Delweddau na fyddwch yn eu gweld ar Sky, na'r BBC nag yn y papur newydd

Lluniau a geir uchod o gost dynol y don gyntaf o ymysodiadau ar Ragfyr 27.

Fel 'dwi'n postio hwn 'dwi'n gwrando ar rhyw ddynas o lywodraeth Israel yn dweud nad oes gan ei llywodraeth unrhyw ddewis ynglyn a'r hyn maent yn eu gwneud ar Lain Gaza, ac y byddai unrhyw wlad arall yn gwneud yr un peth.

Wna i ddim sylw ynglyn a hynny am y tro, ond mi hoffwn nodi bod canlyniadau cwbl ragweladwy pan mae awyrennau F16 yn saethu taflegrau i un o'r llefydd gyda'r dwysedd poblogaeth uchaf yn y byd.

Un o'r canlyniadau hynny ydi bod cnawd dynol yn cael ei losgi ei ddarnio a'i rwygo - ac mai cnawd plant ydi llawr o hwnnw.

Gobeithio ei bod yn meddwl bod deilliannau ymdrechion llu awyr ei gwlad yn cyfiawnhau'r gost.

Cais bach cwrtais gyfeillion

Gadawyd honiadau ynglyn ag un o gynghorwyr Llais Gwynedd ar waelod y cyfraniad diweddaraf ar y blog yma.

'Dwi wedi chwalu'r sylw oherwydd nad oes gen i ddim ffordd o wybod os oedd yr honiad yn wir neu beidio.

Mi fyddaf yn ceisio osgoi cymedroli, ac mi fyddaf yn gadael i unrhyw un wneud unrhyw sylw mae eisiau ei wneud - cyn belled a fy mod yn hapus nad ydi'r sylw hwnnw'n enllibus.

'Dwi'n gwybod fy mod yn gwneud honiadau fy hun o bryd i'w gilydd - ond fydda i byth yn gwneud rhai nad wyf yn 100% siwr eu bod yn wir. Fedra i ddim bod yn siwr am rhai sylwadau sy'n cael eu gadael yma, a chan mai fy mlog i ydi hwn, fi fyddai'n gyfrifol petai rhywun yn mynd i gyfraith.

Felly, os gwelwch yn dda foneddigion - byddwch yn gyfrifol pan rydych yn gadael sylwadau yma.

'Ymadawiad' Linda Wyn Jones a grwp y Blaid ar Gyngor Gwynedd

Mae'n hysbys i rai ohonoch am wn i bod Gwilym Euros wedi dyfynnu'r honiad yn y Caernarfon & Denbigh - papur sydd prin yn un o brif gyfeillion y Blaid yng Ngwynedd - bod Linda Wyn Jones wedi ymadael a grwp y Blaid.

A bod yn deg a Gwilym, 'dydi o ddim yn honni bod Linda wedi gadael, er ei fod yn nodi - yn gwbl gywir - ei bod yn anhapus a rhai penderfyniadau diweddar gan y cyngor. Nodi mae o bod y stori yn y C&D. 'Dydi hyn ddim yn atal Alwyn ap Huw rhag dweud i Gwilym wneud yr honiad. Mae gwneud sylwadau camarweiniol yn nodwedd o flogiau Alwyn wrth gwrs, ac mae wedi cynhyrfu cymaint mae'n mynd ymlaen i wneud cyfres o honiadau tra anhebygol - megis y gallai deg cynghorydd adael - ac mae hyd yn oed yn rhagweld y bydd Llafur yn 'cadw' Arfon - er gwaethaf y gweir anferth gaethant yn yr etholaeth gan y Blaid yn yr etholiadau Cynulliad a'r etholiadau lleol diweddar.

Beth bynnag, rhydd i bawb ei farn - ond mi hoffwn wneud un sylw bach. Nid oes yna unrhyw wirionedd yn y stori yn y Caernarfon & Denbigh i Linda adael grwp y Blaid ar Gyngor Gwynedd.

Rol y snob ideolegol yn y teulu cenedlaetholgar

Mae'r ddadl rhwng Rhydian, gwahanol gyfranwyr anhysbys a Hogyn o Rachub yma wedi codi nifer o gwestiynau digon diddorol. Mi gefais gip y diwrnod cyn y Nadolig ar y cwestiwn o pryd y dylid cynnal refferendwm. Fy mwriad heddiw ydi cael golwg ar fater arall - rol y snob ideolegol mewn gwleidyddiaeth yng Nghymru.

Efallai bod snob ideolegol yn derm ychydig yn gas - chwilio am derm am ideological purist oeddwn i, ond mae'n mynegi'r hyn 'dwi'n ceisio ei ddweud cymaint yn well. Y peth cyntaf i'w ddeall am y snob ideolegol ydi nad oes ganddo unrhyw ddiddordeb mewn, na dealltwriaeth o wleidyddiaeth etholiadol. Ei brif ddiddordeb ydi harthio nad ydi pobl eraill cyn bured a fo ei hun. Felly mae'r snob ideolegol sydd hefyd yn genedlaetholwr Cymreig yn meddwl ei fod yn well cenedlaetholwr na neb arall, ac mai ei le fo yn nhrefn pethau ydi tynnu sylw at pob dim mae ei gyd genedlaetholwyr yn eu gwneud nad ydynt yn genedlaetholgar yn eu hanfod.

'Dwi wedi canfasio tros rhyw Bleidiwr neu'i gilydd ers etholiad cyffredinol 1983. Yn ystod yr amser yna gallaf ddweud gyda pheth hyder fy mod wedi sefyll wrth ddrws miloedd ar filoedd o bobl yn trafod gwleidyddiaeth efo nhw. Mae pobl yn barod iawn i drafod yr hyn sydd yn eu poeni.

Y themau mwyaf cyffredin ydi materion yn ymwneud a thai a chynllunio, swyddi, cymdogion sy'n defnyddio cyffuriau ac yn ymddwyn yn wrth gymdeithasol, treth y cyngor, datblygiadau lleol ('dwi wedi clywed am y datblygiad ar Ddoc Fictoria mor aml nes fy mod eisiau sgrechian pob tro 'dwi'n meddwl am y lle). Roedd y rhyfel yn Irac yn codi ar aml i stepan drws yn ystod y ddwy etholiad diwethaf - roedd pawb, yn ddi eithriad yn erbyn.

Mae pobl yn codi pob math o bethau eraill hefyd - llawer ohonynt yn bisar - cefais un cyfaill oedd wedi gwisgo fel dynas yn dweud mai hawliau hoyw oedd y peth mawr iddo fo a chymydog agos oedd gyda baner fawr yr hen Dde Affrica (hy baner y De Affrica aparteid) yn bytheirio bod gormod o bobl sydd a gwyrdroedigaethau rhywiol yn poblogi San Steffan. 'Dwi wedi clywed llawer un yn dweud nad ydynt am bleidleisio oherwydd eu bod eisoes wedi pleidleisio tros Grist. Mae yna foi yn Twtill sy'n poeni bod Caernarfon yn cael ei boddi gan bobl dduon, ac mae yna foi yn yr un rhan o'r dref sy'n poeni bod gwreiddiau coeden sy'n tyfu o flaen ei dy yn mynd i chwalu'r seiliau a ddymchwel ei gartref i'r llawr. Mae'n fodlon pleidleisio i'r sawl sy'n fodlon torri'r goeden. 'Dwi hefyd wedi clywed aml i fan swyddog cyngor yn gwrthod dweud i bwy maent am bleidleisio oherwydd bod eu swydd mor ofnadwy, ofnadwy o bwysig nes ei bod yn hanfodol bod yn ddi duedd pob amser.

