ARFOR - y ffigyrau

Mae ail gyflwyniad  y syniad o sefydlu ARFOR- sef un awdurdod ar gyfer y Fro Gymraeg (Mon, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin) yn un diddorol.  Syniad Adam Price ydi o wrth gwrs - fe gyflwynodd y syniad gyntaf tua pedair blynedd yn ol pan roedd ail strwythuro awdurdodau lleol ar agenda Llywodraeth Cymru.

Cyd destun ail godi'r syniad ydi bod Llywodraeth Cymru eisiau i awdurdodau lleol ddod at ei gilydd i greu endidau sy'n cymryd cyfrifoldeb am gynllunio traws-sirol gan gynnwys datblygu economaidd a’r iaith gyda’i gilydd yn ogystal ag elfennau megis tai, amaeth, bwyd a diod, a thwristiaeth.

Mae  nifer o'r unedau newydd sy'n cael eu hystyried ar hyn o bryd yn croesi ffiniau ieithyddol - a diwylliannol hefyd.

O safbwynt rhywun sydd eisiau gweld yr iaith Gymraeg yn ffynnu mae'r syniad yn un i'w groesawu - cyn belled a bod cynllunio ar gyfer y Gymraeg yn ganolog i genhadaeth yr endid newydd a bod y Gymraeg hefyd yn ganolog i'r ffordd mae'r endid yn cael ei weinyddu a'i reoli.

Yn ei gyfarfod yn yr Eisteddfod i drafod y syniad cafwyd awgrym gan Adam Price gallai Penfro a Chonwy fod yn rhan o'r awdurdod newydd yn ogystal a siroedd Cymreiciach Ynys Mon, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin.  Y broblem efo cynnwys Conwy a / neu Penfro ydi y byddai gwneud hynny's Saesnigeiddio'r endid newydd yn sylweddol.

Os ydi'r awdurdod arfaethiedig i lwyddo - o safbwynt y Gymraeg mae'n rhaid iddo fod mwy - llawer mwy - fel Gwynedd na Chaerfyrddin neu Geredigion o ran ei ethos ac o ran ei iaith weithredol a rheolaethol.   Mae'n rhaid iddo hefyd flaenori amddiffyn a hyrwyddo'r Gymraeg.  Mae'n bosibl dadlau tros hynny os ydi mwyafrif y bobl sy'n byw o fewn tiriogaeth yr awdurdod siarad y Gymraeg.  Mae'n anos gwneud hynny os ydi'r siaradwyr Cymraeg mewn lleiafrif.  

Os ydym yn edrych ar y bedair sir Orllewinol ag eithrio Penfro mae yna fwyafrif bach sy'n siarad y Gymraeg.  Mae'n bosibl dadlau bod y mwyafrif hwnnw'n uwch na'r ffigyrau swyddogol oherwydd eu bod yn cymryd i ystyriaeth niferoedd cymharol uchel o fyfyrwyr - yn arbennig felly yng Ngwynedd a Cheredigion.  Mae'n debyg gen i bod sylwedd i'r ddadl honno yng nghyd destun y mater yma.

Os ydym yn ychwanegu Penfro i'r endid newydd mae'r sawl sy'n siarad y Gymraeg mewn lleiafrif.

Ac os ydym yn ychwanegu Conwy mae'n lleiafrif llai eto.

A beth am Ynys Mon, Conwy, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin?  Wel, unwaith eto mae gennym leiafrif.

Felly yn fy marn bach i, os ydi ARFOR ilwyddo fel erfyn i gryfhau'r Gymraeg, bydd rhaid iddo fod yn endid 4 sir - ynys Mon, Gwynedd, Ceredigion a Chaerfyrddin.