Pam bod sylwadau fel rhai Liam Fox yn cythruddo Gweriniaeth Iwerddon

Gan bod Liam Fox wedi cael ei hun yn y newyddion heddiw oherwydd ei sylwadau am Brexit a'r ffin rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth waeth i mi ddweud pwt.  

Yr hyn sy'n fy nharo ydi mor ddi ddeall ydi pobl fel Liam Fox a'r cyfryngau Seisnig o arwyddocad y ffin i'r Weriniaeth a'r graddau mae eu sylwadau yn cythruddo Gwyddelod ac yn gwneud feto o'u cyfeiriad nhw yn llawer mwy tebygol.  Mi geisiaf egluro.  

1). Mae'r ffin yn ffrwydrol - mae yna lawer iawn o bobl wedi eu lladd ar ei hyd - yr holl ffordd o Muff ar eithaf Gogledd Orllewinol y ffin  i Warrenpoint ar ei eithaf de Ddwyreiniol.

2). Dydi hi ddim yn bosibl selio'r ffin - mae'n rhedeg trwy bentrefi, trefi, ffermydd, gerddi, coedwigoedd, mynyddoedd, corsydd.  Ni lwyddwyd i'w selio pan roedd 55,000 o aelodau o'r lluoedd diogelwch ar gael gyda cart blanche i chwythu lonydd a phontydd i fyny os oeddynt eisiau, hofrenyddion rhyfel yn hedfan uwchlaw fwy neu lai yn barhaol ac ugeiniau o adeiladau milwrol wedi eu lleoli ar ei hyd.  

3). Mae agwedd gyffredinol Prydain yn corddi llywodraeth Iwerddon fel mae'n corddi llywodraethau eraill yn Ewrop.  Mae'r cyfuniad o'r penderfyniad i adael yr UE - sy'n benderfyniad a wnaed gan y DU a'r DU yn unig - ynghyd a'r disgwyliad i wledydd eraill i ddod o hyd i ddatrysiadau i'r problemau lu sy'n codi yn sgil hynny yn ddigon drwg.  Mae'r addewidion cyffredinol iawn yn absenoldeb unrhyw fanylion, ac yn absenoldeb unrhyw dystiolaeth o fod wedi ystyried y manylion yn  gwneud pethau'n waeth.  

4). Mae'r penderfyniad i adael yr UE yn broblem economaidd sylweddol i'r Iwerddon.  Does yna ddim mewath o gydnabyddiaeth o hynny yn dod o gyfeiriad y DU.

5). Mae'r ddadl na ddylai Gogledd Iwerddon gael ei thrin mewn unrhyw ffordd yn wahanol i. 'Weddill' y DU yn afresymegol.  Mae'n cael ei thrin yn wahanol mewn pob math o ffyrdd - gan gynnwys cyfreithlondeb erthyliad a phriodas hoyw.

6). Mae'r cyferbyniad rhwng  ymddygiad llywodraeth Prydain wrth ymateb i'w dyled i'r Undeb Ewropeaidd â sut y cafodd y Gwyddelod eu trin ni pan gawsant eu hannibyniaeth hefyd yn achos cynnen.

Gorfodwyd Iwerddon i gymryd  7% o ddyled rhyfel y DU a pharhau i ad-dalu blwydd-daliadau tir i Brydain, tra bod perchnogion Seisnig neu Eingl Wyddelig y rhan fwyaf o gyfoeth y wlad wedi mynd a phob ased oedd posibl ei symud i'r DU.  Gwnaed yn glir bod rhaid i'r wladwriaeth newydd glymu ei harian i sterling ac ildio i bolisi ariannol Banc Lloegr neu gael ei gwahardd o'r marchnadoedd cyllid rhyngwladol yn Llundain.

Dyna pam - yn wahanol i wledydd y Baltic, Fifindir, Gwlad Pwyl, Hwngari ac Iwgoslafia-  na lwyddodd economi'r Wladwriaeth Wyddelig i godi ar ei draed rhwng diwedd y Rhyfel Mawr a dechrau'r Dirwasgiad Mawr.

Ar hyn o bryd mae Prydain yn flin bod yna fil unwaith ac am byth o £40m i £60m ar y ffordd.  Pan adawodd Iwerddon y DU.  Dydi hyn ddim yn edrych yn llwyth o bres o ochr arall y Mor Celtaidd.  Byddai'r swm yma yn ychwanegu 2% i 2.5% o ddyled cenedlaethol y DU.  Mae hyn yn llawer is na'r hyn mae Iwerddon wedi bod yn ei ad dalu yn flynyddol ers trychineb ariannol 2009.

