A beth sy'n mynd ymlaen yng Ngogledd Iwerddon

Er bod ymddiswyddiad diweddar Martin McGuinness yn ymddangos fel ymateb i'r sgandal hynod Wyddelig ei naws - Ash for Cash - nid dyna sy'n digwydd mewn gwirionedd.  Mewn amgylchiadau arferol byddai Sinn Fein yng Ngogledd Iwerddon wedi lled anwybyddu'r peth er bod y blaid yn y Weriniaeth yn llawer mwy piwritanaidd ynglyn a cham ymddwyn ariannol.  Beth sydd yn mynd ymlaen felly?

Cyn ateb y cwestiwn hwnnw mae'n rhaid deall y ffordd mae Sinn Fein yn rhesymu fel plaid.  Mae hi'n blaid hynod anarferol, a'r rheswm am hynny ydi cysylltiadau milwrol ei harweinyddiaeth.  Mae Sinn Fein yn rhesymu mewn ffordd digon tebyg i sut oedd yr IRA yn rhesymu.  Mae strategaethau'r Mudiad Gweriniaethol pob amser yn gweithio mewn ffram amser hir.  Does gan y mudiad ddim diddordeb mewn strategaethau byr dymor - mae pob dim ynglyn ag ennill mantais yn yr hir dymor. Canlyniad hyn yn aml ydi cyfnodau hir, distaw yn cael ei ddilyn gan newyd cyflym radicalaidd. Ymateb ydi 'r hyn ddigwyddodd echdoe i fethiant rhannol mewn strategaeth tymor hir.  Mae'r rhan fwyaf o bleidiau yn gweithio mewn ffram amser llawer llai.

Y bwriad yn dilyn Cytundeb Dydd Gwener y Groglith oedd adeiladu dylanwad gwleidyddol ar ddwy ochr y ffin er mwyn defnyddio'r sefydliadau a strwythurau oedd wedi eu creu gan y cytundeb i hyrwyddo'r broses o ail uno'r wlad.  Mae'r broses o adeiladu cefnogaeth yn y Weriniaeth wedi mynd rhagddo yn dda - mae'r blaid wedi datblygu cefnogaeth ar hyd a lled y wlad ac mae'n bresenoldeb grymus yn y Dail.  Cyn y cytundeb roedd yn gwbl ymylol i wleidyddiaeth y Weriniaeth.

Ond 'dydi'r ochr arall heb weithio cystal.  Tyfodd cefnogaeth wleidyddol Sinn Fein yn y Gogledd yn sylweddol yn ystod y blynyddoedd yn dilyn yr ymprydiau newyn ar ddechrau'r 80au - ond ni pharhaodd y twf wedi hynny oherwydd na lwyddwyd i adeiladu cefnogaeth y tu hwnt i berfedd diroedd yr IRA.  Parhaodd y rhan fwyaf o genedlaetholwyr i bleidleisio i'r SDLP.  Newidiodd Cytundeb Dydd Gwener y Groglith hynny, ac yn dilyn y cytundeb achubodd Sinn Fein y blaen ar yr SDLP am y tro cyntaf ers 2001.  Ers hynny mae'r gwahaniaeth rhwng y ddwy blaid wedi parhau i dyfu - ac mae SF bellach yn cael tua dwywaith cymaint o bleidleisiau a'r SNP.  

Serch hynny - yn groes i ddisgwyliadau arweinyddiaeth y Mudiad Gweriniaethol  - ni thyfodd y bleidlais genedlaetholgar at ei gilydd o tua 2005 ymlaen - os rhywbeth mae wedi dechrau syrthio'n ol.  Roedd hyn yn anisgwyl oherwydd bod y ganran o Babyddion yn y boblogaeth yn tyfu o flwyddyn i flwyddyn - ac yn ystod y rhyfel roedd Pabyddion yn llawer mwy tebygol o bleidleisio na Phrotestaniaid.

Mae'n debyg mai'r rheswm am hyn ydi natur y sefydliadau sydd wedi eu creu yn sgil Cytundeb Dydd Gwener y Groglith.  Gan bod grym yn gorfod cael ei rannu rhwng Unoliaethwyr a Chenedlaetholwyr mae SF bellach yn cael ei gweld fel rhan o'r sefydliad.  Mae cefnogwyr naturiol SF yn y Gogledd yn bobl hynod wrth sefydliadol.  O ganlyniad mae nhw'n fwy tueddol i aros adref ar ddiwrnod etholiad nag oeddynt yn y gorffennol.

Rhan o ymgais i newid pethau ydi digwyddiadau echdoe.  Mae'r blaid am gael ei hail frandio a'i hail leoli'n wleidyddol i fod yn rhywbeth mwy gwrth sefydliadol o lawer - a gallai hynny arwain at ail negydu'r ffordd mae elfennau o'r strwythurau a grewyd yn gweithio.  Gallai hefyd arwain at lywodraethiant uniongyrchol o San Steffan am gyfnod estynedig.

Ac mae yna un peth arall wrth gwrs - Brexit.  Mae'r bleidlais honno wedi cynnig posibiliadau newydd o ran annibyniaeth i'r Alban, ac mae'n cynnig posibiliadau o ran ail uno'r Iwerddon hefyd.  Bydd cael dwy gyfundrefn economaidd hollol wahanol ar ynys sydd wedi ei hintigreiddio mewn rhai ffyrdd yn creu problemau sylweddol.  Bydd y blaid yn ceisio manteisio ar hynny - ac nid fel plaid lywodraethol mae gwneud hynny.