Patrymau iaith yn Arfon

Mae'n debyg gen i y dyliwn i ddiolch i Geraint Day an dynnu fy sylw at wefan Nomis - er bod rhywbeth yn dweud wrthyf na fydd y wraig yn diolch iddo am wneud hynny. Mae'r wefan yn cynnig mynediad i'r  ystadegau cyfrifiad 2011 sydd eisoes wedi eu rhyddhau.  Un o nodweddion unigryw (hyd y gwn i) y wefan ydi ei bod yn caniatau mynediad i ganlyniadu ardaloedd cyfri bach iawn - yn wir maent mor fach nes bod cwestiynau yn codi am barch at brifatrwydd.

Serch hynny mae'r nodwedd yma yn ddefnyddiol iawn ar sawl cyfri.  Er enghraifft mae'r blog yma wedi nodi sawl gwaith bod y Gymraeg yn mynd yn iaith drefol ar sail y ffaith mai wardiau trefol ydi'r rhai mwyaf Cymraeg o ran iaith.  Mae'r data ardal fach yn caniatau i ni ddatblygu ar y ddamcaniaeth hon.  Ystyrier y mapiau a data yma o bentref Bethel ger Caernarfon.

Mae'r map a'r set cyntaf yn cyfeirio at ardal o dai cymunedol yn bennaf yng nghanol y pentref, mae'r ail fap a set data yn cyfeirio at ardal o dai preifat yng nghanol y pentref ac mae'r trydydd yn cyfeirio at ardal wledig ar gyrion y pentref. Mae'r dair ardal yn cyfochri a'u gilydd. 

Yr hyn sy'n drawiadol ydi'r tebygrwydd rhwng y stadau preifat a chymunedol yng nghanol y pentref, a'r bwlch rhwng y cyfraddau siarad Cymraeg ymysg oedolion yn y canol a'r cyrion gwledig.  Mae'r patrwm yma yn un cyffredin yng Ngwynedd.  Un o'r arwyddion mwyaf pendant o Gymreigrwydd ardal ydi pa mor lluosog ac agos at ei gilydd ydi tai.  Lle mae llawer o dai yn agos at ei gilydd mae'r cyfraddau siarad Cymraeg yn debygol o fod yn uchel iawn.  Y duedd yma ydi un o'r prif resymau pam bod Arfon (ag eithrio Bangor) yn fwy Cymraeg o ran iaith na Dwyfor - mae dwysedd tai yn llawer uwch yn Arfon nag yn Nwyfor.