Winston Churchill sydd biau'r dyfyniad enwog yma yn dilyn y Rhyfel Byd Cyntaf: 

"As the deluge subsides and the waters fall short, we see the dreary steeples of Fermanagh and Tyrone emerging once again. The integrity of their quarrel is one of the few institutions that have been unaltered in the cataclysm which has swept the world."

Ac mae yna rhywfaint o wirionedd yn hynny ( er mai 'our quarrel' nid 'their quarrel' sy'n gywir)  mae'r ffrae am statws cyfansoddiadol Iwerddon yn un oesol ac yn un sy'n codi ym mhob math o gyd destynnau.  

Is Etholiad Bryn Coch

Is etholiad Cadnant - Cyngor Tref Caernarfon

Dawn Lynne Jones (Plaid Cymru) - 358

Gareth Parry (Llafur) - 129

PC yn cipio oddi ar Lafur gan adael Llafur heb gynrychiolaeth o gwbl ar Gyngor Tref Caernarfon.

Mae'r Blaid yn dal 11 o'r 17 sedd ar y Cyngor Tref bellach.

Is etholiadau sydd ar y gweill

Ymddiheuriadau am flogio ysgafn (iawn) tros yr wythnosau diwethaf - mi geisiaf flogio'n amlach hyd yn oed os mai blogiadau byr fel hwn ydi rhai ohonynt.

Felly dyma gychwyn trwy restru'r is etholiadau sydd i'w cynnal yn y dyfodol agos sydd o ddiddordeb i'r Blaid.

     *   Bydd Huw Marshall yn sefyll tros y Blaid mewn is etholiad cyngor cymuned ym Mhontycymer, Pen y Bont ar 16/11/17.
     *   Bydd Dawn Lynne Jones yn sefyll i Blaid Cymru mewn is etholiad yn ward Cadnant yng Nghyngor Tref Caernarfon ar 23//11/17.
     *   Bydd Jo Hale yn sefyll mewn is etholiad yn Ne Bryncoch ar gyfer Cyngor Castell Nedd ar 23/11/17

Beth mae'r helynt Carl Sargeant yn dweud wrthym am y Blaid Lafur Gymreig

Reit mae hon yn un dipyn bach mwy sensitif nag arfer – ond byddai’n well i ni ddweud gair neu ddau mae’n debyg gen i.

Mae marwolaeth annisgwyl yn naturiol yn ennyn ar deimladau cryf – a mynegiant o’r teimladau hynny – a dyna sydd wedi digwydd yn sgil hunan laddiad Carl Sarjeant yn gynharach yr wythnos yma.  Ond mae digwyddiadau sydd yn ennyn ar deimladau cryf hefyd yn tueddu i daflu goleuni i gorneli sydd ddim yn gweld y golau yn aml – ac mae hyn wedi digwydd yma hefyd.

Y peth pwysicaf sydd wedi dod i’r amlwg ydi bod y Blaid Lafur yng Nghymru wedi bod yn cuddio holltau ers talwm, a bod yr holltau hynny wedi ffrwydro i’r wyneb yn sgil digwyddiadau diweddar.

Cafwyd rhai o bwysigion Llafur yn mynd ati i wneud i Carwyn Jones yr hyn mae rhai ohonynt yn ei gyhuddo yntau o wneud i Carl Sargeant – ei gael yn euog cyn bod unrhyw ymchwiliad wedi digwydd.

Mae Leighton Andrews wedi ail ymddangos ar y ffurfafen wleidyddol i ddweud wrthym am awyrgylch wenwynig a bwlio oddi mewn i Lywodraeth Cymru a bod Carl Sargeant wedi cael ei dargedu ac nad oes trefn addas i ymchwilio i mewn i gwynion gan y Llywodraeth.  Roedd hefyd yn dweud bod Carwyn Jones yn ymwybodol bod Carl Sargeant yn fregus.  Gan nad yw Leighton Andrews yn Weinidog nag yn wir yn wleidydd Llafur bellach mae’n rhydd i siarad, a ‘dydi Carwyn Jones ddim mewn lle i ddial arno na’i niweidio.  Mae'n eithaf sicr bod Leighton Andrews yn siarad tros nifer sydd mewn sefyllfa sy'n 

ei gwneud yn llawer anos iddynt ddweud eu dweud.  

