Grym adeiladau

Fel dwi'n sgwennu hwn dwi'n eistedd y tu allan i far yn Leon, Gogledd Orllewin Sbaen yn edrych ar eglwys gadeiriol y dref sydd bellach wedi ei goleuo.  Mae'r adeilad Gothig yn syfrdanol o ran maint ac o ran uchelgais esthetig y sawl a'i cododd.  Mae'n anferthol a cheir 1,800 metr sgwar o ffenestri lliw ynddo - llawer yn dyddio'n ol i'r cyfnod pan godwyd y strwythur - y drydydd ganrif ar ddeg,  Tua phum mil o bobl oedd yn byw yn Leon bryd hynny - tua'r un faint a sy'n byw ym Mlaenau Ffestiniog heddiw.  Gellid bod wedi rhoi pob copa walldog yn y ddinas yn yr eglwys yn ddi drafferth.  Mae'r adeilad yn llawer mwy nag oedd rhaid iddo fod - fel llawer iawn o eglwysi cyfandirol - a chapeli Cymreig.

A dweud yn gwir mae capeli sy'n rhy fawr yn fwy cyffredin yng Nghymru - dydi hi ddim yn anghyffredin dod ar draws pentrefi efo tri chapel fyddai'n gallu cynnig lle i bawb yn y pentref bron pe bai angen.  Go brin bod y rhan fwyaf o gapeli Cymru erioed wedi bod yn llawn - ag eithrio yn ystod ambell i gymanfa ganu o bosibl.  

Rwan ar un olwg mae'n ymddangos yn weddol boncyrs i wastraffu adnoddau sylweddol yn codi adeiladau sy'n llawer rhy fawr.  Ond mae rhesymau wrth gwrs.  Yn achos yr eglwysi cadeiriol cyfandirol roedd mawredd yr adeiladau yn cwrdd a'r un pwrpas a'u coethder - gwneud i'r sawl oedd yn eu defnyddio ryfeddu at fawredd Duw.  Byddai eglwys Babyddol sylweddol yn gyferbyniad llwyr a'r tai bychan, tywyll, un neu ddwy ystafell y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn byw ynddynt.  Mae'n debyg y byddai pobl yn teimlo eu bod hanner ffordd i'r nefoedd dim ond wrth fynd i mewn i'r eglwysi.

Roedd rheswm arall am a maint a'r coethder hefyd - cystadleuaeth.  Roedd trefi yn cystadlu yn erbyn eu gilydd am yr eglwysi mwyaf a harddaf bosibl.  Gallai 'ennill' cystadleuaeth felly ddod a budd ariannol sylweddol ar ffurf twristiaid yr Oesoedd Canol - pererinion.  A chystadleuaeth mae'n debyg gen i oedd y tu ol i'r capeli gor fawr Cymreig - nid cystadleuaeth am bererinion wrth gwrs, ond cystadleuaeth rhwng enwadau Protestanaidd - roedd pob enwad eisiau cael y blaen ar y lleill, a pha ffordd well o wneud hynny na thrwy gael capel gwell - a mwy nag oedd yn eiddo i neb arall?  Efallai bod yna rhyw ychydig o optimistiaeth hefyd - y byddai pawb yn y cylch rhyw ddiwrnod yn gweld y 'goleuni' ac yn ymuno efo'r enwad 'cywir'.

Mae hyn oll yn tystio i rym adeiladau wrth gwrs - maent wedi cydio yn nychymyg pobl ac wedi llywio'r ffordd maent yn meddwl ers iddynt ddechrau gael eu codi.  Dyna pam bod adeiladau eiconig fel Stadiwm y Mileniwm, Canolfan y Mileniwm ac adeilad y Cynulliad Cenedlaethol yn bwysig i ddyfodol Cymru fel gwlad.  A dyna pam mai brwydr fawr gyntaf y Toriaid Cymreig yn y cyfnod ol ddatganoli oedd gwrthwynebiad i fuddsoddi mewn adeilad pwrpasol i'r Cynulliad Cenedlaethol - er nad oedd ganddyn nhw unrhyw wrthwynebiad i wario mwy o lawer ar uwchraddio swyddfeydd i ASau yn Portcullis House yn Llundain.  

Ni fyddai dim yn cynrychioli pwysigrwydd cymharol y Cynulliad Cenedlaethol a San Steffan i'r Toriaid Cymreig  yn well na'r gwrthgyferbyniad rhwng adeilad brics coch oedd wedi ei adeiladu ar gyfer swyddfeydd ym Mae Caerdydd a phalas ysblennydd yng nghanol Llundain.