Yr Urdd Oren, John Frum a'r Prince Philip Movement

'Fory ydi diwrnod mawr yr Urdd Oren yng Ngogledd Iwerddon - diwrnod y gorymdeithio mawr i ddathlu gwahanol ddigwyddiadau ar ddiwedd yr ail ganrif ar bymtheg a arweiniodd at oruwchafiaeth Protestaniaid yn yr Iwerddon - goruwchafiaeth sydd wedi ei dorri yn y Weriniaeth ers talwm, a goruwchafiaeth sydd o bosibl wedi ei dorri yn y Gogledd bellach hefyd. Mi fydd heno hefyd yn noson fawr wrth gwrs gyda Gogledd Iwerddon am ychydig oriau yn troi yn un o lefydd mwyaf llygredig (yn ystyr amgylcheddol y gair hwnnw) yn Ewrop oherwydd bod canoedd o dannau teiars ceir yn taflu mwg du i'r awyrgylch. Os ydych eisiau darllen mwy am y genadwri, edrychwch yma.

Mae'r diwrnod yn un cynhenus wrth gwrs, ac mae pobl o'r traddodiad arall yn gweld y llu o orymdeithiau Oren a gynhelir fel estyniad ar yr obsesiwn yng Ngogledd Iwerddon efo 'marcio'r' tir mae'r gwahanol garfanau yn ei ystyried yn eiddo iddyn nhw ac felly esgys i ddangos, neu smalio mai'r traddodiad Unoliaethol sy'n rhedeg y sioe o hyd. Yn wir mae miloedd lawer o Babyddion yn gadael Gogledd Iwerddon am ychydig ddyddiau.

Mae'r rhan fwyaf o orymdeithiau yn mynd trwy ardaloedd Protestanaidd lle nad ydynt yn asgwrn cynnen, ond mae ambell i un yn cyffwrdd ag ardaloedd cenedlaetholgar yn rhywle neu'i gilydd. Disgwyliwch glywed am rhywbeth neu'i gilydd yn digwydd o gwmpas yr Ardoyne - cadarnle Gweriniaethol yng Ngogledd Belfast, tros y diwrnod neu ddau nesaf. Mae yna orymdaith flynyddol sy'n ymlwybro'n agos iawn at yr ardal ddifreintiedig yma a ddioddefodd mwy na'r un arall yn ystod y trafferthion, a sydd wedi arwain at ddyddiau o ymladd ar sawl achlysur yn y gorffennol.

Yr hyn na fyddwn yn ei glywed yn aml ydi sylwadau a pheth mor od ydi cerdded mewn gorymdaith sydd ond ar agor i un sect crefyddol tra'n gwisgo siwt ddydd Sul, het bowlar a sash yn chwythu pibau, bangio drwm tra'n gweiddi ambell i slogan o gefnogaeth i fudiadau terfysgol Teyrngarol. Mae'n debyg mai'r rheswm am hyn ydi'r parch mae disgwyl i bawb ei ddangos at nodweddion diwylliannol pawb arall yn yr oes sydd ohoni, yn ogystal a'r sensitifrwydd llai diweddar at gonsyrns ac arferion bach rhyfedd ein cefndryd Unoliaethol yng Ngogledd Iwerddon.

Ac mae'r ymddygiad yma yn wirioneddol rhyfedd i unrhyw lygad gwrthrychol. Y peth mwyaf tebyg y gallaf i feddwl amdano ydi ymddygiad dilynwyr amrywiol cargo cults ar ynysoedd anghysbell yn y Mor Tawel. Mi fyddwch yn ymwybodol mae'n debyg gen i mai ymddygiad lled grefyddol gan bobl frodorol sy'n cael eu achosi gan gysylltiad efo'r Byd Gorllewinol ydi cargo cult. Mae brodorion yr ynysoedd yma yn gweld pobl o'r Gorllewin, yn nodi eu bod yn ymddangos yn gyfoethog a phwerus ac yn ceisio efelychu rhai o nodweddion arwynebol diwylliant y Gorllewin gan feddwl mai'r rheiny ydi ffynhonell y cyfoeth a'r pwer. Dau esiampl enwog ydi'r Prince Philip Movement a John Frum.


Ac mewn termau anthropolegol mae yna gysylltiad clos rhwng yr Urdd Oren a lled grefyddau rhyfedd y Mor Tawel. Roedd rhai o arferion yr Urdd yn datblygu mewn cyfnod lle nad oedd y rhan fwyaf o'i dilynwyr yn gwybod rhyw lawer am Brydain, ac yn fwy arbennig Lloegr. Roedd eu profiad wedi ei gyfyngu i'r hyn roeddynt yn ei glywed gan eraill ac yn ei weld yn y wasg. Roedd yna ddosbarth o Saeson, yn arbennig yn Llundain, ond hefyd yn ninasoedd mawr rhanbarthol Lloegr oedd yn gwisgo siwtiau tywyll a hetiau bowlar. Roedd hyn yn ymddygiad an Wyddelig iawn - oedd yn ychwanegu yn arwyddocaol at ei apel. Felly dyna ni - nodwedd weledol i gynrychioli Protestaniaid Iwerddon, ac i'w gwahaniaethu oddi wrth eu cymdogion Pabyddol . Nodwedd oedd wedi ei seilio ar gamddaealltwriaeth o'r hyn ydi Prydeindod yn union fel mae cargo cult yn cam ddiffinio'r hyn ydi bod yn Americanwr mewn termau baneri, martsio, gynnau, pebyll, offer radio ac ati.