Saturday, October 31, 2009

Y brif ddinas




Mae’n anodd gen i gredu hynny weithiau, ond mae’n dri deg un o flynyddoedd ers i mi fynd i Gaerdydd am y tro cyntaf – roeddwn yn ddeunaw oed a newydd ddechrau canlyn y wraig, sy’n frodor o Gaerdydd. ‘Roedd yn gryn newid byd i mi – roeddwn wedi fy magu mewn cymdogaeth lle’r oedd fwy neu lai pawb yn siarad y Gymraeg yn rhugl, ac roeddwn yn ymweld ag ardal lle nad oedd fawr neb yn siarad Cymraeg – oni bai eich bod yn gwybod ymhle i chwilio. Byddai clywed rhywun yn siarad Cymraeg ar y stryd yng Nghaerdydd yn ddigwyddiad anarferol iawn bryd hynny.

Roeddwn yn rhedeg yn gystadleuol pan oeddwn yn ddeunaw – a ‘dwi wedi parhau i redeg yn rheolaidd hyd heddiw. Arferwn chwarae gem fach wrth redeg strydoedd y ddinas - cyfri aerials teledu. Roedd gennych ddewis yng Nghaerdydd i gyfeirio eich aerial at fast yn y Mendips, neu un yn y Wenfo gerllaw Caerdydd. Os oedd eich aerial yn cyfeirio at y Mendips byddech yn derbyn rhaglenni De Orllwin Lloegr, rhaglenni Cymru oedd i’w cael o’r Wenfo. Roedd tua naw o pob deg aerial wedi ei gyfeirio at y Mendips, Roedd y rhan fwyaf o’r gweddill efo dau aerial – un yn cyfeirio at y Mendips a’r llall at Wenfo. Prin iawn oedd y llefydd oedd ag un aerial yn cyfeirio at y Wenfo – y lle prydau parod Sieniaidd sydd drws nesaf i’r Clive Arms oedd un o’r enghreifftiau prin o hynny yn Nhreganna.




‘Rwan roedd derbyn rhaglenni teledu rhanbarthol o Loegr yn caniatau i bobl osgoi derbyn rhaglenni Cymraeg, ond roeddynt hefyd yn osgoi derbyn rhai Cymreig. Newyddion am gemau pel droed Bristol Rovers, nid y Bluebirds fyddai ar y newyddion rhanbarthol. Os oedd yna newyddion am rygbi o gwbl am Bath a Gloucester fyddai’r newyddion hwnnw, nid am Gaerdydd. Pan roedd yna gem rygbi lle’r oedd Cymru’n chwarae ac un lle’r oedd Lloegr yn chwarae ar yr un pryd, gem Lloegr fyddai ar gael yn y rhan fwyaf o gartrefi’r brif ddinas. Fyddai yna ddim rhaglenni materion cyfoes yn ymwneud a Chymru, a chredwch fi doedd newyddion rhanbarthol De Orllewin Lloegr yn y saith degau hwyr a’r wyth degau cynnar ddim yn ddiddorol. Mae gen i frith gof o edrych ar eitem dri munud yn ymwneud a chath yn Keynsham oedd wedi mynd yn sownd ar ben coeden ac wedi cael ei hachub gan griw injan dan.

Roeddwn yn meddwl am hyn ddydd Mawrth diwethaf. – roeddem yn aros efo teulu’r wraig yn Nhreganna. Roeddwn i’n rhyw edrych ar ganlyniadau pol YouGov (fel mae rhywun yn gwneud) pan ddaeth y wraig o’r dref a son ei bod wedi ymweld a’r llyfrgell ysblenydd sydd yng nghanol y ddinas. Roedd gwraig a thair o genod bach efo hi yn ciwio i gofrestru eu llyfrau. Roedd y bedair wedi eu gorchuddio mewn lifrai du Mwslemaidd, a llyfrau Cymraeg oedd gan pob un i’w gofrestru. Dwi’n eithaf sicr bod y stori fach am y llyfrgell yn ddadlennol i’r graddau ei bod yn arwydd o newid sydd wedi digwydd yn y brif ddinas yn ystod y cyfnod ‘dwi wedi bod yn ymweld a’r lle. Arwydd arall ydi pam mor – wel - normal ydi hi i glywed pobl yn siarad Cymraeg mewn tafarnau yn rhannau o’r ddinas bellach.






Roedd agweddau ar ffigyrau moel y pol YouGov yn cadarnhau’r argraff o newid mae dyn yn ei gael o ddwsinau o brofiadau bach uniongyrchol fel yr un a soniais amdano uchod. Mae YouGov yn ystyried Caerdydd yn rhanbarth unigol – ac maent yn cyhoeddi ffigyrau rhanbarthol. Cyn mynd ymlaen dyliwn egluro mai is setiau ydi’r ffigyrau rhanbarthol, ac is setiau sydd yn rhy fach i fod yn ddibenadwy o safbwynt ystadegol. Bydd yn ddiddorol gweld os fydd polau yn y dyfodol yn cadarnhau patrymau un yr wythnos ddiwethaf.