'Dwi erioed - ddim unwaith wedi clywed neb yn codi mater cyfansoddiadol o unrhyw fath - dim byd ynglyn a datganoli, dim ynglyn a'r frenhiniaeth, dim ynglyn a Thai'r Arglwyddi a dim ynglyn ag annibyniaeth i Gymru, dim gair, dim sill, dim byd - zilch.

Mi fedra i gyfri ar un llaw yr adegau mae pobl wedi codi statws y Gymraeg. Y tro diwethaf i hyn ddigwydd oedd ar stad dai cyngor 'Sgubor Goch ar gyrion Caernarfon rhyw dair blynedd yn ol. Daeth dyn mewn tracwisg a chap pel fas i'r drws a chymryd fy mhapur o fy llaw ac edrych trosto'n frysiog cyn dweud - Da iawn chdi cont felna mae'r peth i fod yn Gnarfon Cymraeg gynta a Susnag wedyn nath y boi Tori roid papur i fi yn dre ddoe efo'r Susnag gynta rel ffycin Cardiff mi nes i stwffio fo i lawr i gorn gwddw fo dwi'm yn fotio i neb cofia gas gin i politics. 'Dwi ddim yn gwamalu.

'Rwan 'dydi hyn ddim yn golygu nad ydi'r materion sydd yn agos at galon HRF, HOR a'u tebyg yn ogystal ag i'r rhan fwyaf o aelodau a gweithwyr y Blaid ddim yn bwysig i'r cyhoedd yn gyffredinol. 'Dwi'n siwr eu bod yn bwysig i lawer o bobl - ond dydyn nhw ddim yn flaenoriaethau uchel iawn i bobl pan maent yn meddwl am sut i bleidleisio. Mae pobl sy'n ymddiddori mewn materion ieithyddol a chyfansoddiadol yn fwy tebygol o bleidleisio i'r Blaid wrth gwrs - ond 'dydi naratif syml a di gyfaddawd ddim yn ennill digon o bleidleisiau i ennill unrhyw etholiadau o unrhyw fath. Dyma gamgymeriad mawr y Blaid am tua hanner ei hanes - yr hanner cyntaf pan nad oedd yn ennill unrhyw etholiadau a phan nad oedd ganddi nemor ddim dylanwad ar fywyd cyhoeddus yng Nghymru.

Mae gwleidyddiaeth etholiadol yn estron i dirwedd gwleidyddol y snob ideolegol - tirwedd mewnol ydyw yn y bon - tirwedd sy'n ymwneud mwy ag anghenion personol y snob ideolegol nag anghenion gwlad y snob ideolegol.

Y peth cyntaf i'w ddeall am dirwedd gwleidyddol y snob ideolegol ydi ei fod yn lle braf i fod ynddo. Mae cynnal safbwynt deallusol cyson ac anhyblyg yn hawdd, cyn belled nad ydym yn caniatau i fywyd go iawn amharu llawer arno. Mae'n hawdd ennill dadl abseliwtaidd yn erbyn rhywun sy'n hyblyg ac ymarferol. Mae yna fanteision ychwanegol wrth gwrs - gall y snob ideolegol edrych i lawr ei drwyn ar y sawl sydd wedi cyfaddawdu gyda bywyd pob dydd er mwyn symud yr agenda genedlaethol yn ei blaen. Gall deimlo'n bwysicach, yn fwy gonest, yn fwy cyson ac yn burach na'i gyd genedlaetholwyr. 'Dydi'r ffaith mai'r dywydiedig gyd genedlaetholwyr sydd wedi dod a ni i lle'r ydym heddiw ddim yn amharu mymryn ar y pleser hwnnw wrth gwrs.

Gall y snob ideolegol fod yn ddiog ac eistedd yn ol yn ei gadair a chyfiawnhau peidio a gwleidydda - wedi'r cwbl does yna'r un blaid yn ddigon pur iddo fo. Felly gall edrych o hirbell ar eraill yn ymdrechu, croesawu pob cam ymlaen yn ddistaw bach tra'n beirniadu'r mudiad cenedlaethol am beidio a chyflawni digon yn ddigon cyflym, wrth unrhyw un sy'n fodlon gwrando.

Mae yna stori fach sydd bron yn ddameg o ddiffygion y snob ideolegol. Os 'dwi'n deall safbwynt Hogyn o Rachub yn iawn 'dydi o ddim yn pleidleisio i'r Blaid yng Nghaerdydd oherwydd nad yw'n ystyried y Blaid yno yn ddigon 'cenedlaetholgar'. 'Rwan pe byddai'r Blaid yng Nghaerdydd yn dilyn cyngor HoR ni fyddant yn etholadwy mewn unrhyw ward yn y ddinas. Ni fyddant yn etholadwy hyd yn oed yng Ngwynedd, nag yn wir yn Rachub.

Yn y cyfamser mae'r Blaid trwy gyfaddawdu, bod yn ymarferol a cheisio apelio at amrediad eang o bobl wedi cael peth llwyddiant yng Nghaerdydd - yn rhannol oherwydd pleidleisiau pobl o leiafrifoedd ethnig. Un o ganlyniadau'r llwyddiant rhannol yma ydi bod y Blaid yn rhan o'r glymblaid sy'n rheoli yng Nghaerdydd, ac un o ganlyniadau hynny yn ei dro ydi bod y ddarpariaeth addysgol Gymraeg yn y brif ddinas yn debygol o gael ei thrawsnewid tros y blynyddoedd nesaf. Hwn ydi un o'r datblygiadau pwysicaf yn hanes addysg Gymraeg ers blynyddoedd lawer.

Hynny yw mae cenedlaetholwyr naturiol sydd wedi dod i ddeall tros flynyddoedd sut i lwyddo yn etholiadol wedi defnyddio'r llwyddiant hwnnw i symud agenda genedlaetholgar yn ei blaen. Mae'r snob etholiadol am ymateb trwy ddweud nad yw'r llwyddiant yn ddigonol, a'i fod o ei hun yn llawer purach na neb arall. Ond wrth gwrs pe byddai cyngor y snob ideolegol wedi ei ddilyn ni fyddai unrhyw beth o gwbl wedi ei gyflawni - ond 'dydi hynny ddim ots - mae'r snob wedi amddiffyn ei direwdd mewnol cyfforddus - a dyna'r oll sy'n bwysig yn y pen draw.

'Rwan o ddarllen hyn oll efallai eich bod yn meddwl fy mod o'r farn nad oes gan y snob ideolegol unrhyw rol o gwbl - ond mi fyddech yn anghywir. Mae yna bwrpas iddo - ond 'dydi o ddim yn bwrpas arbennig o bwysig. Mae'r mudiad cenedlaethol angen cydwybod o rhyw fath. 'Rwan yn amlwg mae mymryn o berygl i'r broses etholiadol droi cenedlaetholdeb yn risgl gwag sydd heb agenda cenedlaetholgar o gwbl - ychydig fel Llais Gwynedd sy'n canolbwyntio eu holl ymdrechion ar amddiffyn hen doiledau drewllyd ac ymosod ar yr amgylchedd oherwydd eu bod yn meddwl bod hynny'n etholiadol boblogaidd. 'Dydi'r perygl yma ddim yn fawr iawn wrth gwrs - i'r gwrthwyneb - mae'r Blaid wedi llwyddo i symud yr agenda cenedlaethol yn ei blaen pan mae mewn grym, a phan nad yw mewn grym. Ond rhag ofn, 'mond rhag ofn, efallai nad ydyw'n ddrwg o beth i gael rhywun yn grwgnach yn y cefndir.

