  Mae hwn yn oedran pwysig oherwydd nad ydi'r system addysg wedi dylanwadu llawer ar blant yr oed hwnnw.  Os ydi'r ganran yn agos at ganran y cohort sy'n cael plant - 25 i 40 oed (Mae pobl ieuengach yn cael plant wrth gwrs - ond mae myfyrwyr yn effeithio'n drwm ar yr oedrannau hynny), gallwn gymryd bod y gymhareb trosglwyddiad yn dda.

Mae'r gymhareb honno yn rhoi lle i fod yn obeithiol ar hyd a lled Cymru.  Mae ganran 3/4 oed yn agos  at - ac yn aml yn uwch na - ganran y cohort sy'n cael plant.  Mae hyn yn awgrymu bod trosglwyddiad iaith o un genhedlaeth i'r llall bellach yn effeithiol. Mae'r ffigyrau hyn yn gyfforddus uwch na rhai 2001. Mae'r raddfa trosglwyddiad yn Sir Gaerfyrddin yn cymharu'n ffafriol iawn a gweddill Cymru.  Gallwn felly gymryd bod y diffyg trosglwyddiad yno yn rhywbeth a ddigwyddodd yn y gorffennol.  Ond mae effaith y diffyg trosglwyddiad yn y gorffennol yn parhau i gael effaith negyddol ar y ganran sy'n siarad yr iaith, a bydd hynny'n wir am gyfnod gweddol faith yn anffodus.  

Caernarfon 'ta Caerfyrddin?

Mae'r newyddion bod S4C yn ystyried symud i Wynedd neu Gaerfyrddin  yn hynod ddiddorol - os nad anisgwyl. Mi fydd gan S4C nifer o ystyriaethau wrth benderfynu os i adleoli, a lle i adleoli, ac un ystyriaeth yn unig fydd yr un ieithyddol.  (Byddai rhywun yn meddwl gyda llaw mai yn nhref Caerfyrddin neu yng Nghaernarfon y bydd y sefydliad yn cael ei leoli - am resymau ymarferol).

Ond - ag ystyried yr hyn ydi S4C - dylai'r ystyriaeth ieithyddol fod ar ben y rhestr.  O safbwynt cynllunio ieithyddol mae'n llawer mwy synhwyrol i leoli yng Nghaernarfon nag ydi hi yn nhref Caerfyrddin.  Dyma pam.

Mae'r iaith Gymraeg yn parhau i fod yn iaith hyfyw yng Nghaernarfon.  Go brin bod yna unrhyw dref arall lle mae'r Gymraeg yn tra arglwyddiaethu tros y Saesneg ar lefel gymunedol i'r graddau mae hynny yn digwydd yng Nghaernarfon.  Rwan mae hynny yn cael ei yrru gan nifer o ffactorau - patrymau mudo mewnol Gwynedd, agweddau diwylliannol ehangach, diflaniad dosbarth canol Seisnig oedd yn bodoli yn y dref ers talwm er enghraifft.  Ond mae hefyd yn ganlyniad i gynllunio ieithyddol.  Mae'r cyngor sir yn gweithredu'n fewnol trwy gyfrwng y Gymraeg, mae'r system addysg yn y dref yn arf hynod effeithiol i gynnal y Gymraeg, dydi'r dref ddim wedi ei boddi gan stadau tai di angen fel sydd wedi digwydd yr ochr arall i'r Fenai.

Mae'r gwrthwyneb yn wir am Sir Gaerfyrddin.  Mae yna ffactorau na all neb wneud llawer amdanynt yn milwrio'n erbyn yr iaith yn yr ardal honno, ond 'dydi'r cyngor sir lleol ddim wedi gwneud llawer i fynd i'r afael a'r sefyllfa.  Mae gweinyddiaeth y cyngor yn Saesneg, mae'r polisiau cynllunio wedi bod yn niweidiol i'r iaith ac mae'r system addysg yn cynhyrchu llawer iawn o bobl sy'n gyfangwbl ddi Gymraeg.  Mae'r sefyllfa yn nhref Caerfyrddin gyda'r gwaethaf yn y sir.

Dydi ad leoli S4C ddim am gael effaith traws newidiol ar yr iaith yn unman - ond mae'n siwr o fod o gymorth o ran cyflenwi swyddi i siaradwyr Cymraeg a chodi statws yr iaith yn lleol.  Ond mae yna lefydd lle mae'r llif yn erbyn yr iaith mor gryf fel y byddai unrhyw effaith cadarnhaol yn cael ei foddi.  Mae tref Caerfyrddin ymysg y llefydd hynny.

Y broblem efo tref Caerfyrddin ydi bod y Gymraeg yn marw yno.  Does dim yn dangos y gwahaniaeth rhwng y rhagolygon ar gyfer yr iaith yn y ddwy dref yn well na'r phroffeil oedran y siaradwyr Cymraeg.  Ceir pump uned gyfri sylfaenol yng Nghaernarfon - mae'r proffeil oedran fel a ganlyn (% pobl 65+ gyntaf, canran plant 3-16 wedyn)  - 78.7%\93.2%, 79.7%\96.6%, 85.4%\93%, 83.8%\95.4%, 83.3%\93%.  Y ffigyrau cyfatebol ar gyfer Caerfyrddin ydi - 41.2%\31%, 42.7%\38%, 51.1%\42.1%, 46.9%\37.4%, 46.5%\42.9%, 53.3%\43.6%, 60.1%\42.8%.  Mae ffigyrau tref Caerfyrddin ymysg y rhai mwyaf negyddol yng Nghymru o ran dyfodol yr iaith yn lleol.  Mae ffigyrau'r ardaloedd gwledig cyfagos yn llawer gwell gyda llaw.  Gallai lleoli S4C yng Nghaernarfon fod yn un piler ymysg nifer sydd eisoes yn bodoli i gefnogi'r iaith, does yna ddim byd am wneud gwahaniaeth yn wyneb llif demofraffig tref Caerfyrddin - yn y tymor canolig o leiaf..

