Nodiadau brysiog o'r 'Steddfod

Roeddwn yn rhyw nodi y llynedd nad ydw i'n fawr o eisteddfodwr, ond serch hynny mi wnes i fwynhau hon ar sawl cyfri - roedd y tywydd yn helpu wrth gwrs, 'dwi'n digwydd bod yn hoff iawn o'r gornel fach yma o Gymru, mae'r bariau a'r adloniant ar y maes yn gwneud llawer i greu awyrgylch hamddenol ac roedd eisteddfodwyr a thrigolion Wrecsam yn cyd dynnu'n dda yn y tafarnau gyda'r nos - yn fy mhrofiad i o leiaf. 

Dau beth cymharol blwyfol (i rhywun o ochrau Caernarfon) 'dwi eisiau aros efo nhw fodd bynnag - llwyddiant Rhys Iorwerth yng nghystadleuaeth y gadair, a chyfnod bach yn gwenu tra'n dod ar draws ymadroddion cyfarwydd yn un o'r stondinau llyfrau, wrth fynd trwy gyfres o gardiau cyfarch - Cardia Cofi.  Mae'r cardiau yn gwneud defnydd o ymadroddion lliwgar rhai o drigolion Caernarfon (Penblwydd hapus y bastad huch ydi un o'r ychydig rai y gellir ei ailadrodd ar flog teuluol).  Mae'r ymadroddion yn rhai go iawn yn yr ystyr bod pobl yn eu defnyddio o ddiwrnod i ddiwrnod - nid esiampl arall o bobl o'r tu allan i'r dref yn ceisio dynwared pobl o G'narfon yn siarad a geir yma.

Ac erbyn meddwl mae yna berthynas rhwng y cardiau ac awdl Rhys.  'Dydi'r ymadroddion a ddefnyddir yn y cardiau ddim wrth fodd pawb wrth gwrs - yn wir roedd gan hyd yn oed y wraig oedd yn ceisio eu gwerthu i mi gryn gywilydd ohonynt.  Ond maent yn dysteb i fywiogrwydd a hiwmor cymunedau dosbarth gweithiol Caernarfon - cymunedau sydd ymysg y mwyaf Cymreig yng Nghymru.  Maent hefyd yn tystio i ddeinameg ieithyddol - deinameg sy'n dangos bod yr iaith yn fyw ac yn iach yn y rhan yma o Gymru o leiaf.

'Dydw i ddim am gyffelybu awdl Rhys efo ymadroddion lled aflednais Cardiau'r Cofi wrth gwrs - ond mae yna gymhariaeth sydd werth ei gwneud serch hynny.  Mae awdl Rhys yn un gyfoes iawn o ran ei chynnwys, ond hefyd o ran ei harddull, gydag agweddau ar ieithwedd lafar y Gogledd Orllewin yn ei nodweddu - hen grefft yn cael ei hymarfer trwy ddefnyddio deunydd crai cyfoes - o ran thema ac iaith.

Mae hynny yn ei dro yn arwydd o iechyd ieithyddol.  Pan mae iaith yn colli'r gallu i ail gylchu ac adnewyddu ei hun, mae hynny'n awgrymu ei bod yn ffosileiddio - ac nid pethau byw ydi ffosilau.  Mae'r digwyddiad bach efo'r cardiau a saernio syfrdanol grefftus Rhys o iaith anffurfiol, idiomatig oddi mewn i strwythurau ffurfiol a chaeth yn tystio bod y Gymraeg ymhell o fod yn barod i gymryd ei lle ymysg yr ieithoedd hynny sydd a'u bywydau wedi eu byw.