Mae'n debyg bod gan bawb rhyw berthynas mewn oed mawr - hen nain efallai - sy'n boenus am pob dim ac yn swnian yn ddi ddiwedd - gwna'n siwr dy fod yn rhoi dy felt pan rwyt yn mynd i'r car, criba dy wallt, paid a dreifio yn lysh gachu, rho dy got cyn mynd allan rhag ofn i ti ddal anwyd, paid a chysgu efo pobl dwyt ti ddim yn eu 'nabod rhag ofn i ti ddal rhywbeth, clyma dy sgidiau rhag ofn i ti faglu, torra dy wallt, cau'r drws mae yna ddrafft yma, tynna dy ddwylo allan o dy boced, ti angen bath, cofia gau dy falog ac ati ac ati.

Mae'r holl nagio yn blydi niwsans ac mae dyn yn cael bath ac yn cau ei falog a dreifio'n sobor beth bynnag - ond efallai - jyst efallai bod yr holl swnian yn gwneud rhyw fymryn bach, bach, bach o wahaniaeth weithiau.

Gwneud dipyn bach, bach, bach o wahaniaeth weithiau ydi rol y snob ideolegol.

Refferendwm - pryd?

Mae nifer o faterion wedi codi yn y ddadl ar waelod fy mlog isod - ac os caf gyfle ceisiaf edrych ar un neu ddau o'r materion tros y diwrnodiau nesaf. 'Dwi am gychwyn efo amseriad refferendwm.

I ddechrau fe gawn ni anwybyddu sylwadau Dafydd Elis Thomas yn y Western Mail. Yn anffodus mae Dafydd yn benderfynol mai fo ydi Connor Cruise O'Brien cenedlaetholdeb Cymreig, ac mae'n cael hwyl yn dweud pethau sy'n gwneud i bobl fel Hogyn o Rachub a Hen Rech Flin neidio i fyny ac i lawr mewn cynddaredd. Mae'r sylwadau y dylid disgwyl tan bod 20% o fwyafrif a bod rhaid wrth gytundeb y gymdeithas gyfan yng Nghymru - nid i'r Blaid a Llafur yn unig yn arbennig o ffol, ond wnawn ni ddim aros efo nhw rhag ofn i mi gael fy hun yn neidio i fyny ac i lawr ar ben yr un bocs sebon a HRF a HoR.

Mae erthygl Richard Wyn Jones yn Barn yn haeddu mwy o barch fodd bynnag. Dadl Dicw ydi na ddylid mynd am refferendwm eto oherwydd nad oes modd sicrhau mwyafrif tros bwerau deddfu ar hyn o bryd oherwydd nad oes modd adeiladu ymgyrch gryf o blaid hynny yn ystod y cyfnod o gwmpas etholiad cyffredinol Prydeinig. Mae sylwedd i'r ddadl yma. Mi fyddwn i'n ychwanegu problem arall hefyd - mae'r amgylchiadau anodd economaidd a geir ar hyn o bryd yn ei gwneud yn llai tebygol y byddai refferendwm yn llwyddiannus - yn yr un ffordd a bod annibyniaeth i'r Alban wedi ei daflu'n ol oherwydd y cyd destun economaidd.

Mae yna ateb, ac mae hwnnw ar gael yn erthygl Dicw - er nad ydi o yn tynnu sylw ato. Un o'r pwyntiau diddorol mae Dicw yn eu codi yn ei erthygl ydi bod y drefn anfoddhaol bresennol o anfon LCOs i San Steffan yn golygu bod aelodau'r pwyllgor dethol tros faterion Cymreig yn San Steffan gyda mwy o ddylanwad tros faterion Cymreig na llawer i aelod o'r Cynulliad ei hun. Mae'n debygol mai'r Toriaid fydd yn ennill yr etholiad cyffredinol nesaf a bydd hyn yn arwain at fwyafrif iddynt ar y pwyllgor dethol - beth bynnag y canlyniad yng Nghymru. Golyga hyn y bydd y drefn bresenol o ddeddfu trwy LCOs yn arwain at ddylwanad sylweddol gan y Toriaid - pobl fel David Davies a David Jones - ar y broses o ddeddfu yng Nghymru.

'Rwan, dydi'r Toriaid ddim yn dderbyniol i elfennau arwyddocaol o gymdeithas yng Nghymru - a fyddan nhw byth. Mae hyn yn rhoi cyfle i adeiladu naratif gwleidyddol a allai ennill - pleidleisiwch Ia er mwyn sicrhau nad yw'r Toriaid yn rhedeg y sioe yng Nghymru. Ni fyddai'n naratif cwbl onest - ond yng nghyd destun troelli gwleidyddol Prydeinig mae'n ddigon di niwed. Yn bwysicach mae'n llawer gwell naratif etholiadol na pleidleisiwch Ia er mwyn sicrhau bod deddfau sy'n ymwneud a Chymru yn cael eu creu yng Nghymru .

Wrth gwrs gallai'r Toriaid yn San Steffan atal y refferendwm - ond byddai hynny'n sicrhau llwyddiant yn diweddarach wedi i'r Toriaid golli grym.

Beth ydi pwrpas Hen Rech Flin?

Mae Hen Rech Flin yn gofyn beth ydi pwrpas Plaid Cymru?.

Y rheswm am hyn ydi ei fod wedi darllen rhywbeth yn y Western Mail sy'n dweud nad ydi Dafydd Elis Thomas am weld refferendwm ar bwerau deddfu i'r Cynulliad tan ei fod yn siwr y bydd yn cael ei ennill.

Yn rhyfedd iawn mae dau o aelodau blaenllaw y Blaid - Bethan Jenkins ac Adam Price wedi galw am roi cychwyn ar ymgyrch yn syth bin. Ymddengys nad ydi Alwyn wedi sylwi ar hyn. A dweud y gwir nid yw'n hawdd deall agwedd Alwyn o gwbl at y pwnc yma - hanner yr amser mae'n edrych i lawr ei drwyn ar y sawl ohonom sy'n gweld datganoli fel y ffordd o ddod ag annibyniaeth i Gymru. I'r graddau bod y ddadl yn ddealladwy o gwbl y rhesymeg mae'n debyg ydi bod na rhyw gynllwyn i atal annibyniaeth ydi datganoli.

Mae Alwyn hefyd wedi ypsetio ei ben bach oherwydd bod adroddiad ffug yn golwg bod un o gynghorwyr Plaid Cymru, Eddie Dogan o Fangor wedi galw Gwilym Euros yn fucking idiot yn siambr y Cyngor wythnos diwethaf. 'Dydi hyn heb ypsetio Gwilym ei hun a bod yn deg - er y byddai hynny wedi bod yn rhagrithiol braidd ag ystyried ei fod yn dod mor agos ag y gall i ddisgrifio cynghorydd arall - Dyfrig Jones - fel coc oen. yn ei gyfraniad nesaf i'w flog. Rhywbeth arall na sylwodd Alwyn arno. Mi fyddai'n ddiddorol cael gwybod beth ydi barn Llais Gwynedd am fwy o bwerau i'r Cynulliad - os ydynt wedi ystyried y mater o gwbl.