Gellid wrth gwrs leoli yn rhywle arall yn Sir Gaerfyrddin, yn hytrach nag yn y dref ei hun.  Mae'r sefyllfa yn well mewn rhannau o'r sir - ond mae'r un problemau sylfaenol yn wynebu gweddill y sir na sy'n wynebu'r dref i wahanol raddau - cyngor lleol di hid, proffeil demograffig anffafriol, patrymau trosglwyddiad iaith gwael a system addysg sydd ddim yn cynhyrchu llawer o siaradwyr Cymraeg.  Piso dryw yn y mor fyddai effaith ieithyddol lleoli'r sianel yno yn wyneb y problemau yma.

Yn bersonol gallaf weld manteision  symud y sianel  i rhywle yng Ngwynedd lle mae yna fwy o bwysau ar yr iaith na sydd yng Nghaernarfon - Dolgellau neu Borthmadog er enghraifft.  Gallai'r effaith ieithyddol fod yn sylweddol mewn llefydd felly.  Ond  yn ol pob tebyg Caerdydd, Caernarfon neu Caerfyrddin ydi'r tri phosibilrwydd.  O safbwynt cynllunio ieithyddol dylai'r sianel gael ei lleoli yng Nghaernarfon - tref Caerfyrddin ydi un o'r llefydd diwethaf yng Nghymru y dylai fynd o'r safbwynt hwnnw.

Mantais arall i leoli'r sioe yng Nghaernarfon ydi'r oriau o hwyl di niwed y byddai dyn yn ei gael yn edrych ar y sioc ddiwylliannol pan fyddai rhai o staff S4C yn dod wyneb yn wyneb a'u cynulleidfa am y tro cyntaf yn eu bywydau.

Enwebiaeth Ynys Mon - y sibrydion diweddaraf

Mae'r sibrydion am pwy sy'n bwriadu rhoi eu henwau ymlaen i geisio disodli Albert Owen yn 2016 yn awgrymu bod cryn ddiddordeb.  Rydym eisoes wedi nodi bod Ann Griffith wedi rhoi ei henw ymlaen.

Mae'n debyg y bydd Heledd Fychan, Ken Taylor a John Rowlands yn rhoi eu henwau ymlaen hefyd.  Mae Heledd yn ddigon adnabyddus.  Safodd Ken -  sy'n byw yn y Fali yn yr etholiadau cyngor diweddar, ond yn anffodus ni chafodd ei ethol.  Mae John yn byw yng Nghaerdydd,  ond mae ei wreiddiau ym Mon ac mae wedi sefyll mewn etholiadu seneddol yng Nghaerdydd yn y gorffennol.

Mae'n ddigon posibl y bydd eraill yn sefyll.

A'r broblem fach efo araith Adam Price

Roeddwn i'n ddigon ffodus i fod yn y Galeri yn gwrando ar Adam Price yn traddodi araith benigamp ar ddiwrnod Glyndwr ddoe.  Er i Adam orffen ei araith trwy dynnu tair gwers i'r Mudiad Cenedlaethol o hanes Owain - yr angen am weledigaeth genedlaethol sy'n debygol o arwain at wahaniaeth materol i fywydau pobl, yr angen i gyngrheirio pan mae hynny'n briodol a phwysigrwydd arweinyddiaeth dorfol yn hytrach nag arweinyddiaeth unigol.

Er mai'r cyntaf a'r trydydd sydd mwyaf diddorol i mi, y busnes cyngrheirio gafodd sylw'r wasg - yn benodol y syniad o lywodraethu efo'r Lib Dems.  Dwi'n rhannu optimistaeth Adam am ragolygon y Blaid yn 2016, ac mae'n hawdd gweld apel llywodraethu efo'r Lib Dems yn hytrach na'r pleidiau unoliaethol eraill.  Ond y broblem ydi hyn - o dan yr amgylchiadau sydd ohonynt, dim ond un sedd y gellir rhagweld gydag hyder y byddai'r Lib Dems yn ei hennill yng Nghymru - un Kirsty Williams ym Mrycheiniog a Maesyfed.  Mae yna gryn le i gredu y byddai UKIP yn ennill mwy o bleidleisiau na'r Lib Dems ar lefel ranbarthol petai etholiad yn cael ei chynnal heddiw.  Dydi hi ddim yn hawdd i blaid sy'n bumed ennill sedd ranbarthol.  Bydd rhaid i'r tirwedd etholiadol symud cryn dipyn cyn y gellir darogan nifer barchus o seddi rhanbarthol.

Pam bod safbwynt Carwyn Jones yn sylfaenol afresymegol

Os ydi'r hyn oedd gan Carwyn Jones i'w ddweud yn y Pierhead heddiw yn cynrychioli barn y Blaid Lafur Gymreig yn ehangach, yna mae'r blaid honno wedi teithio ymhell iawn tros y blynyddoedd diwethaf - cyfansoddiad newydd gyda rhagdybiaeth o blaid datganoli, cynyddu'n sylweddol yr amrediad o feysydd datganoledig, sofraniaeth Gymreig yn rhan o'r setliad - datganoli fel digwyddiad yn hytrach na phroses  - digwyddiad sy'n cael dylanwad llawer mwy pell gyrhaeddol ar fywyd yng Nghymru na'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd.  A digwyddiad sy'n wrthbwynt i'r galw am annibyniaeth - rhyw fath o drefniant parhaol.

Ond y broblem efo damcaniaeth Carwyn ydi'r ffaith nad oes dim yn barhaol - ac mae hynny yn cynnwys gwladwriaethau.  Daeth pob gwladwriaeth i fodolaeth ar rhyw bwynt mewn hanes, a byddant oll yn dod i ben ar bwynt arall.  Un o'r elfennau fydd yn dod a'r wladwriaeth Brydeinig i ben ydi'r paradocs sydd ynghlwm a safbwynt Carwyn ei hun.  Mae'n cydnabod bod Cymru yn wlad, y dylai fod a sofraniaeth, ac y dylai wneud y penderfyniadau pwysig ynglyn a'i bywyd cenedlaethol ei hun.  Yr hyn nad yw'n ei wneud ydi gofyn y cwestiwn amlwg - os ydi Cymru yn wlad, yna pam na ddylai gael trefniadau cyfansoddiadol tebyg i pob gwlad arall?  Os ydym yn derbyn bod Cymru yn wlad, yna 'does yna ddim dianc rhag y cwestiwn sylfaenol hwn.  

