Pam nad oes gan Lafur obaith caneri o greu 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg

Mae'n ddiddorol i Alun Davies a Carwyn Jones fynd ati i fynegi eu bod am geisio sicrhau y bydd 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 ar yr un pryd - fwy neu lai - a chyhoeddiad adroddiad 5 mlynedd ar y Gymraeg gan Gomisiynydd y Gymraeg.

Mae'r adroddiad yn un maith - a diddorol ar brydiau - ac mae yna lawer iawn, iawn ynddi hi. Ond mae yna un peth amlwg iawn ynglyn a dyfodol y Gymraeg i'w weld yn yr adroddiad - ac mae'n bwysicach nag unrhyw beth arall mewn gwirionedd.  Dwi wedi dwyn y graffiau o'r adroddiad.

Does yna ddim angen eglurhad ar y siart uchod - mae'n amlwg bod newid arwyddocaol a phell gyrhaeddol wedi digwydd ers canol y ganrif ddiwethaf.  Heddiw mae mwyafrif llethol y sawl sy'n siarad y Gymraeg yn ei dysgu yn yr ysgol, tra bod mwyafrif llethol y sawl a anwyd yng nghanol y ganrif ddiwethaf - a chyn hynny - wedi dysgu'r Gymraeg adref.

Un o'r prif resymau am y newid yma ydi nad ydi trosglwyddiad iaith yn y cartref mor effeithiol heddiw nag oedd yn y gorffennol.  Nid bod rhieni Cymraeg eu hiaith yn llai tebygol o drosglwyddo 'r Gymraeg ydi'r broblem - ond bod yna lai o deuluoedd lle mae'r ddau riant yn siarad yr iaith.  

Mater o fathemateg ydi hyn yn y bon - os ydi 20% o'r gwyr / gwragedd / partneriaid sydd ar gael yn ddi Gymraeg, yna mae'r nifer o deuluoedd lle mae'r ddau riant yn siarad yr iaith yn siwr o gwympo.  Teuluoedd felly ydi'r mwyaf effeithiol o lawer o drosglwyddo'r iaith. 

Felly os ydi'r targed o 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg i gael ei gwrdd mae'n hanfodol bod y nifer o blant mewn addysg cyfrwng Cymraeg yn cynyddu.  Mae addysg cyfrwng Cymraeg yn llawer mwy tebygol nag addysg cyfrwng Saesneg o gynhyrchu siaradwyr Cymraeg.  Yn anffodus 'dydi'r ganran o blant mewn addysg cyfrwng Cymraeg ddim yn cynyddu.  Roedd y ganran o ysgolion cyfrwng Cymraeg yn is yn 2014/15 nag oedd yn 2010/11.

Dydi'r nifer o blant sy'n cael eu haddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg ddim yn ymddangos i gynyddu llawer chwaith.  O gymharu faint o blant a asesid trwy gyfrwng y Gymraeg ym mlwyddyn 2 mae'r niferoedd wedi cynyddu, tra bod y ganran wedi cwympo.  Demograffeg sy'n gyfrifol am y cynnydd - roedd yna fwy o blant 7 oed yn gyffredinol yn 2014 nag oedd yna bum mlynedd ynghynt.  Gallwn ddisgwyl gweld y nifer sy'n cael eu hasesu yn y Gymraeg yn cwympo fel mae'r niferoedd plant yn gyffredinol yn cwympo.  

Mae yna dystiolaeth bod galw sylweddol am addysg Gymraeg - galw sydd ddim yn cael ei ddiwallu yn y rhan fwyaf o Gymru.  Mae awdurdodau Llafur ymysg y gwaethaf yn y wlad am ddarparu ysgolion Cymraeg.

Ac mae rhai o wleidyddion Llafur yn hynod barod i ymosod ar y sawl sydd am ehangu 'r defnydd o'r Gymraeg - a hynny am resymau gwleidyddol.

Y gwir amdani ydi y gall Llafur siarad hyd ddydd y farn am gynhyrchu miliwn o siaradwyr Cymraeg - ond does ganddyn nhw ddim gobaith caneri o wneud hynny tan maen nhw'n cael eu cynghorau i wneud gwell job ar ddarparu addysg Gymraeg, ac i gael eu gwleidyddion i gefnogi'r addysg Gymraeg, yn hytrach na'i ddefnyddio at ddibenion gwleidyddol.