Felly mae Alwyn wedi dod o hyd i un sylw nad yw yn ei hoffi ynglyn a refferendwm, ac un sylw gan Eddie (wedi i hwnnw gael y myll fel y bydd ambell waith) am Gwilym Euros a wele - mae ganddo i esgus i ofyn ei hoff gwestiwn mewn bywyd.

Pwrpas Alwyn wrth gwrs ydi gofyn beth ydi pwrpas Plaid Cymru pob hyn a hyn a mynd trwy'r rigmarol o fflyrtian rhyw ychydig efo plaid David Davies.

Erthygl Arwel Elis Owen yn Barn

Anaml y bydd unrhyw beth yn Barn yn fy ngwylltio (ers i Simon Brooks fynd o leiaf), ond roedd erthygl Arwel Elis Owen ar y ffilm Hunger ymhlith yr ymarferiadau mwyaf idiotaidd 'dwi wedi ei weld ers tro byd.

Fel arfer gydag Arwel, mae yna wybodaeth sydd yn ffeithiol anghywir yn y darn. Ceir awgrym bod yr arweinydd cynnar gweriniaethol, Wolf Tone, yn ymprydiwr newyn. Mi laddodd Tone ei hun – ond trwy hollti ei un o rwydweiliau ei wddf y noson cyn ei ddienddio – nid trwy lwgu ei hun i farwolaeth. Dianc oddi wrth y rhaff oedd - nid protestio. Nid Terence McSweeney oedd yr ymprydiwr newyn ‘nesaf’ i farw. Yn 1920 y bu farw McSweeney, bu Thomas Ashe farw o ganlyniad i ympryd newyn ym 1917. Mae’r datganiad nad oedd fawr ddim cysylltiad rhwng y carcharorion a’r byd y tu allan hefyd yn ffeithiol anghywir. Roedd cysylltiadau dyddiol rhwng arweinyddiaeth y mudiad Gwereniaethol y tu mewn a’r tu allan i’r carchar. Mae’r syniad bod Thatcher ac Adams wedi arwyddo cytundeb yn wirioneddol ddigri yn ei ddineweitrwydd. Mae'r awgrym bod Gerry Adams a Bobby Sands yn rhan o'r brotest pan oedd yn Cage 11 hefyd yn gamarweiniol - nid oedd angen i garcharorion Cage 11 brotestio i gael statws gwleidyddol oherwydd bod y statws hwnnw eisioes ganddynt. Wedi cael ei ail arestio a chael ei anfon i'r H Blocks aeth Sands ar y brotest.

Nid y man gamgymeriadau sy’n fy mhoeni – mae’r rheiny yn nodweddu gwaith newyddiadurol Arwel ar Iwerddon mae gen i ofn. Ail bobi hen fethiannau’r BBC pan oedd Arwel yn gweithio i’r corff hwnnw yng Ngogledd Iwerddon ar ffurf erthygl ydi’r peth gwirioneddol chwydlyd.

Cyfnod yr ymprydiau newyn oedd un o'r penodau mwyaf llwfr yn hanes y BBC. Eu prif rol yn ystod y cyfnod oedd gweithredu fel parot i naratif llywodraeth Prydeinig y dydd. Y naratif hwnnw yn syml oedd bod yr ymprydwyr yn cael eu defnyddio gan yr IRA ar y tu allan am bod y rheiny eisiau cefnogaeth i’w hymgyrch dreisgar – felly cefnogaeth i’r ymprydwyr = cefnogaeth i drais. Roedd y naratif idiotaidd yma yn gwthio pob math o bobl nad oedd ganddynt y diddordeb lleiaf mewn trais i gyfeiriad mudiadau treisgar Gwereniaethol.

Roedd y canfyddiad yma’n wirioneddol drychinebus – ac arweiniodd at roi degawd ychwanegol o fywyd i ryfel oedd yn rhedeg allan o stem yn ogystal a rhoi cychwyn i broses a arweiniodd at ddifa cenedlaetholdeb cymhedrol cyfansoddiadol yn y Gogledd. Mae i’r BBC – a’r sawl oedd yn gweithio iddi ar y pryd – ran bwysig mewn creu’r amodau a ganiataodd i hyn ddigwydd. Mae’r dyfyniad o sylwadau idiotaidd Thatcher am yr Eglwys Babyddol Wyddelig – yr unig gorff sefydliadol i ddod allan o’r holl drychineb gyda mymryn o hygrededd yn wirioneddol anymunol. Oni bai i'r sefydliad hwnnw weithredu yn gall a chyfrifol o dan amgylchiadau gwirioneddol ddirdynnol(yn gwbl wahanol i’r BBC) byddai’r holl beth wedi llusgo ymlaen ac ymlaen ac ymlaen, a byddai’r canlyniadau wedi bod hyd yn oed yn waeth.

Mae Arwel yn gwneud yr honiad (bod yr ymprydwyr yn cael eu defnyddio gan yr IRA a chenhedlaeth newydd o arweinwyr Gweriniaethol - hy Adams) fel petai yn rhyw ganfyddiad treiddgar ar ei ran ei hun yn hytrach na mantra a ailadroddwyd hyd at syrffed gan ohebwyr llwfr a diog ar orchymyn llywodraeth Mrs Thatcher yn ystod y cyfnod. Mae’r ffordd mae’n gwneud yr honiad yn ddryslyd gan ei fod yn ceisio gludo dau fersiwn gwahanol o’r naratif gwirion yma at ei gilydd – y fersiwn gwreiddiol ac un mwy diweddar.

Honiad y llywodraeth a’r BBC ar y pryd oedd bod yr IRA yn ‘defnyddio’r’ deg dyn, ac mae Arwel yn gwneud yr honiad hwnnw yn ei ddarn. Doedd yna ddim tystiolaeth bod hyn yn wir ar y pryd – ac mae cryn dipyn o dystiolaeth ar gael bellach nad oedd gwirionedd i’r honiad. Mae’n debyg bod y mudiad Gweriniaethol ar y tu allan yn awyddus i atal yr ympryd ac i leihau’r tyndra yn y Maze. Un o’r rhesymau am hyn oedd bod ympryd y flwyddyn flaenorol wedi torri i lawr, a bod cynnal honno - a methu wedi bod yn niweidiol i’r mudiad yn ehangach.

Mae tystiolaeth ddogfennol sylweddol i gefnogi hyn. Er enghraifft mae llythyr gan Sands i Gyngor y Fyddin (oedd yn arweinydd yr IRA yn y Maze ar y pryd) yn ymddiheuro am fethu atal terfysg yn H5 ychydig ddyddiau cyn i’r datganiad i’r wasg bod yr ail ympryd i fynd rhagddi ar gael hyd heddiw. Mae ymateb ganddo i gais ffurfiol gan Gyngor y Fyddin i beidio a mynd ymlaen a’r ympryd ychydig ddyddiau cyn ei chyhoeddi hefyd ar gael – Comerade we received your comm – 30.1.81. We have listened carefully to what you said _ _ _ _ . But however distressing it may be, we regret that our decision to hunger strike remains the same.

Yn rhyfedd iawn mae Arwel yn rhyw led gyfeirio at hyn, gan nodi bod Adams a Sinn Fein yn erbyn yr ympryd. Mae hefyd yn awgrymu bod cynnig ar y bwrdd pan oedd Sands yn ei gell – un nad oedd yn ymwybodol ohono. ‘Dydw i erioed wedi clywed am y cynnig yma, a ‘dydw i ddim yn meddwl bod neb arall wedi chwaith. Mae’r cynnig yn ffrwyth dychymyg Arwel.