Dewisiadau'r Blaid yn Aberconwy

Mae'r Blaid wedi dewis ymgeiswyr ar gyfer etholiadau San Steffan a Chynulliad heno.

Deallaf mai Dafydd Meurig a ddewiswyd i ymladd  etholiad San Steffan a Trystan Lewis i ymladd am sedd y Cynulliad.  Llongyfarchiadau i'r ddau.  

Y broblem efo dod i gasgliadau am wariant cyhoeddus

'Dwi'n hoff o bres - nid fy mod yn berson anarferol o farus yn y cyswllt hwnnw -  'dwi'n  hoff o bres yn yr ystyr ei fod yn linyn mesur da.  Mae'r hyn mae pobl yn fodlon talu amdano yn adlewyrchiad uniongyrchol o pa mor bwysig ydi'r cynnyrch hwnnw i'r sawl sy'n prynu. Mae i pob dim bron ei bris - ac mae'r pris hwnnw yn adlewyrchu ar y cynnyrch ei hun,  a'r cyd destun yn ogystal a'r prynwr. Os ydym clywed bod rhywun neu'i gilydd wedi gwario cyflog wythnos ar Foot Tanner, rydym yn dod i gasgliadau yn sydyn am y person hwnnw. Rydym hefyd yn dod i gasgliadau negyddol am bobl sy'n gwario eu holl arian sbar ar alcohol neu gocen. Mae'r cyd destun yn bwysig hefyd wrth gwrs.  Ym mron i pob cyd destun ni fyddai neb yn talu mwy am botel o ddwr nag am Rolex - ond petawn ar farw o ddiffyg dwr mewn anialwch mi fyddwn ni'n ffeirio'r Rolex am ddwr heb feddwl dwywaith. 

Yn yr un ffordd a mae gwariant personol yn adlewyrchiad ar berson mae gwariant cenedlaethol yn adlewyrchu ar wladwriaethau a'u blaenoriaethau.  Mi fedrwn gymryd bod y Sudan - sy'n gwario 28% o'i GDP ar addysg -  yn blaenori addysg mwy na'r Somalia sy'n gwario 0.4% i'r pwrpas hwnnw.  Yn yr un ffordd mae faint mae gwladwriaeth yn ei wario ar iechyd carchardai, arfau, heddlu, cymorth tramor, system fudd daliadau, pensiynau ac ati yn dweud llawer amdani - o ran ei gwerthoedd neu ei chyd destun, neu gyfuniad o'r ddau.  Mae gwlad sydd a phoblogaeth cymharol hen fel Japan yn rhwym o wario mwy ar yr henoed nag un sydd efo poblogaeth ifanc fel Iran. 

Daw hyn a ni at ryfeloedd.  Mae'r rhain yn  ymarferiadau rhyfeddol o ddrud.  Mae antics yr Unol Daleithiau yn Irac, Afghanistan a thu hwnt yn y blynyddoedd wedi 9/11 wedi costio cyfanswm  o $2 triliwn iddyn nhw.  Mae'n bosibl yn bydd costau hir dymor y rhyfeloedd hynny yn dair gwaith cymaint a hynny yn y pen draw.  Rhag ofn bod rhywun yn ansicr o'i driliynnau mae yna 12 sero mewn triliwn - felly $2,000,000,000,000 ydi'r cyfanswm..  Mae hynny'n gyfystyr a $6,500 am pob copa walltog sy'n byw yn yr UDA, neu $300 am pawb sydd yn byw ar y Ddaear.  Mae tua thraean o boblogaeth y Byd yn byw ar $2 y dydd, neu lai.

Cost rhyfel Afghanistan i Brydain hyd yn hyn ydi tua £38bn.  Mae hyn yn swm sylweddol o bres - mae'n gyfystyr a thua £2,000 am pob ty yn y DU.  Byddai'n ddigon o bres i dalu am 5,000 o nursus trwy gydol eu gyrfaoedd er enghraifft.  Mae'n debyg i gost arfaethiedig y cynllun i adeiladu rheilffordd cyflym HS2 - tua £42.5bn.  (Felly bydd pob teulu yng Nghymru yn talu tros i £2,000 am gynllun fydd ddim yn dod ag unrhyw fanteision economaidd i'r wlad gyda llaw).  Mae'r llongau cario awerynnau sydd wedi eu harchebu gan y llynges yn debygol o gostio tua £5.2bn.

Sut mae hyn yn cymharu efo'n gwariant bach ni?.  Wel, cyfanswm cyllideb y Cynulliad am eleni ydi £14.5bn.  Mae'r toriadau yng nghyllideb S4C tua £25m o gyfanswm gwariant o tua £100m dair blynedd yn ol.  Cost treuliau aelodau seneddol San Steffan ydi £98.1m  - mwy nag oedd yn cael ei wario pan dorwyd y sgandal treuliau gan y Telegraph.  Fel mae cyllideb S4C wedi cael ei dorri mae treuliau'r sawl sy'n gyfrifol am hynny yn cynyddu.  

Mae'r gost o redeg Ty'r Cyffredin yn Llundain yn dod i £200.5m, tua hanner  yn mynd ar dreuliau aelodau seneddol.  Mae'r rhan fwyaf o dreuliau ASau yn cael ei wario ar staff, ac mae tua chwarter yr ASau hynny yn defnyddio arian treuliau i gyflogi aelodau o'u teuluoedd eu hunain. Mae'r cyfanswm yn debyg iawn i wir gost cadw'r Teulu Brenhinol - sefydliad sy'n costio 112 gwaith arlywyddiaeth Iwerddon.   Cost cyflogi pobl i gyfieithu cofnodion y Cynulliad fyddai tua £200,000 i £350,000 - llai na hanner cost un o'r taflegrau Cruise roedd Cameron eisiau eu taflu yn eu hugeiniau i ganol llanast Syria.   Yr arbediad blynyddol o'r dreth llofft (yn ol llywodraeth y DU) fyddai £505m. Mae cynlluniau sy'n cael eu hystyried i uwch raddio toiledau San Steffan yn £100, 000. Dydi hynny'n ddim oll wrth ymyl cynlluniau i uwchraddio San Steffan yn ei gyfanrwydd - cost hynny fydd tua £1.5bn .  Roedd aml i unoliaethwr yng Nghymru yn gwaredu bod adeilad y Cynulliad Cenedlaethol wedi costio tua £67m.  Mae rhoi ychydig o baent a phlastar ar San Steffan am gostio 22 o weithiau yr hyn a dalwyd am godi adeiliad y Cynulliad.  Fyddwch chi ddim yn clywed yr un bobl yn gwichian am hynny.

