Y Lib Dems eto

'Dwi'n ddigon hen i gofio gwleidyddiaeth y saithdegau - ac roedd y tirwedd yn dra gwahano i un heddiw. 'Doedd yr arfer o ymladd am y 'tir canol' bondigrybwyll heb gychwyn, ac roedd gwahaniaeth gwirioneddol rhwng y ddwy brif blaid Brydeinig. Roedd hyn yn wir am y pum degau a'r chwe degau - er bod y degawdau hynny y tu hwnt i'm cof i hyd yn oed. Mae'r graff isod yn cyfleu'r symudiadau yn eu cefnogaeth ers 1820:

Rhyddfrydwyr / Lib Dems - melyn, Llafur - coch, Toriaid - glas.

Byddai dyn yn disgwyl y byddai hyn yn rhoi digon o wagle gwleidyddol i blaid canol y ffordd megis y Rhyddfrydwyr (fel y gelwid y Lib Dems bryd hynny). Nid felly oedd hi - gwan iawn oedd y gefnogaeth i'r Rhyddfrydwyr trwy gydol y cyfnod. Ffenomena cymharol ddiweddar ydi cefnogaeth arwyddocaol i'r Lib Dems - cafwyd llwyddiant (mewn termau pleidleisiau os nad seddi) wedi sefydlu'r Gynghrair yn yr wythdegau, edwino yn y 90au a thwf wedi troi'r mileniwm newydd:

Bl	Canran	Seddi
1983	25.40%	23
1987	22.60%	22
1992	17.80%	20
1997	16.70%	46
2001	18.30%	52
2005	22.10%	62
2010	23%	57

Pam felly bod y Lib Dems wedi tyfu mewn cyfnod lle mae'r tir canol wedi ei lenwi gan y pleidiau gwleidyddol mawr? Mae'r ateb mi dybiwn yn weddol gymhleth, ond mae'n rhannol yn ymwneud efo'r ffaith bod yna newidiadau cymdeithasegol sylweddol wedi digwydd yn y ddeg mlynedd ar hugain diwethaf. Mi fu hollt ers talwm rhwng aelodau o'r gweithlu a weithiai yn y diwydiannau trwm traddodiadol, a rhai oedd efo'u busnesau eu hunain neu a weithiai mewn swyddi coler gwyn. Roedd pobl yn tueddu i ddiffinio eu hunain yn wleidyddol yn unol a'u galwedigaeth, ac yn pleidleisio ar sail hynny.

Gyda diflaniad y diwydiannau traddodiadol daeth canfyddiad pobl o'u gwleidyddiaeth eu hunain i fod yn fwy cymhleth, a chaniataodd hyn i'r Lib Dems lenwi gwahanol niches gwleidyddol - a gwnaethant hyn yn gelfydd iawn. Er enghraifft rhoddodd rhyfeloedd tramor Llafur Newydd gyfle i'r Lib Dems osod eu hunain mewn rhai ffyrdd i'r chwith o'r Blaid Lafur gan apelio at yr elfennau hynny mewn cymdeithas Brydeinig sy'n draddodiadol wrthwynebus i ryfeloedd o bob math. Mae'r grwp yma yn un mawr. Roedd gwrthwynebiad llywodraeth Blair i hawliau sifil sylfaenol hefyd o gymorth. Llwyddwyd i apelio at fyfyrwyr trwy addo i edrych ar ol eu buddiannau hunanol nhw, llwyddwyd i apelio at bobl oedd wedi cael llond bol ar Lafur yn rheoli trefi mawr a dinasoedd yng Ngogledd Lloegr, a llwyddwyd i ddominyddu'r bleidlais draddodiadol wrth Geidwadol mewn rhannau eang o Dde Lloegr.

Mae'n rhaid ychwanegu wrth gwrs i'r Lib Dems yn aml feistrioli tactegaeth gwleidyddol ar lefel lleol - cyflwyno eu hunain fel rhyw grwp ffocws oedd yn canolbwyntio ar ateb problemau penodol lleol (felly'r term dogshit Liberals), ac wrth gwrs honni mai ond y nhw allai guro Plaid X trwy gynhyrchu'r holl graffiau digri 'na.

Y drwg efo bod mewn grym wrth gwrs ydi bod y ddadl y dylid pleidleisio i chi am nad ydych yn rhywun neu'i gilydd yn syrthio - ac yn aml dyna'r brif ddadl tros bleidleisio i'r Lib Dems. Os na ellir gwireddu dyheuadau'r niche mae cefnogaeth y niche yn toddi fel eira Mai. Mae pleidlais y Lib Dems yn gymhleth fel y dywedwyd, ond mae tua dau draean o'i phleidlais yn gogwyddo tuag at y Toriaid tros Brydain. Mae'n dilyn felly bod tua thraean yn gogwyddo tuag at Lafur (neu genedlaetholwyr yng Nghymru a'r Alban). Yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Lloegr mae llawer o'r gefnogaeth 'Lafuraidd' neu asgell chwith. Yma felly y gellir disgwyl gweld y rhan fwyaf o'r cwymp yng nghefnogaeth y Lib Dems.

Rwan, yn y sgwrs a soniais amdani yn y blogiad isod roedd Vaughan yn rhyw awgrymu y gallai'r gynrychiolaeth Lib Dem syrthio o dan y 6 arferol yn etholiadau'r Cynulliad yn 2011 gan golli llawer iawn o'u cefnogaeth mewn rhannau o Gymru, ac aeth mor bell ag awgrymu y gallai'r Lib Dems Cymreig a'r rhai Albanaidd fod yn eistedd ar ochr arall i'r Ty Cyffredin erbyn diwedd y senedd yma. Mae'r blog yma wedi edrych ar yr hyn a allai ddigwydd i'r Lib Dems yn y Cynulliad ar sail eu trallodion diweddar yn y polau piniwn Prydeinig. 'Dwi fy hun ddim yn gweld y blaid yng Nghymru yn hollti oddi wrth yr un Brydeinig - o'r tair plaid fawr unoliaethol yng Nghymru y Lib Dems ydi'r un sy'n fwyaf seicolegol ddibynnol ar y fersiwn Seisnig ohoni ei hun. Gallai'r Lib Dems yn yr Alban a rhai o'r aelodau trefol o Ogledd Lloegr dorri eu cwys eu hunain serch hynny.


Mi'r ydwyf fodd bynnag yn derbyn ei bod yn dra thebygol y bydd cynrychiolaeth y Lib Dems yn y Cynulliad yn syrthio, gyda sedd ranbarthol y Gogledd yn cael ei cholli, yn ogystal a Maldwyn ac o bosibl Canol Caerdydd. Yn wahanol i Vaughan fodd bynnag fedra i ddim gweld y sedd yn y De Ddwyrain yn cwympo. Mi fyddwn i yn disgwyl iddyn nhw ennill 4 - Brycheiniog a Maesyfed, sedd ranbarthol y De Orllewin, sedd ranbarthol y De Ddwyrain a naill ai sedd ranbarthol Canol De Cymru neu Canol Caerdydd. Mi fyddwn hefyd yn disgwyl iddyn nhw ildio eu safleuoedd cryf ar gynghorau'r bedair dinas fawr yng Nghymru yn etholiadau lleol 2012 ac ennill yn sylweddol lai na 100 cynghorydd tros y wlad. Mae ganddynt 155 ar hyn o bryd.