Neu efallai nad yw yn ffrwyth ei ddychymyg – yn rhywle arall yn yr erthygl ddryslyd mae Arwel yn honni y gellid bod ‘telerau newydd wedi eu cynnig i Adams mewn da bryd i achub bywydau o leiaf pump o’r deg newynnwr a fu farw yn haf 1981’. Hwyrach bod Arwel yn ei ffordd ddryslyd ei hun yn meddwl am gynnig nad oes amheuaeth iddo gael ei wneud gryn gyfnod wedi i Sands farw (yn niwedd mis Gorffennaf 81 – roedd Sands wedi marw ar y pumed o Fai).

Cafodd y ‘telerau newydd’ chwadl Arwel eu trosglwyddo i’r ymprydwyr ar Orffennaf 29, 1981 yn y Maze gan Adams. Gwrthodwyd y telerau hynny gan pob un o’r ymprydwyr. Cytunodd Adams hefyd ar y diwrnod cynt mewn cyfarfod gyda’r Tad Dennis Faul a rhai o deuluoedd yr ymprydwyr i ofyn i’r IRA roi gorchymyn i’r ymprydwyr oedd yn dal yn fyw i roi’r gorau i’r brotest. ‘Doedd yna ddim pwynt mewn gwneud hyn gan y byddai’r ymprydwyr yn sicr o wrthod ufuddhau’r gorchymyn, ond gwnaed y cais beth bynnag.

Neu efallai bod Arwel yn meddwl am honiad sydd wedi ei wneud mewn llyfr cymharol ddiweddar (dydw i ddim yn gwybod oherwydd nad ydi Arwel yn trafferthu dweud at beth mae'n gyfeirio) gan ddyn o'r enw Richard O'Rawe. Dadl O'Rawe ydi bod cynnig anffurfiol wedi ei wneud i'r arweinyddiaeth ar y tu allan na chafodd ei drosglwyddo i'r carcharorion - ond mae i hwnnw ei broblemau - mae yna nifer o ffeithiau sy'n hawdd dangos nad ydynt yn wir yn y llyfr, a does yna neb arall oedd yn agos at bethau ar y pryd yn derbyn y fersiwn, gan gynnwys teuluoedd yr ymprydwyr, nag arch elyn Adams, Ruairí Ó Brádaigh. Ond dydi hyd yn oed hwnnw ddim yn cefnogi honiadau Arwel - yn ol y fersiwn yma gwnaed y cynnig wedi marwolaeth y pedwerydd ymprydiwr - misoedd wedi marwolaeth Sands. – efallai bod Arwel yn meddwl ei bod yn bosibl atgyfodi Sands trwy ddod i gytundeb ychydig fisoedd wedi iddo farw. Roedd 6 (nid 5) o’r ymprydwyr nad oeddynt eto wedi marw yn dal yn fyw ar y pryd.

Rwan dyna fi wedi cael dweud fy nweud. Mae gan Barn pob hawl i ofyn i Arwel am erthygl, ac mae gan y BBC hawl i'w ddisgrifio fel arbenigwr ar Ogledd Iwerddon
- fel y byddant yn ei wneud yn aml. Ond y gwir syml ydi hyn - roedd Arwel yn rhan o ymgyrch bropoganda'r BBC oedd yn hyrwyddo polisiau gorffwyll llywodraeth Thatcher yn Iwerddon yn yr wyth degau cynnar - a'i brif feirniadaeth o'r ffilm ydi'r ffaith nad yw'n ail adrodd y propoganda di dystiolaeth roedd y BBC ac Arwel ei hun yn ei ailadrodd yn ddi ddiwedd ar y pryd.

Llafur yn codi pobl allan o dlodi!

O ganlyniad i alw cyhoeddus enfawr, ‘dwi wedi penderfynu amddiffyn cwpl ifanc sydd wedi cael sylw negyddol braidd yn sgil y cwyno sur am dreuliau Aelodau Cynulliad a gafwyd yn ddiweddar.

‘Dwi’n gwybod mai Plaid Cymru ydi’r blaid mae’r blog yma yn ei chefnogi fel rheol, ond mae ambell achlysur lle mae’n rhaid canmol gwleidyddion o bleidiau eraill – yn arbennig pan mae sylwadau anheg ac anymunol yn cael eu taflu i’w cyfeiriad. Mae Nick Bourne, fel y gwelwyd eisoes wedi ei bardduo – sy’n beth anffodus iawn i ddyn sydd yn cymryd y ffasiwn drafferth i sicrhau ei fod pob amser yn lan, yn arogli’n hyfryd ac yn dwt fel pin mewn papur.


Dau arall i gael amser caled anhaeddianol ydi’r cwpl priod disglair - Lynne Neagle a Huw Lewis. ‘Rwan mae Lynne a Huw yn Aelodau Cynulliad tros ddwy o etholaethau mwyaf di freintiedig Cymru – Torfaen a Merthyr Tudfyl. Maen nhw wedi gwneud yn gwbl siwr ein bod ni i gyd yn gwybod hynny, ac maent hefyd wedi gwneud yn gwbl siwr ein bod i gyd yn deall mae eu blaenoriaeth gwleidyddol mawr nhw ydi mynd i’r afael efo amddifadedd a chodi’r math o bobl maent yn eu cynrychioli allan o’u tlodi.

Yn hyn o beth maent wedi cael cryn lwyddiant. Mae un cwpl ifanc wedi elwa yn arbennig o gael eu cynrychioli gan Lynne a Huw yn y Cynulliad – er mwyn sicrhau eu preifatrwydd, ac er mwyn cadw ar yr ochr gywir i’r Ddeddf Amddiffyn Data, mi wnawn ni eu galw nhw yn L a H.

‘Doedd gan L ddim ond canmoliaeth i’r cwpl pan aeth blogmenai draw i gydymdeimlo efo nhw yn ddiweddar ar yr holl gyhoeddusrwydd anffodus.

“Cyn i ni gael ein hethol roeddem yn gorfod byw ar gyflogau pitw athro cemeg ac ymchwilydd gwleidyddol mewn twll ym Merthyr Tudfyl. Erbyn hyn rydan ni’n gyfoethog iawn a ‘does dim rhaid i ni fyw ar gyfyl hen bobl dlawd mewn llefydd fel Merthyr neu Dorfaen am bump diwrnod yr wythnos”, meddai.

“Erbyn heddiw rydan ni’n medru byw ynghanol pobl barchus, chwaethys hyfryd a glan digon tebyg Nick Bourne, yma ym Mhenarth”, ychwanegodd H. “Digon agos at y clwb sboncen a’r clwb golff, a digon pell oddi wrth hen siopau elusen drewllyd, siopau sglodion seimllyd, siopau pob dim am bunt efo leino wedi rhwygo ar y llawr, caffis Siddollis wedi eu bordio i fyny a thafarnau’n llawn o hen ddynion chwyslyd”.

“Mi fydda i’n siwr o bleidleisio i H pan fydd yn sefyll i fynd yn arweinydd Llafur”, oedd sylw olaf L. “Wedyn mi fydda i hyd yn oed yn fwy cyfoethog”.