Mae'r cymharu uchod yn anheg ar sawl cyfri wrth gwrs.  Does yna neb yn dweud - 'Wel mae  Ian Paisley Jnr yn bwysicach na chofnod Cymraeg i'r Cynulliad'  (mae Ian costio mwy i'w gadw na fyddai gwasanaeth cyfieithu llawn yn ol pob tebyg).  Mae'r penderfyniadau yn cael eu gwneud gan ddwy weinyddiaeth wahanol.  Hyd yn oed pan mae un weinyddiaeth sy'n gwneud y penderfyniadau gwariant, mae'r gyfrifoldeb am wneud y penderfyniadau manwl wedi eu gwasgaru mor eang fel nad oes modd gwneud cymariaethau ystyrlon rhwng gwahanol elfennau o wariant llywodraethol. Mae hyn yn fwy gwir am wariant San Steffan nag ydyw am wariant y Cynulliad. Ond 'dydi hynny ddim yn golygu na ellir gwneud cymariaethau o gwbl, nag yn wir dod i gasgliadau.

Y casgliad cyntaf ydi bod y ddisgwrs am wariant cyhoeddus yn wirion.  Oherwydd bod y swmiau mor fawr, mae pob dim yn edrych yn ddrud o gymharu efo'r mymryn pres rydym ni yn ei drin yn ein bywydau pob dydd.  Os ydi rhywun yn cwyno bod A,B neu C yn uffernol o ddrud, a'i bod yn warth gwario cymaint - cymharwch A,B neu C efo U,W ac Y cyn dod i gasgliadau.

Yr ail gasgliad amlwg ydi bod y gwariant torfol sy'n cael ei benderfynu gan lywodraeth yn beth rhyfedd.  Byddai rheilffordd cyflymder uchel rhwng Caernarfon a Chaerdydd yn hynod ddefnyddiol i mi yn bersonol.  Ond petai rhywun yn gofyn i mi gyfrannu £2,000 tuag ato, byddwn yn meddwl ddwywaith - a theirgwaith.  Ond mi'r ydw i am gyfrannu hynny tuag at ryfel Afghanistan a HS2 heb feddwl am y peth.  Y rheswm am hynny ydi na fydd neb yn gofyn i mi os ydw i eisiau cyfrannu neu beidio. Mae prosesau rhesymu unigolion a phrosesau rhesymu llywodraethau yn bethau sylfaenol wahanol.  Mae hyn yn arbennig o wir am resymu ariannol. 

Yr trydydd ydi bod y ffordd mae llywodraethau yn pennu ar wariant yn gallu bod yn gwbl afresymegol.  Er gwaethaf yr holl wario ar ryfel Irac, y canlyniad ydi gwlad lle mae awdurdod canolog wedi torri, lle ceir llofruddiaethau secteraidd dyddiol a sy'n cael ei llywodraethu (os dyna'r term) gan weinyddiaeth sy'n lled gefnogol i arch elyn y Gorllewin, Iran.  Oedd yr holl gost werth chweil i bobl Irac?  Dwi ddim yn gwybod - nid fi ydi'r person i farnu - ond 'dwi'n gwybod nad oedd o werth chweil i'r Gorllewin. 

Fel bron i pob rhyfel arall roedd cost rhyfel Irac yn llawer uwch na'r disgwyl - fel Fietnam, fel Afghanistan.  Eto dydi rhai llywodraethau Gorllewinol byth yn dysgu dim o brofiad chwerw.  Maent yn mynd i pob rhyfel efo'r un agwedd gorffwyll o optimistaidd  ag aeth Prydain i'r Rhyfel Byd Cyntaf - 'Mi fydd yr holl beth drosodd erbyn 'Dolig, a fydd o ddim wedi costio llawer'. 

Fel efo stori'r Rolex a'r botel dwr, cyd destun sy'n gyfrifol am hyn - mae Prydain, America a Ffrainc efo canfyddiad o'r Byd sy'n eu rhoi nhw yn agos at ei ganol,  lle mai ein busnes ni ydi busnes pawb arall.  Pan mae gwlad yn gweld ymyryd fel rhan o'i chenhadaeth greiddiol mae'r ymyraeth yn digwydd beth bynnag y gost - fel y bobl hynny sydd efo problem alcohol sy'n ofalus efo pob ceiniog pan mae'n dod i brynu bwyd neu ynni, ond sy'n gwario beth bynnag sydd rhaid ei wario ar alcohol. 

.

UKIP a'r Gymraeg

Diolch i Glyn Beddau am dynnu sylw at yr Aelodau Senedd Ewrop a bleidleisiodd yn erbyn mesur i amddiffyn ieithoedd lleiafrifol Ewrop:

                                                           John Stuart AGNEW Ukip

Godfrey BLOOM Ukip

John BUFTON Ukip

Derek Roland CLARK Ukip

Nigel FARAGE Ukip 

Roger HELMER Ukip

Paul NUTTALL Ukip

Mike NATTRASS Ukip

 

Y trydydd i lawr ydi John Bufton, un o Aelodau Senedd Ewrop Cymru.  Mae'n cael ei hun yn y sefyllfa ryfedd braidd o bleidleisio yn erbyn cymryd camau i amddiffyn iaith genedlaethol y wlad mae'n byw ynddi. Cymharol ychydig a bleidleisiodd yn erbyn - Ffrancwyr adain Dde, neu adain le eithafol - neu eithafwyr adain Dde o'r Iseldiroedd oedd pawb arall ag eithrio un. 

Rwan, 'dwi'n gwybod nad oes fawr neb sy'n darllen Blogmenai yn pleidleisio i UKIP - ychydig o Gymry Cymrarg sy'n gwneud hynny.  Ond mewn system gyfrannol - fel a geir yn etholiadau Ewrop a'r Cynulliad, mae peidio a phleidleisio yn ei gwneud yn fwy tebygol y caiff pobl fel Mr Bufton eu hethol. 

