Y Cyfrifiad rhan 2 - sylw neu ddau ynglyn a sylwadau pobl eraill

Un sylw sydd wedi ei wneud ynglyn a'r cwymp yn y ganran o siaradwyr Cymraeg ydi nad yw 'mor
ddrwg a hynny' oherwydd nad oedd yn agos cyn waethed a'r cwymp rhwng 1961 a 1971 (o 26% i 19.8%).  Rwan mae gen i ofn bod hyn yn optimistiaeth di feddwl - mae'r Byd wedi newid yn llwyr ers 71.  Mae yna strwythurau lu sydd wedi eu gosod i gynnal yr iaith heddiw, doedd yna ddim strwythurau felly bryd hynny.  Hefyd mae'n debyg bod natur y boblogaeth Gymraeg ei hiaith yn fwy bregys heddiw - yn 1971 roedd y rhan fwyaf ohonom yn rhugl ein Cymraeg ac yn defnyddio'r iaith yn aml - dydi hynny ddim yn wir heddiw.  Roedd yna fwy o gadernid i 19.8% 1971 na sydd i 19% 2011.

Mae'n fy mhoeni braidd nad yw'r gweinidog sy'n gyfrifol am yr iaith yn gweld argyfwng.  Nid fy mod i'n bersonol yn credu bod argyfwng eto - ond mae Leighton Andrews yn ddyn sy'n gweld creisis ym mhob twll a chornel.  Mae o'r farn bod y ddarpariaeth addysg yn 'ofnadwy' yng Nghymru, er nad oes ganddo fawr o dystiolaeth meintiol tros ddweud hynny - ac mae'n bygwth troi'r gwasanaeth addysg yng Nghymru a'i ben i lawr yn wyneb y canfyddiad hwnnw.  Y tebygrwydd ydi nad yw Leighton o'r farn bod y Gymraeg yn flaenoriaeth, a ni fydd yna ddim byd llawer yn newid.

A daw hyn a ni at addysg cyfrwng Cymraeg.  Mae llawer wedi rhoi eu ffydd yn nhwf y sector cyfrwng Cymraeg, ac yn edrych i'r cyfeiriad hwnnw am waredigaeth.  Does yna ddim amheuaeth bod y sector cyfrwng Cymraeg yn cynhyrchu siaradwyr Cymraeg - ond mae'r twf yn y sector yn boenus o araf.  Rhwng 2005 a 2011 mae'r ganran o blant oed cynradd sy'n derbyn addysg cyfrwng Cymraeg wedi cynyddu o 19.6% i 21.4%.  Mae hyn yn gynnydd o ychydig mwy na 0.3% y flwyddyn.  Rwan mae'n ddigon posibl nad ydi hyn yn ddigon i wneud iawn am y colledion sy'n digwydd oherwydd allfudo o ran Cymry Cymraeg a mewnfudiad pobl ddi Gymraeg.

Nid diffyg galw sy'n gyfrifol am arafwch y cynnydd yn y ddarpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg - mae yna ddigon o hynny.  Y broblem ydi llusgo traed wrth ymateb i'r galw ar raddfa gwrth arwrol gan rai o awdurdodau lleol y wlad.  Petai Leighton eisiau gwneud gwahaniaeth go iawn i sefyllfa'r iaith, mae yna ffordd gweddol hawdd iddo wneud hynny.  Petai yn ei gwneud yn blwmp ac yn blaen i awdurdodau lleol bod rhaid iddynt asesu'r galw am addysg cyfrwng Cymraeg, mynnu eu bod yn gweithredu yn ddiymdroi ar ganfyddiadau'r asesiad hwnnw, a chyfarwyddo ESTYN i edrych ar sut mae awdurdodau yn asesu galw a darparu yn y maes - a chymryd y camau arferol os ydynt yn methu ymgymryd a'u dyletswyddau.  Mi fyddai gweld Cyngor Merthyr yn mynd trwy'r un felin a chynghorau Dinbych, Penfro a Mon oherwydd ei ddiffyg darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn gwneud gwyrthiau i'r ddarpariaeth addysg cyfrwng Cymraeg ar hyd a lled Cymru - credwch fi.

Yn bersonol mi fyddai'n well gen i gael fy nghofio fel y boi a achubodd yr iaith Gymraeg na'r boi a symudodd Cymru dri neu bedwar lle yn uwch yng nghyngrhair Pisa.  Yn anffodus mae yna rhywbeth yn dweud wrthyf mai'r gwrthwyneb sy'n wir am Leighton.