Ac yn wir ni all neb wadu i Huw a Lynne fod yn arbennig o garedig gyda H a L. Maen nhw bellach yn gallu fforddio pob math o bethau ar gyfer eu cartref ysblennydd ym Mhenarth gan gael £22,298 mewn un blwyddyn yn unig tuag at ei gadw. Pethau na allent ond breuddwydio am eu prynu hyd yn ddiweddar - Rwan maen nhw’n gallu prynu amrywiaeth mawr o ddodrefn i’r llofft ac i’r gegin – yn wir i pob ystafell yn y ty, gwresygyddion, silffoedd, cypyrddau llyfrau, matras gwerth £560 (Duw yn unig beth maen nhw yn ei wneud i greu angen am un mor ddrud), lleni gwerth £1,700 ac ati, ac ati, yn ogystal a thy ychwanegol i gadw eu holl geiriach ynddo.

Peidied neb a dweud nad yw’r Blaid Lafur Gymreig yn mynd i’r afael a thlodi.

Ystafell 'Molchi Nick Bourne

Mae cryn dipyn o gwyno a rhuo wedi bod yn y wasg oherwydd bod rhai o aelodau'r Cynulliad wedi hawlio cryn dipyn o bres i gynnal eu hail gartrefi, bwyta, prynu Ipods ac ati. Mae'n fater o gryn boen i ambell un bod saith o'r aelodau wedi hawlio'r mwyafswm posibl o £12,000, a bod Huw Lewis a Lynne Neagle - gwr a gwraig - wedi hawlio £22,298 rhyngddynt.

'Rwan mae edrych trwy'r rhestr yn rhoi ychydig o hwyl diniwed i ddyn - tipyn fel edrych i mewn i droli siopa cymdogion yn Tesco. Wedi dweud hynny 'dydi blogmenai ddim yn bwriadu ymuno efo'r cor dolefus, hunan gyfiawn sy'n cwyno ac yn udo. Gan bod hawlio costau hyd at £12,000 yn rhan o'r drefn, mae'n wirion braidd disgwyl i bobl beidio cymryd mantais o hynny, ac mae'n wirionach i gymryd arnom ein bod wedi ein rhyfeddu bod ambell un wedi cymryd mantais o'r £12,000 yn ei gyfanrwydd. Felly mae'r natur ddynol mae gen i ofn. Byddai'n ddiddorol petai'r Bib (sydd fel y Cynulliad wedi ei ariannu'n llwyr gan gyllid cyhoeddus) yn cyhoeddi faint o dreuliau mae eu staff nhw yn ei hawlio. Byddai'r ymarferiad bach yna mewn edrych i mewn i droli siopa yn un gwerth chweil hefyd.

Serch hynny, mae yna un peth yn fy niddori'n fawr, sef bod arweinydd y Blaid Geidwadol Gymreig (fel 'dwi'n 'sgwennu hwn o leiaf) wedi gwario £5,000 ar ei ystafell molchi.

Peidiwch a fy ngham ddeall - does gen i ddim gwrthwynebiad i Nick wario lwmp mawr o'i lwfans ar ei 'stafell molchi. Ddim o gwbl,'dwi pob amser wedi ystyried Nick yn wleidydd glan - yn gwahanol iawn, iawn i lawer o wleidyddion eraill. Son am ystyr llythrennol y gair 'glan' ydw i yma wrth gwrs, er nad ydi Nick erioed wedi fy nharo fel gwleidydd dan din na Maceofelaidd chwaith - er ei fod yn Dori.

Na mae Nick pob amser yn drwsiadus a glan - ei ddillad a'i gorff wedi eu golchi yn y gorffennol cymharol agos, ei grys a'i dei'n gweddu, pob blewyn yn ei le.

Mor wahanol i'w ragfleynydd fel arweinydd y Toriaid Cymreig oedd dragwyddol yn drewi o wirodydd cryf (os nad gwenwynig) a sent rhad. Neu Shirley Williams sydd pob amser yn edrych fel petai newydd gael ei dillad o sel olaf un Oxfam. Neu'r diweddar Roger Thomas oedd yn tueddu i fod ag arogl pi pi yn codi o rhywle o gwmpas llodrau ei drywsus. Neu'r diweddar Willie Hamilton oedd a'i ddannedd, ac yn wir y gweddill ohono wedi eu harlliwio gan fwg ei sigarets. Neu Ken Clark sydd wedi cysgu yn ei siwt ers ugain mlynedd - yr un siwt. Neu'r diweddar George Brown oedd yn edrych yn amlach na pheidio fel petai wedi cysgu yn y gwter. Neu Rhodri sydd wedi ei ddilladu gan bwyllgor mewn cartref i'r deillion. Neu Michael Mackintosh Foot sydd yn ol pob golwg yn dwyn ei ddillad oddi wrth gardotwyr pan maent yn cysgu. Neu Jim Callaghan oedd pob amser gydag arogl baw moch ar ei esgidiau. Neu Lempit Opik - na - dyna ddigon 'dwi'n meddwl.

Cymaint ydi parch Nick at ddemocratiaeth Cymreig nes ei fod yn cymryd ei lendid personol o ddifri mewn ffordd nad oes yr un gwleidydd arall yn y wlad wedi ei wneud - hyd yn oed Lisa Francis. Mae'n debyg gen i ei fod yn cymryd o leiaf ddwyawr pob bore yn ei 'stafell 'molchi drydfawr yn ymbaratoi ar gyfer yr ymgodymu gwleidyddol sy'n ei aros.

Mae'n wych meddwl amdano yn llenwi ei fath trobwll gyda dwr a'i dymheredd wedi ei fesur i'r radd agosaf, ychwanegu jyst digon o hylif sebon Truefitt & Hill cyn setlo i mewn i ffeilio ei winedd, rhwbio'r croed caled oddi ar gwadnau ei draed a chledrau ei ddwylo, eillio'n ofalus tros ei gorff i gyd (ond am ei ben wrth gwrs)gyda rasal, finiog, syth o Taylors of Old Bond Street, tynnu unrhyw flew sydd wedi ymwthio o'i drwyn neu'i glustiau tros nos, rhwbio'i gefn yn ofalus efo loofah wedi ei wneud o gotwm Eifftaidd, cyn mynd ati i olchi ei fop o wallt gyda Kevin Murphy's Luxury Rinse.

Yna'n codi'n ofalus o'r bath a throedio ar hyd y llawr marmor at y bidet Ffrengig er mwyn mynd i'r afael go iawn efo'r rhannau hynny o'r corff sydd mewn perygl o fynd yn chwyslyd, yn ludiog ac efallai'n ddrewllyd yn ystod y dydd oni bai bod dyn yn sobor o ofalus.

Yna codi a rhwbio ei hun o'i ben i'w gynffon gydag hylif corff Rouge Rambling Rose a thasgu mymryn o hylif ol eillio Hugo Boss cyn chwystrellu Vichy No 7 o dan ei geseiliau. Ar ol mynd i'r llofft i wisgo bydd yn barod am ddiwrnod arall.

Yr unig beth sydd yn fy mhoeni ychydig ydi nad oes gen i 'stafell molchi gwerth £5,000. Yn wir 'dwi ddim yn 'nabod neb sydd gyda 'stafell 'molchi felly - nag yn 'nabod rhywun sydd yn 'nabod rhywun fel petai.

'Dwi ddim yn disgwyl am funud i Nick adael i mi ddod draw i gael gweld y rhyfeddod wrth gwrs, ond cyn fy mod yn rhannol gyfrifol am dalu am y peth, 'dwi'n teimlo ei bod yn deg gofyn i Nick dynnu lluniau a'u gosod ar y We. Yn ffodus mae ganddo flog arbennig o dda lle gallai'n hawdd wneud hyn - er nad ydi o'n cyhoeddi lluniau yno'n aml..