Cartogram etholiadol arall

Diolch i Ioan am dreulio ei amser cinio yn creu cartogram arall.  Petai wedi lliwio Ynys Mon yn unol a chanlyniad yr is etholiad, byddai'r gwyrdd yn dywyllach nag ydyw yn unrhyw ran arall o Gymru. 

Ynglyn a'r defnydd o'r Gymraeg gan sefydliadau a busnesau

Un o'r nifer fawr o bethau sy'n dan ar groen y Mrs ydi cylch lythyrau o'r Caban - menter gymunedol ym Mrynrefail, Arfon.  Mae'n nhw'n uniaith Saesneg.  'Mae'r ffaith bod ffrind iddi wedi cynnig eu cyfieithu'n rhad ac am ddim yn ei rhoi mewn hwyliau gwaeth.   A bod yn fwy manwl cymdeithas wirfoddol sy'n defnyddio'r Caban o'r enw Occasional Cinema sy'n anfon y cylch lythyrau sy'n pechu cymaint. Rwan mae yna lawer o bethau da i ddweud am Y Caban - gwnaed defnydd da o arian Amcan 1, mae'r adnodd yn ychwanegiad gwerthfawr i'r hyn sydd ar gael yn yr ardal - ac mae'r Gymraeg yn cael lle yno.  Mae'n weladwy, trefnir digwyddiadau Cymraeg yno o bryd i'w gilydd ac mae'r wefan yn ddwyieithog.  Am fwy o wybodaeth gweler yma.  Ond mae'r syniad o fenter 'cymunedol' mewn ardal lle mai'r Gymraeg ydi'r brif iaith yn cysylltu ei hun efo cymdeithas sy'n blaenori'r  Saesneg yn trosglwyddo'r neges bod yr iaith honno yn bwysicach na'r Gymraeg.  Mae trosglwyddiad gyson o'r neges yma - yn arbennig felly mewn ardaloedd Cymraeg eu hiaith yn niweidiol iawn i'r Gymraeg.

Mae yna esiamplau gwaeth o lawer o sefydliadau a chwmniau yn is raddio'r Gymraeg mewn ardaloedd Cymraeg eu hiaith.   Rydym wedi trafod Morrisons, Caernarfon sawl gwaith o'r blaen.  Gweler yma er enghraifft.  I'r rhai ohonoch sy'n anghyfarwydd a'r archfarchnad yma, mae ganddi record hir iawn o gyflogi canran anhygoel o uchel o weithwyr di Gymraeg mewn tref lle mae tua 85% o'i thrigolion yn siarad y Gymraeg.  Yn wir mae llawer o'u gweithwyr di Gymraeg yn ifanc - oedran lle nad oes yna nesaf peth i neb yn lleol sydd methu a siarad y Gymraeg.

Mae'r ganran o drigolion yr Upper Falls ym Melffast sy'n Babyddion yn ddigon tebyg i'r ganran sy'n siarad y Gymraeg yng Nghaernarfon.  Petai Morrisons yn agor arch farchnad yn y parc manwerthu sydd ar frig y Falls ac yn cyflogi canran debyg o Babyddion i'r ganran o siaradwyr Cymraeg a gyflogir gan y cwmni yng Nghaernarfon, ac yn parhau i wneud hynny am gyfnod mor faith, yna byddai Prif Weithredwr a Bwrdd y cwmni wedi eu rhoi o flaen llys barn.  Dwi'n gwybod bod rhesymau da iawn am ddeddfau fel hyn yng Ngogledd Iwerddon, a fyddwn i byth eisiau gweld deddfau felly yma - ond mae'n ffaith y byddai disgrimineiddio o'r math yma yn arwain at achos llys mewn rhannau eraill o'r DU.

A thra rydym yn son am y gyfraith, waeth i ni ddweud pwt am yr heddlu.  Pan etholwyd Comisiynydd Heddlu yng Ngogledd Cymru ei brif flaenoriaeth oedd codi trethi lleol a chyflogi mwy o heddlu - er gwaethaf bod cyfraddau tor cyfraith yng Ngogledd Cymru yn syrthio fel carreg, nad oes yna fewath o dystiolaeth bod mwy o heddlu yn arwain at lai o dor cyfraith a bod pawb bron  yn y Gogledd o dan wasgfa ariannol beth bynnag. Blaenoriaeth well a rhatach - ag ystyried mai Cymry Cymraeg yn bennaf  a'i etholodd - fyddai cyflwyno ychydig o gynllunio ieithyddol wrth leoli heddweision.  'Dydi hi ddim yn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl bod rhai o bentrefi Cymreiciaf y wlad yn cael eu plismona gan bobl fyddai ddim yn deall gair petaent yn clywed rhywun neu'i gilydd yn cynllwynio i lofruddio holl drigolion cartref i'r henoed.  Dydi hi ddim yn gwneud synnwyr chwaith bod plismyn sy'n arbenigo mewn holi plant yn ddi Gymraeg yn amlach na pheidio - hyd yn oed mewn ardaloedd Cymraeg iawn o ran iaith.  Ni fyddai cael trefn ar hyn oll yn gorfod costio ffadan goch i'r trethdalwr.

Rwan does dim disgwyl i rai o'r sefydliadau 'ma ddilyn polisi o gyflogi siaradwyr Cymraeg yn unig.  Ond mae'n rhesymol disgwyl iddynt ddarparu mewn ffordd sy'n addas i natur ieithyddol yr ardaloedd maent yn eu gwasanaethu.  Mae hyn yn haws i fusnesau a sefydliadau mawr nag ydi hi i rai llai.  Mae ganddynt fwy o sgop i fod yn hyblyg a lleoli pobl sydd efo sgiliau ieithyddol addas i'r ardaloedd maent yn gweithio ynddynt.

Dwi ddim yn awgrymu am funud na ddylid cyflogi pobl ddi Gymraeg mewn ardaloedd Cymraeg eu hiaith.  Mae rhai swyddi lle mae'n rhaid wrth y Gymraeg, mae rhai lle gall pobl sydd ddim yn rhugl eu Cymraeg feistrioli digon i wneud eu gwaith, ac mae swyddi lle nad oes angen y Gymraeg.  Ond mae'n bwysig i'r Gymraeg mewn ardaloedd Cymraeg bod canfyddiad cyffredinol mai hi ydi'r iaith bwysicaf yno.  Mae'n rhesymol disgwyl bod hynny'n digwydd yn ddi ofyn yn achos sefydliadau sy'n derbyn nawdd cyhoeddus.  Mae busnesau preifat yn fater gwahanol.  Os ydi busnesau fel Morrisons,, Asda ac ati'n is raddio'r Gymraeg yn ei chadarnleoedd, peidio a siopa yno a'i gwneud yn gwbl glir i'r busnesau hynny pam ydi'r ffordd orau i gael y maen i'r wal.

