A ddaw hegemoni Llafur yn ei ol?

Mae cryn son wedi bod (gan Dicw ymhlith eraill) bod dyddiau hir hegemoni Llafur yng Nghymru ar fin dod i ben. Ar yr olwg gyntaf mae'r etholiad diweddaraf yn cadarnhau hynny gyda'r bleidlais Llafur o 36.2% yng Nghymru ymysg y perfformiadau mwyaf gwachul yn hanes y blaid yma.

Yr hyn sy'n hawdd i'w anghofio, fodd bynnag ydi ein bod ni wedi bod yn y fan yma o'r blaen. Ym 1983, 37.5% oedd eu canran o'r boblogaeth gyda'r Toriaid ar 31%. Yn wir syrthiodd mwy o'u seddi i'r Toriaid y tro hwnnw na'r tro hwn.

Llwyddodd Llafur i ail adeiladu eu pleidlais yn rhyfeddol o gyflym wedi hynny - yn gynt o lawer nag a wnaethant tros weddill Prydain. Yn 1987 cawsant 45.1% ac yn 1992 gwnaethant yn well eto gan sgorio 49.5% . Erbyn 1997 roeddynt ar 54.8%. Byddai dychwelyd at law farw hegemoni Llafur yn drychineb hanesyddol i Gymru.

Ydi hyn yn debyg o ddigwydd eto?

Y perygl yw y gallai. Llwyddodd Llafur i bortreadu ei hun bryd hynny fel y blaid Gymreig oedd yn ffocws i'r gwrthwynebiad i'r mesurau amhoblogaidd oedd yn cael eu gweithredu o Loegr (toriadau mewn gwariant cyhoeddus, treth y pen, cau'r pyllau glo ac ati). Os ydi Plaid Cymru am osgoi gadael i hyn ddigwydd drachefn mae'n rhaid mynd ati i ddangos nad Llafur ydi ffocws i'r gwrthwynebiad i'r hyn sydd o'n blaenau. Roedd yn anodd bryd hynny oherwydd bod Llafur mor fawr a ninnau mor fach ac yn derbyn cyn lleied o sylw cyfryngol.

Y tro hwn fodd bynnag gallai pethau fod yn wahanol oherwydd bodolaeth y Cynulliad. Gall hwnnw fod yn ffocws i'r gwrthwynebiad, ac fel plaid lywodraethol mae'n proffeil ni'n weddol uchel yno. Gallai llawer o'r mantais etholiadol a enillodd Llafur yn yr 80au a'r 90au ddod i'n cyfeiriad ni. Ond byddai'n golygu ymarfer dull o wleidydda llawer mwy ymysodol (abrasive fyddai'r gair Saesneg efallai) na sy'n arferol i ni.

Mewn geiriau eraill byddai'n golygu ymarfer gwleidyddiaeth mewn ffordd mwy tebyg i'r ffordd y bydd Llafur yn ei ymarfer. Cwrteisi, parchusrwydd a neis, neisrwydd ydi gwendidau gwleidyddol mwyaf y Blaid. 'Dwi'n gwybod bod gwleidydda fel hyn yn estron i ni, ond y gamp tros y blynyddoedd anodd sydd i ddod fydd ymddangos yn fwy ymysodol o wrth Lundeinig na'r Blaid Lafur. O wneud hynny, gallwn osgoi ffawd yr wyth degau a'r naw degau.