'Dwi'n bwriadu gadael neges yno yn gofyn iddo wneud hyn. 'Dwi'n hyderu y byddwch chithau yn gwneud yr un peth - er ei fod yn cymedroli'n anffodus (yn gwahanol i mi).

Newidiadau demograffig - sut i ymateb?

Mae Plaid Cymru Bontnewydd yn holi (ymysg pethau eraill) sut y dylai Cymru annibynnol ymateb i'r newidiadau economaidd a demograffig sy'n trawsnewid rhai o'n hardaloedd gwledig.

Hoffwn awgrymu'n wylaidd mai un ateb amlwg ydi peidio a dilyn trywydd neo ryddfrydig y DU a llywodraethu yn unol a pholisiau sy'n hybu datblygiad rhanbarthol cytbwys. Os ydi hynny'n golygu ymyryd a marchnadoedd a 'ballu - dim problem.

Mae'r mis neu ddau diwethaf wedi dangos gwacter uniongrededd economaidd yr ugain mlynedd diwethaf. Y gred na ddylid amharu ar farchnadoedd sy'n rhannol gyfrifol am y prosesau mae Rhydian yn son amdanynt.

Afghanistan, Gordon Brown a rol plant mewn rhyfeloedd

Roedd ymateb Gordon Brown yn chwyrn i ymysodiad gan fomiwr tair ar ddeg oed ar fyddin Prydain yn Afghanistan a adawodd dri o filwyr Prydain yn farw. Roedd y bachgen wedi cuddio bom yn y ferfa roedd yn ei gwthio, a bu farw ynghyd a'r milwyr. Yn ol Gordon, roedd hyn yn brawf o natur y Taliban. Aeth ymlaen i'n sicrhau ein bod i gyd yn saffach o lawer oherwydd bod y fyddin Brydeinig yn ymladd rhyfel yn Afghanistan.

Heb fynd i amddiffyn y Taliban, mae hon yn amlwg yn ryfel gwirioneddol anymunol. ac mae mwy nag un ochr yn gyfrifol am erchyllderau.

Tair ar ddeg oed oedd y plentyn a laddodd ei hun er mwyn lladd aelodau o'r fyddin Brydeinig. Mae'r fyddin honno hefyd yn fodlon recriwtio plant yn 16 oed - ac hynny'n groes i argymhelliad y Cenhedloedd Unedig. Eu hawgrym nhw ydi mai deunaw ddylai fod yr oed recriwtio cynharaf. Ymddengys bod unigolyn yn ddigon hen i gael eu hyfforddi i ladd ac i farw yn un ar bymtheg, ond nid yw'n ddigon hen i brynu alcohol, i yrru car, i bleidleisio nag i brynu paced o ffags.

Yn wir, mae'n arfer gan y fyddin Brydeinig i fynd o ysgol i ysgol yn ceisio dwyn perswad ar blant i ymuno a'r lluoedd diogelwch Prydeinig. Mae lle i ddadlau bod hyn yn ffurf ar gamdriniaeth plant. Yn sicr mae elfen hynod anymunol i'r arfer - wedi'r cwbl mae ymaelodi a'r lluoedd diogelwch yn ddeniadol i blant o gefndiroedd di freintiedig sydd ddim yn debygol o lwyddo'n addysgol.

Canlyniad tebygol ymuno a'r lluoedd ydi wynebu'r union beryglon a arweiniodd at farwolaeth y tri milwr y diwrnod o'r blaen - ac mae'r arfer o recriwtio plant yn sicrhau mai pobl o gefndiroedd tlawd sydd am orfod wynebu'r rhan fwyaf o'r perygl hwnnw.

Kirsty Williams, y Lib Dems a'r BBC

Llongyfarchiadau i Kirsty Williams ar gael ei hethol yn arweinydd y Lib Dems yng Nghymru. Mae blogmenai wedi darogan hyn ers talwm wrth gwrs. Mae blogmenai yn gywir am pob dim, pob amser. Hon yn ddi amau ydi'r joban mwyaf heriol yng ngwleidyddiaeth Cymru. Ystyriwch hyn - gyda'r drefn etholiadol ryfedd sydd gennym yn y Cynulliad y lleiaf o seddi mae'n ymarferol bosibl i'r Lib Dems eu cael ydi pump (hy un ar pob rhestr ranbarthol). Chwe sedd mae'r Lib Dems wedi ei gael ym mhob etholiad Cynulliad hyd yn hyn - un yn fwy na'r lleiafswm posibl. Son am dan gyflawni.

Mae yna reswm amlwg tros y tan gyflawni epic yma wrth gwrs - sef nad oes yna fawr o bwrpas i'r Lib Dems yng nghyd destun gwleidyddiaeth Gymreig. Roedd Kirsty yn son heddiw am ail gynnau gwleidyddiaeth rhyddfrydig - ond dyna'r broblem, mae'r traddodiad rhyddfrydig yn bwysig iawn yng Nghymru, ac mae ei ddylanwad yn fawr ar y pleidiau mawr Cymreig eraill. Dydi bod yn ryddfrydig ddim ynddo'i hun yn rhoi'r hunaniaeth unigryw mae'n rhaid wrtho i lwyddo'n etholiadol. Mae'n anodd gen i weld pa dir gwleidyddol gwag sydd ar gael iddynt mewn gwleidyddiaeth Gymreig, ac felly mae'n anodd gweld Kirsty'n newid pethau.

Ar nodyn arall, roedd ymdriniaeth y BBC o'r gystadleuaeth yn ddigri. Yr ystrydebau oedd yn cael eu gwthio oedd bod Jenny yn 'brofiadol', tra bod Kirsty yn 'garismataidd'. Rwan 'dwi'n gallu meddwl am lawer o ansoddeiriau i ddisgrifio Kirsty - ond 'dydi hi'n sicr ddim yn garismataidd. Mae ei mynegiant llafar yn brenaidd os nad yn glogyrnaidd, 'dydi hi byth yn dweud unrhyw beth gwreiddiol na ffraeth. Ond mae hi'n gymharol ifanc, ac mae'n ddel. 'Fedar y Bib ddim ei disgrifio fel yr ymgeisydd 'del' (am resymau sy'n ymwneud a chywirdeb gwleidyddol a ballu) , felly maent yn defnyddio'r gair 'carismataidd'. Hyd yn oed Vaughan Roderick, wir Dduw.

Addysg Gymraeg - colli cyfle hanesyddol?

Mae datganiadau fel hwn ynglyn ag agor trydydd ysgol uwchradd Gymraeg yng Nghaerdydd
yn ddi eithriad yn galonogol. Serch hynny mae'n hawdd twyllo ein hunain ynglyn a lle'n union yr ydym o ran roi darpariaeth lawn. Mae ffigyrau ar gael sy'n disgrifio hyd a lled y ddarpariaeth yn fanwl. Dyma'r prif bwyntiau.

Nid yw 4 o pob pump plentyn yn y sector cynradd yn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg (79.7%). Mae’r ganran yn uwch yn y sector uwchradd (84.6%).

Mae’r ganran o blant sy’n siarad Cymraeg adref gyda’i teuluoedd yn dreuenus o isel - 7.6% o blant cynradd yn ol tystiolaeth rhieni. Mae lle i gredu bod y ffigwr hwn yn rhy uchel – pan wnaed yr asesiad yma gan brifathrawon ddiwethaf yn 2001 / 2002 6.2% oedd y rhif, ac roedd wedi bod yn cwympo’n gyson ers i’r ffigyrau ddechrau cael eu coledu. (Mae’r canrannau sy’n siarad Cymraeg adref yn y sector uwchradd yn uwch na’r rhai cynradd – ‘dwi’n meddwl mai rhesymau technegol sy’n codi o ddulliau cyfrifo sy’n achosi hyn, yn hytrach na chwymp sylweddol diweddar).