Cartogram etholiadol o Gymru

Diolch i  Ioan am anfon cartogram etholiadol o Gymru.

Mae Cymru'n dindrwm yn fwyaf sydyn ac mae yna rhywbeth ofnadwy wedi digwydd i'r Canolbarth!

Enwebiadau yn agor ar gyfer etholiad yn Ynys Mon - eto fyth!

Beth bynnag fydd yn digwydd yn y polau piniwn 'cenedlaethol, rhwng rwan ag Etholiad Cyffredinol 2015, mi fydd yna gryn ddiddordeb yn Ynys Mon.  Nid yn unig ei bod yn etholaeth ymylol iawn - ond mae hefyd yn unigryw.  Dyma'r unig etholaeth lle mae pleidlais yr Aelod Cynulliad yn uwch nag un yr Aelod Seneddol.  Gyda'r Aelod Cynulliad yn perthyn i Blaid Cymru, a'r Aelod Seneddol yn perthyn i'r Blaid Lafur mae posibilrwydd cryf y bydd y Blaid yn cipio'r sedd oddi ar Lafur.

Mae enwebiadau ar gyfer ymgeisyddiaeth y Blaid yn agor 'fory.  Gall Blogmenai ddatgelu mai un fydd yn rhoi ei henw ymlaen ydi Ann Griffith.  Etholwyd Ann yn gynghorydd tros Fro Aberffraw yn gynharach eleni gan lwyddo i ddod o fewn trwch blewyn i bleidlais  Peter Rogers.

Bydd yn ddiddorol gweld pwy arall fydd yn rhoi ei enw ymlaen yn ystod y dyddiau nesaf. 

Pam bod ymyraeth y Gorllewin yn Syria yn debygol o fod yn niweidiol i bobl Syria

Mae'n weddol glir bellach y bydd America a Ffrainc yn ymosod ar Syria maes o law.  Yr hyn nad yw'n glir ydi beth yn union ydi'r  bwriad - disodli'r llywodraeth 'ta'i gosbi am wneud defnydd o nwy gwenwynig, ac felly ei gwneud yn llai tebygol y bydd nwy gwenwynig yn cael ei ddefnyddio yn y dyfodol.

Rwan mae'n weddol amlwg nad ydi hyn yn syniad da - os mai ymosod er mwyn atal ailadrodd y defnydd o nwy ydi'r bwriad mae'n llai nag eglur - llawer llai nag eglur - y bydd taflu ychydig o gannoedd o daflegrau Cruise i ganol y llanast yn cael yr effaith a fwriedir.  Yn wir gallai gael effaith cwbl groes i'r bwriad - gallai ymdeimlad o wendid annog yr weinyddiaeth yn Damascus i ddefnyddio WMDs eto ac eto ac eto.  Does yna ddim ffordd o ddweud.

Os mai newid y llywodraeth ydi'r bwriad, 'dydi hanes diweddar ddim yn awgrymu bod ymyraeth y Gorllewin i'r pwrpas hwnnw am helpu'r bobl sy'n byw yn y Dwyrain Canol - i'r gwrthwyneb.   Wele isod gyngor y Swyddfa Dramor i bobl sy'n bwriadu teithio i Libya, Irac ac Afghanistan.

Libya

The FCO advise against all travel to parts of the country.The FCO advise against all but essential travel to parts of the country.The FCO advise against all but essential travel to Tripoli, Zuwara, Az Zawiya, al Khums, Zlitan and Misrata, and to the coastal towns from Ras Lanuf to the Egyptian Border, with the exception of Benghazi. The FCO advise against all travel to all other parts of Libya, including Benghazi.

Afghanistan

The Foreign and Commonwealth Office (FCO) advise against all or all but essential travel to different parts of the country according to provincial region:
Kabul

The FCO advise against all travel to the Surobi, Paghman, Musayhi, Khak-e Jabbar and Chahar Asyab Districts of Kabul province.

The FCO advise against all but essential travel to the city of Kabul.
Northern Afghanistan

The FCO advise against all travel to Balkh, Kunduz, Badakhshan and the Baghlan-e Jadid District of Baghlan.

The FCO advise against all but essential travel to Takhar, Faryab, Jawzjan, Samangan, Sari Pul and the remainder of Baghlan.
Eastern Afghanistan

The FCO advise against all travel to Ghazni, Kapisa, Khost, Kunar, Laghman, Logar, Nangarhar, Nuristan, Paktika, Wardak and Paktya.

The FCO advise against all but essential travel to Bamiyan, Parwan and Panjshir .
Southern Afghanistan
The FCO advise against all travel to Helmand, Kandahar, Nimroz, Uruzgan and Zabul.
Western Afghanistan

The FCO advise against all travel to Badghis and Farah, and the Shindand and Gozarah Districts of Herat province.

The FCO advise against all but essential travel to Dai Kundi, Ghor and remaining districts in Herat.

There is a high threat from terrorism and specific methods of attack are evolving and increasing in sophistication. There is a high threat of kidnapping throughout the country.

Irac

The Foreign and Commonwealth Office (FCO) advise against all but essential travel to the whole of Iraq, except the Kurdistan region

Dydi'r llefydd bellach ddim yn ddiogel i deithio ynddynt - a dydyn nhw yn sicr ddim yn ddiogel i fyw ynddynt.    Yn wir mae degau o filoedd i sifiliaid wedi eu lladd yn Irac ac Afghanistan ers i'r Gorllewin ddisodli eu llywodraethau blaenorol.   