Rydan ni wedi clywed cryn dipyn tros y dyddiau diwethaf o ganmol rhagoriaethau Carl Sargeant fel gweinidog, gydag Alun Michael yn mynd ati i’w ddisgrifio fel un o’r gweinidogion mwyaf effeithiol iddo ddod ar ei draws yng Nghaerdydd nag yn wir Llundain.  Dydan ni ddim wrth gwrs bellach yn clywed nag yn debygol o glywed fawr ddim am yr honiadau yn ei erbyn.  

Tra bod marw yn ffordd wych o gael ein dyrchafu i’r cymylau a chael pobl i anghofio eich gwendidau – gwir neu dybiedig -mae’n amlwg bod o leiaf rhywfaint o’r canmol a’r clodfori yn ymysodiadau anuniongyrchol ar Carwyn Jones a’i arweinyddiaeth.  Mae’r hollti yn y Blaid Lafur Gymreig yn cael ei arddangos trwy brism ymatebion i ddigwyddiadau anffodus yr wythnosau diwethaf.

Ac mae’n debyg bod dimensiwn arall i’r gwrthwynebiad i Carwyn Jones – sef yr hollt rhwng dilynwyr Corbyn a’r sefydliad Llafur yn y DU, ac mae’n debyg bod y ffaith i Corbyn ddewis peidio a chefnogi Carwyn Jones yn adlewyrchu hyn.  Byddai Corbinistiaid Llafur wrth eu boddau petai ganddynt lywodraeth i’w rheoli yng Nghymru cyn yr etholiad cyffredinol Prydeinig nesaf.  

Felly mae sefyllfa Carwyn Jones yn fwyaf sydyn yn hynod wan, gyda holltau sydd wedi bodoli ers talwm yn cael eu dinoethi’n gyhoeddus.  Mae’n fwy na phosibl na fydd Carwyn Jones yn arwain Llywodraeth Cymru erbyn diwedd y gwanwyn – ac mae’n fwy tebygol hyd yn oed na fydd Theresa May chwaith yn arwain Llywodraeth y DU.  Mae’n debyg y bydd y flwyddyn nesaf yn rhoi llechen lan i ni yn y ddau ddeddfwrfa.  

Y Byd ar Bedwar a Julian Ruck

Mae'n debyg nad oedd hi'n anisgwyl i'r cyfryngau Cymreig benderfynu dilyn eu meistri Prydeinig a rhoi cyfweliad i Julian Ruck - mae yn natur pethau bod ci yn dilyn ei feistr, hyd yn oed pan mae'n ymwybodol bod y dywydedig feistr yn mynd i'r cyfeiriad anghywir.  Dyna pam y penderfynodd Y Byd ar Bedwar bod barn Mr Ruck yn ychwanegu at ein dealltwriaeth o'r ddadl ynglyn a'r iaith Gymraeg a mynd ati i roi cyhoeddusrwydd iddo.

Rwan mae gan Mr Ruck, fel pawb arall hawl i'w farn ac mae yna bobl eraill sy'n rhannu'r farn honno yng Nghymru.  Ond dydi Mr Ruck ddim yn siarad tros neb yn benodol (ag eithrio criw bach sy'n myllio ar y We am yr iaith Gymraeg a charedigion yr iaith) - ac mae ei farn ymhell y tu hwnt i'r ddisgwrs wleidyddol yng Nghymru ynglyn a'r iaith.  Dydi'r cyfryngau  gan amlaf ddim yn mynd ati i chwilio am bobl sydd a barn sydd ar eithafion y sbectrwm yn y rhan fwyaf o feysydd.  Er bod dealltwriaeth y Bib yn Llundain o'r ddisgwrs ynglyn a'r Gymraeg yn llawer mwy amrwd na dealltwriaeth ITV yng Nghymru o'r ddisgwrs honno, aeth ati i  ddilyn arweiniad Llundain beth bynnag.  Mae'r math yma o waseidd-dra yn DNA y cyfryngau Cymreig mae gen i ofn.