Adlewyrchiad o hen broses hanesyddol sy'n dyddio'n ol i gychwyn y Chwyldro Diwydiannol sydd wedi arwain at ddirywiad graddol ond cyson a di ildio yn y defnydd o'r Gymraeg yn gymunedol ac mewn bywyd teuluol. Erbyn heddiw mae'n bosibl dadlau bod Cymru'n fwy Seisnig na Lloegr o ran iaith - mae'r Saesneg yn iaith leiafrifol (fel mamiaith) mewn un o pob ugain ysgol yn Lloegr.

Mae lle i gredu nad yw’r ganran o blant nad ydynt yn siarad Cymraeg adref, ond sydd yn ei siarad yn rhugl yn cynyddu. 5.7% oedd yn syrthio i’r categori hwn yn 2002 / 2003, a 5% ydi’r ffigwr heddiw. Roedd y canranau hyn yn uwch na chyn 2001 / 2002 pan mai’r prifathrawon oedd yn asesu statws plant o safbwynt eu Cymreictod ieithyddol.

Un sir yn unig sydd a mwy na hanner ei phlant cynradd yn siarad y Gymraeg adref – Gwynedd gyda 52.7%. Pedair sir arall (o’r 22) sydd a mwy na 10% yn siarad Cymraeg adref – Conwy (11%), Ynys Mon (33.5%), Ceredigion (30.9%) a Chaerfyrddin (21.4%). Yn hanner y siroedd mae llai na 5% yn siarad Cymraeg adref.

Dim ond hanner y siroedd sydd a mwy na 5% o’u plant cyntadd o gefndir di Gymraeg yn siarad yr iaith yn rhugl – Gwynedd a Dinbych (5.5% yr un), Ceredigion (10.5%), Penfro (6.2%) a Chaerfyrddin (8.7%), Castell Nedd / Port Talbot (6.5%), Rhondda Cynon Taf (8.1%), Merthyr (9.1%), Caerffili (9.6%), Caerdydd (5%). Mae’r record yma yn un o gryn fethiant.

Dim ond yn y siroedd traddodiadol Gymreig mae mwy na chwarter y plant cynradd yn cael eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg – Gwynedd (90% bl 1), Ynys Mon (72.9%), Ceredigion (79.2%) a Chaerfyrddin (56.1%). Mae Rhondda Cynon Taf yn gymharol uchel hefyd ar 18.9%.

Graddol iawn y bu'r cynnydd mewn addysg cyfrwng Cymraeg tros y blynyddoedd. Roedd 17.8% o blant cynradd yn cael eu haddysg yn llwyr trwy gyfrwng y Gymraeg yn 2000 / 2001. 20.3% oedd y ganran yn 2007. Cwympodd y ganran o blant oedd mewn dosbarthiadau lle’r oedd rhai pynciau yn cael eu haddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg o 2.6% i 0.4% tros y cyfnod.

Mae’r ganran o blant sy’n cael eu hasesu trwy gyfrwng y Gymraeg yn cynyddu’n raddol iawn – o 18.1% yn 2000 – 2001 yn CA1 i 20.3% yn 2007 – 2008, o 17.5% 1 19.5% tros yr un cyfnod.

Mae’r ffigyrau uwchradd yn caniatau i ni edrych yn ol ymhellach na’r rhai cynradd. Gellir gweld cynnydd graddol yn y ganran a addysgid trwy gyfrwng y Gymraeg o 9.7% yn 1979 – 1980 i 15.4% yn 2006 – 2007.

Dim ond yng Ngwynedd (80.6% bl 7), Ceredigion (61.7%), ac Ynys Mon (69.2%) mae mwy na hanner y plant yn cael eu haddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg.

Mae asesiadau CA3 trwy gyfrwng y Gymraeg eto wedi cynyddu’n raddol o 13% yn 2,000 i 15.3% yn 2007.

Er bod y rhan fwyaf o'r ffigyrau sy'n ymwneud a'r ddarpariaeth addysgol yn symud i'r cyfeiriad cywir, maent mewn gwirionedd yn adlewyrchiad o fethiant ar ran y Cynulliad, ac yn fwy arbennig y rhan fwyaf o'r Awdurdodau lleol (ag eithrio Gwynedd, Ynys Mon, Ceredigion, Rhondda Cynon Taf a Chaerffili).

Y rheswm am y methiant yw nad ydi'r cyflenwad o ran addysg cyfrwng Cymraeg yn dod yn agos at y galw yn y rhan fwyaf o'r wlad. Mae cryn le i gredu bod y galw am addysg Gymraeg yn llawer, llawer uwch na'r cyflenwad o tua 20% (yn tynnu at 50% o bosibl). Nid yw'r galw am addysg Gymraeg erioed wedi bod yn uwch yn hanes Cymru nag yw ar y funud yma - erioed - ac mae hyn yn ei gwneud yn gwbl bosibl i wneud gwahaniaeth - a gwahaniaeth go iawn.

Mewn geiriau eraill rydym yn byw yn ystod cyfnod lle mae cyfle hanesyddol, ac unigryw efallai, i droi'r llif sydd wedi trawsnewid proffeil ieithyddol y rhan fwyaf o Gymru mewn tua can mlynedd a hanner. Mae'n gyfnod lle gellid ail fodelu'r ddarpariaeth addysgol tros y wlad mewn modd fyddai'n gwneud y Gymraeg yn gyfadran bwerus - mwy pwerus na'r Saesneg efallai yn y gyfundrefn addysgol. Gyda chyfle fel hyn 'dydi cynyddu'r ddarpariaeth o sero pwynt rhywbeth pob blwyddyn ddim digon da. Mae'n gyfle sy'n cael ei golli - a gallai hyn fod yn drychineb hanesyddol i ni fel gwlad.

Trac Record Gwyddelig y Blaid Geidwadol

Chwi gofiwch y tro hwnnw pan oedd David Davies a Rod Richards yn flin iawn oherwydd i'r Cynulliad roi arian i gwmni oedd yn gyfrifol am gymysgu'r lliwiau ar y ffilm Hunger.

Roedd Rod yn wir yn bytheirio bod gan y Blaid track record oherwydd i Dafydd Ellis Thomas fygwth symud yr wys am ail is etholiad Fermanagh south Tyrone ym 1981. Mi addewais ar y pryd i 'sgwennu blog am track record Rod ei hun, ac yn wir 'dwi wedi hen 'sgwennu'r blog. Yn anffodus 'dwi heb fagu'r dewrder i'w gyhoeddi eto - mi ddaw'r dydd 'dwi'n siwr - mae dyn yn tueddu i gael diod bach neu ddau yn fwy nag arfer tros y Nadolig.

Ta waeth, yn ol at track records. Yn anffodus bu'n rhaid i Maria Gatland, cynghorydd Toriaidd a deilydd portffolio addysg Cyngor Croydon ymddiswyddo'n ddiweddar oherwydd ei bod yn gyn aelod o'r IRA.. Yn wir mae Maria yn honni iddi gysgu efo Daithi O'Connell, pennaeth yr IRA yn ol yn y saith degau pan oedd y ddynas yn ifanc ac yn helpu'r IRA.

Tybed beth sydd gan David a Rod i'w ddweud am track record Gwyddelig y Blaid Geidwadol?