Yn wir ymyraeth gan y Gorllewin sy'n gyfrifol am y ffaith mai unbeniaethau sy'n rheoli yn llawer o'r gwledydd Arabaidd beth bynnag.  Llinelau ar fap sydd wedi eu penderfynu gan yr hen wledydd imperialaidd sy'n diffinio'r gwladwriaethau Arabaidd gan fwyaf.  Roedd llawer o'r gwladwriaethau newydd yn corlanu grwpiau ethnig oedd a chanrifoedd o hanes o gasau ei gilydd.  Canlyniad hynny oedd creu ofn ymysg grwpiau sylweddol o'r poblogaethau, ac roedd hynny yn ei dro yn creu diwylliant gwleidyddol oedd ei gwneud yn hawdd i bobl oddef llywodraethau awtocrataidd a gwrth ddemocrataidd - beth bynnag ffaeleddau pobl fel Gadaffi a Sadam (ac roedd ganddyn nhw ffaeleddau rif y gwlith) roeddynt yn sicrhau awdurdod gwladwriaethol cryf - a dyna'r brif flaenoriaeth i lawer. Roeddynt yn cael eu hunain mewn gwladwriaethau sylfaenol ansefydlog - ac nid eu dewis nhw oedd hynny.

Mae disodli llywodraethau unbeniaethol yn y Dwyrain Canol yn llwyddo i gael gwared o bobl gwirioneddol anymunol, ond mae hefyd yn cael gwared o rym y wladwriaeth, a heb hwnnw mae yna berygl i'r gwladwriaethau droi'n glytwaith o ddarnau tir sy'n cael eu rheoli ar sail ethnig neu lwythol gan fan arglwyddi rhyfel.  Ac mae'r rheiny yn ymladd ymysg eu gilydd am fwy o rym, ac mae yna fwy a mwy a mwy o sifiliaid yn cael eu lladd yn sgil hynny. 

A thra bod yr holl ddoethinebu a moesoli am ddrygioni un weinyddiaeth Arabaidd yn mynd rhagddo, mae'r UDA yn gwerthu bomiau clwstwr i Saudi Arabia - un o'r unbeniaethau sy'n dangos y lleiaf o barch at hawliau sifil ei dinasyddion yn y Byd, ac yn parhau i anfon $1bn y flwyddyn i fyddin sydd newydd ddifa democratiaeth yn yr Aifft a lladd cannoedd o bobl oedd yn cymryd rhan mewn protest ddi drais I wrthwynebu hynny.

Y gwir amdani ydi bod ymyraeth Gorllewinol pob amser yn farwol i bobl gyffredin yn y Dwyrain Canol - roedd yn farwol yn ystod dyddiau'r ymerodraeth Rufeinig roedd yn farwol yn ystod dyddiau'r  Croesgadau, roedd yn farwol yn ystod dyddiau'r ymerodraethau Ewropiaidd, roedd yn farwol yn nyddiau'r Great Game yn erbyn Rwsia, roedd yn farwol yn ystod y cyfnod ol ymerodrol, ac mae'n farwol yn y dwthwn hwn. 

Mi fyddai'n braf meddwl y byddai'r Gorllewin yn dysgu gwers o hanes a meindio eu busnes am unwaith - ond dydi hynny ddim am ddigwydd.  Y rheswm am hynny ydi nad oes dim oll y tu cefn i'r holl waredu, rhincian dannedd, moesoli a hunan gyfiawnder ag eithrio hunan les - dyna pam rydym yn ei chael mor hawdd i ymosod ar un gwlad sy'n cael ei rheoli gan weinyddiaeth cwbl ffiaidd, tra'n cefnogi gweinyddiaeth ffiaidd mewn gwlad arall.

Mae'r rhan fwyaf o wledydd y Dwyrain Canol yn cael eu cam reoli yn ddifrifol.  Mi fydd yna amser yn y dyfodol pan y bydd pethau'n well - ond does gan y Gorllewin ddim rhan i'w chwarae yn hynny.  Mae'r Gorllewin wedi profi  mewn gair a gweithred am ganrifoedd lawer nad oes ganddo unrhyw beth cadarnhaol i'w gynnig i'r rhan yma o'r Byd. 

Cartogramau etholiadol

Pwt bach sydd ddim yn ymwneud yn uniongyrchol efo gwleidyddiaeth Cymru heddiw.

Dwi wedi cymryd y delweddau isod o wefan Datablog y Guardian.  Mae'r ddau cyntaf yn cynrychioli etholiad arlywyddol America yn 2012 ac mae'r ddau yn cynrychioli etholiad ffederal Awstralia yn 2010.  

Mae'r rhan fwyaf o fapiau etholiadol confensiynol yn creu'r argraff mai'r blaid adain Dde sy'n dominyddu, oherwydd bod y rhan fwyaf o'r map yn cael ei gynrychioli efo'u lliw nhw (coch yn America, glas yn Awstralia).  Mae hyn yr un mor wir am Brydain gyda llaw.

Mae'r rheswm am hyn yn weddol amlwg - mae pobl sydd yn gogwyddo tua'r chwith yn tueddu i fyw mewn ardaloedd trefol, tra bod rhai sydd yn gogwyddo tua'r Dde yn tueddu i fyw mewn ardaloedd gwledig.  Yr hyn mae'r cartogramau isod yn ei wneud ydi dylunio mapiau yn ol poblogaeth a phatrymau pleidleisio yn hytrach nag arwynebedd daearyddol a phatrymau pleidleisio.  Maent yn ddadlennol iawn o ran dangos yn glir y patrwm trefol / gwledig yn y ddwy wlad yma.  Byddai cartogram etholiadol o Gymru yn ddiddorol.

Peter Rogers yn gadael y glymblaid sy'n rheoli Ynys Mon

Dwi'n gwybod fy mod yn hwyr ar hon, a dwi hefyd yn gwybod ei bod yn ddigri mai un o gwynion Peter am y glymblaid ydi nad oes pobl sydd ddim yn siarad Cymraeg ar y cabinet.  Hyd y gwn i dim ond dau o gynghorwyr Ynys Mon sydd ddim yn siarad y Gymraeg, a Peter ei hun ydi hanner y cyfranswm  hwnnw.

Serch hynny mae'r hyn sydd ganddo i'w ddweud fel arall yn ddigon gwir - does yna ddim ymdeimad o bendantrwydd na chyfeiriad yn perthyn i'r weinyddiaeth newydd.  Mae hefyd yn ddiddorol ei fod yn awgrymu y dylid clymbleidio efo Plaid Cymru.  Mae Peter wedi casau'r Blaid yn y gorffennol, fel mae'r sylwadau isod a wnaed ganddo yn dilyn etholiad San Steffan 2005 yn ei awgrymu.