Ta waeth, rydym yn gwybod hyn oll yn barod.  Yr hyn sy'n fwy dadlennol ydi'r ffordd y cafodd Mr Ruck ei holi.  Yn sylfaenol ei naratif ydi bod yr iaith Gymraeg yn marw a felly 'does yna ddim pwrpas taflu arian cyhoeddus i'w chyfeiriad.  Cafodd rhan o naratif Mr Ruck ei herio - union gost honedig y Gymraeg i'r trethdalwr - ond ni chafodd craidd y naratif ei herio, sef bod y Gymraeg yn marw.  Mae'r canfyddiad hwnnw wedi ei wreiddio yn y ffordd mae llawer o bobl yn edrych ar y Gymraeg, ac mae hynny mor wir am lawer o garedigion yr iaith nag yw am ei gelynion a phobl sy'n byw y tu allan i Gymru.  Y drwg efo'r canfyddiad  ydi nad oes yna lawer iawn o dystiolaeth i gefnogi'r canfyddiad mewn gwirionedd.

Mae yna sawl ffordd o wneud hyn - ond i bwrpas yr ymarferiad yma mi wna i dynnu fy nhystiolaeth i gyd o Arolwg Llywodraeth Cymru o'r Defnydd o'r Iaith Gymraeg 2013 i 2015.  

Er nad ydi pob dangosydd ar y graff cyntaf yn symud i'r cyfeiriad cywir - dydi'r darlun a geir yma ddim yn un o ddirywiad di gymysg - o bell ffordd.

Mae'r nifer sy'n siarad y Gymraeg yn aml ar gynnydd

Mae'r nifer sy'n siarad yr iaith yn rhugl ychydig yn uwch ac mae'r nifer sydd wedi eu haddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg ychydig yn uwch.

O edrych ar hanes y Gymraeg o ddechrau'r ganrif ddiwethaf ceir patrwm o ddirywiad mewn niferoedd sy'n siarad yr iaith hyd 1981 ac wedyn sefydlogi.  Mae'n wir bod rhywfaint o gwymp rhwng 2001 a 2011 - ond mae'r ffigwr yn uwch nag oedd yn 1981 a 1991.  Ar ben hynny mae yna le i gredu bod gor gyfrifo ymysg plant yn 2001. 

Mae'r patrwm demograffig hefyd yn eithaf iach - yn gyffredinol yr ieuengaf ydi rhywun sy'n byw yng Nghymru y mwyaf tebygol ydi o neu hi i allu siarad yr iaith.

O edrych ar y niferoedd o siaradwyr rhugl mae'r darlun yn gymysg, gyda chwymp yn y Gymru Gymraeg a chynnydd mewn lleoedd eraill, ond mae yna gynnydd sylweddol tros Gymru o edrych ar siaradwyr llai rhugl mae yna gynnydd anferth. 

Y bobl ieuengaf sydd fwyaf tebygol o ddefnyddio'r iaith yn ddyddiol - mae'n debyg oherwydd y system addysg.

A'r ieuengaf ydi rhywun y mwyaf llythrennog ydi o neu hi yn y Gymraeg.

Tros Gymru mae'r patrwm o faint o bobl sy'n defnyddio'r Gymraeg yn gymysg - er bod cynnydd tros y wlad yn ei chyfanrwydd.

Rwan rhag ofn bod camddealltwriaeth 'dydw i ddim yn honni am funud bod pob dim yn dda ar yr iaith.  Mae'r darlun yn gymysg ac yn gymhleth gyda rhai dangosyddion yn rhoi lle i fod yn wirioneddol obeithiol am ei dyfodol ynghyd a thystiolaeth ei bod o dan cryn dipyn o bwysau mewn rhai rhannau o Gymru.  

Ond yr hyn rydwyf yn ei ddweud ydi nad oes yna unrhyw sail tystiolaeth i'r naratif bod y Gymraeg am farw.  Yn anffodus mae rhai o garedigion yr iaith yn hyrwyddo'r canfyddiad hwn - ac yn hynny o beth maent yn derbyn naratif Mr Ruck a'i debyg.  Os oedd y Byd ar Bedwar yn teimlo eu bod wirioneddol angen holi Mr Ruck dylid bod wedi herio'r naratif yma yn hytrach na chwestiynu sail ei ffigyrau ariannol  (sydd hefyd yn ffug wrth gwrs).  Mae'r canfyddiad yma wrth wraidd y ffordd mae pobl fel Mr Ruck yn gweld y Byd - ac mae'n ganfyddiad cwbl ffug.