They are the most arrogant people to speak to on the doorstep. 
Everybody is desperate in Anglesey for Plaid not to come back again. Some of these people are absolutely appalling.  I've never met supporters like them. I'm very pleased that they're losing seats in Wales.

Os ydi Peter yn closio at y Blaid, gallai unrhyw un wneud hynny. Fyddwn i ddim yn betio llawer y bydd y glymblaid bresenol yn dal i reoli ym Mon flwyddyn i rwan.  

Oes goblygiadau ehangach i ganlyniad is etholiad Ynys Mon

Syd Morgan ofynnodd i mi ar gae'r Eisteddfod beth oeddwn yn meddwl fyddai goblygiadau ehangach buddugoliaeth y Blaid yn Ynys Mon.  A dweud y gwir doeddwn i ddim wedi meddwl rhyw lawer am y peth, ond mae'n gwestiwn diddorol.

Y peth cyntaf i'w ddweud ydi bod yr etholaeth yma efo hanes o dorri ei chwys ei hun a'r ail beth ydi na fydd yn bosibl ailadrodd yr ymgyrch enfawr a gafwyd gan y Blaid mewn etholiad Cymru gyfan.

 Ond er gwaethaf hynny 'dydi hyd yn oed Ynys Mon ddim yn bodoli mewn gwagle, ac mi fydd yn bosibl efelychu'r dulliau ymgyrchu a ddefnyddwyd gan y Blaid mewn etholiadau eraill, os nad y raddfa.

Ymhellach mae elfennau o'r canlyniad yn adlewyrchu'r hyn rydym yn ei gasglu o'r polau piniwn i rhyw raddau neu'i gilydd.  Mae'r polau yn awgrymu'n gryf bod y Lib Dems o dan bwysau sylweddol mewn etholaethau lle nad oes ganddynt bresenoldeb sylweddol fel Ynys Mon.  Mae'r polau hynny hefyd yn awgrymu bod UKIP yn gwneud yn gymharol dda, ac yn arbennig felly ar draul y Toriaid.  Adlewyrchwyd hynny yn Ynys Mon - er bod y patrwm yn llawer cryfach yno na'r hyn a awgrymir yn y polau.

Y gwahaniaeth mawr rhwng y polau a'r canlyniad oedd perfformiad Llafur a'r Blaid.  Mae'r polau yn awgrymu bod Llafur yn gwneud yn dda tra bod ffigyrau'r Blaid yn weddol ddi symud.  Syrthiodd pleidlais Llafur trwy'r llawr ym Mon, tra bod un y Blaid wedi cynyddu'n sylweddol.  Mae nifer wedi nodi bod yr hyn ddigwyddodd i bleidlais Llafur yn awgrymu bod eu cefnogaeth mewn gwirionedd yn feddal.  Mae'n debygol bod hynny'n wir.

Os ydi pleidlais yn feddal mae'n haws  i blaid arall fwyta i mewn iddi, ac mae yna awgrym yn y polau Cymreig bod Plaid Cymru mewn lle cryf i wneud hynny.  Mae'r Blaid yn perfformio'n gryf iawn yn y cwestiwn am y bleidlais ranbarthol yn y polau hynny.  Mae rhai yn dehongli hyn fel tystiolaeth bod pleidleiswyr yn dod i ddeall mai gwastraff o bleidlais ydi rhoi un i Lafur yn y rhan fwyaf o'r rhanbarthau.  'Dwi'n anghytuno - mae'n fwy tebygol ei fod yn awgrymu bod cydadran sylweddol o'r bleidlais Lafur yn 'cynhesu' tuag at y Blaid.  Tra nad ydynt eto yn fodlon dweud mai'r Blaid ydi eu prif ddewis, maent yn ddigon hapus i gysylltu eu hunain efo hi mewn ffordd arall.  Mae'n debygol mai natur yr arweinyddiaeth cymharol newydd sy'n gyfrifol am hyn.  Mae'r sefyllfa newydd yma yn gam bras tuag at gael cefnogaeth gadarnach wrth gwrs.

Mae'n bosibl edrych ar etholiad fel cwestiwn, neu nifer o gwestiynau wedi eu plethu trwy'i gilydd.  Y prif gwestiwn yn is etholiad Mon oedd - 'Pwy ydi'r person gorau i gynrychioli Ynys Mon' yng Nghaerdydd?'. Roedd yr ateb yn amlwg i'r rhan fwyaf o bobl.  Y prif gwestiwn mewn etholiad cyffredinol ydi 'Pa blaid ydi'r gorau i reoli'r DU?'. Dyna pam bod y Blaid a'r SNP yn cael yr etholiadau hynny yn anos na'r un arall.  Y prif gwestiwn yn etholiadau'r Cynulliad ydi pa blaid ydi'r orau i reoli Cymru?'. 'Does yna ddim rheswm yn y Byd pam mai 'Llafur' ddylai fod yr ateb i hynny yn  2016 os mai meddal ydi eu cefnogaeth.  Ar wahan i Carwyn Jones ychydig o wleidyddion poblogaidd sydd ganddynt, a byddant yn amddiffyn record o fethiant yn ymestyn yn ol i gychwyn y Cynulliad.  Bydd gan y Blaid ymgeiswyr llawer mwy sylweddol.  Gallai hynny, ynghyd ag amrediad o bolisiau atyniadol sydd a'r potensial i wneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl, wneud yr ateb i'r cwestiwn ynglyn a phwy sydd orau i reoli Cymru fod yr un mor amlwg a'r cwestiwn ynglyn a phwy sydd orau i gynrychioli Ynys Mon yn y Cynulliad.

Canfyddiad o addasrwydd i reoli (ynghyd ag ymgyrchu effeithiol) sydd y tu ol i gryfder etholiadol yr SNP mewn etholiadau Senedd yr Alban.  Personoliaethau a pholisiau sydd y tu ol i'r canfyddiad o addasrwydd.  O gael hynny'n iawn mae canlyniad Ynys Mon yn awgrymu bod gan y Blaid y potensial i efelychu'r hyn a wnaeth yr SNP.