Y peth cyntaf sydd yn drawiadol ydi cymaint o bobl sy’n dweud eu bod yn siarad y Gymraeg yn rhugl. Mae 15% yn uwch nag unrhyw ranbarth ag eithrio’r Gorllewin a’r Canolbarth a’r Gogledd. Mae’r ddau ranbarth hynny gyda rhannau sylweddol ohonynt i’r gorllewin i hen isopleth ieithyddol sydd wedi dynodi lleoliad y Gymru Gymraeg am gyfnod. Mae Caerdydd ymhell i’r dwyrain ohoni.

Yn ail mae’r gefnogaeth i’r Cynulliad yn gryf – gyda llai yn wrthwynebus i’r sefydliad nag unrhyw ran arall o’r wlad, tra bod yr 20% oedd o blaid rhyw ffurf ar annibyniaeth yn rhoi Caerdydd ar frig rhanbarthau Cymru.

Bu arwyddion mewn etholiadau diweddar bod patrwm ‘Prydeinig’ Caerdydd o bleidleisio – patrwm sydd wedi bod yn amlwg am y rhan fwyaf o’r ganrif ddiethaf – yn dechrau gwanio. Mae’r pol yn cadarnhau hyn. Er nad ydi’r 10% mewn etholiadau San Steffan ac 16% mewn etholiadau Cynulliad sy’n dweud eu bod am bleidleisio i Blaid Cymru yn ymddangos yn uchel i gymharu a ffigyrau’r rhanbarthau Gorllewinol, mae’n arwyddocaol mai cymharol ychydig o wahaniaeth sydd rhwng Caerdydd a gweddill Canol De Cymru o ran bwriadau pleidleisio ar lefel Cynulliad. Mae gweddill y rhanbarth wedi cynnal patrymau mwy ‘Cymreig’ o bleidleisio. Mae hefyd yn arwyddocaol bod canrannau’r Blaid yn debyg i rai’r Lib Dems – plaid fwyaf y ddinas o ran nifer eu cynghorwyr, a phlaid sydd a sedd San Steffan a sedd Cynulliad yn y ddinas.

Mae’r blog hwn yn ei ddyddiau cynnar wedi ystyried yr newidiadau sylweddol diweddar ym mhatrymau ieithyddol oddi mewn i’r Gymru Gymraeg – mae’r wardiau mwy trefol yn ymddangos i fod yn fwy gwydn o ran cynnal eu Cymreigrwydd na rhai gwledig (fedra i ddim dod o hyd i'r blogiad - mae'n rhaid fy mod wedi ei chwalu'n ddamweiniol - sy'n bechod, mi ymrodd oriau i mi ei roi at ei gilydd). Mae’n bosibl bod rhywbeth tebyg yn digwydd yn ehangach na’r Gymru Gymraeg, gyda’r ymdeimlad o Gymreigrwydd yn cryfhau mewn ardaloedd trefol – yr ardaloedd lle’r oedd yr ymdeimlad hwnnw yn wanach yn y gorffennol. Mae yna dystiolaeth etholiadol sy’n cefnogi’r ddadl yma – ond mater ar gyfer blogiad arall ydi hwnnw.

‘Dwi’n meddwl ei bod yn deg dweud bod y rhan fwyaf o genedlaetholwyr fy oed i wedi treulio lwmp go lew o’u bywydau fel oedolion yn credu bod y llinynau hynny sy’n ein dal ni at ein gilydd fel pobl yn araf erydu a datgymalu, ac y byddem yn marw mewn gwlad llawer llai Cymreig na’r un y cawsom ein geni iddi. Rhywsut mae’r llinynau wedi ail ymddangos o’r pridd, yn fudur efallai, yn anodd i’w hadnabod ar adegau – ond yn ymddangosiadol gryf ac yn ein cadw at ein gilydd o hyd.

Mae’n anodd gwybod pa mor arwyddocaol a pharhaol ydi’r dadeni diweddar mewn ymdeimlad o Gymreigrwydd – yn aml ‘dydi prosesau hanesyddol mawr ddim yn glir tan ein bod mewn sefyllfa i edrych yn ol arnynt. Ond mae’r stori fach am rhywun sydd a’i gwreiddiau ymhell, bell o Gymru yn mynd a’i phlant i chwilio am lyfrau Cymraeg oherwydd ei bod am uniaethu ei theulu gydag hunaniaeth ei gwlad newydd yn ddelwedd hyfryd a gobeithiol.

12 comments:

  1. Anonymous9:05 pm

    fel brodor o Gaerdydd sydd bellach yn byw oddi yno, dwi'n aml yn gweld Caerdydd wedi Cymreigio gyda pethau bychain yn digwydd yno nawr na fyddai byth yn digwydd pan oedd yn yr ysgol yno yn yr 1980au.

    Bues i'n gwenu'n braf bore 'ma wedi dod o Asda Coryton (lle bues yn gweithio am gyfnod byd diflas yn y chweched dosbarth i ennill arian poced). Yno, yn croesawu siopwyr oedd y 'store welcomer' new rhyw swydd felly. Ac yna'n dweud mewn acen dysgwr o'r Cymoedd, 'Ernie ydw i, croeso i Asda yng Nghoryton. Heddiw ....'! Gwych.

    Mynd i'r caffe a gweld merch ifanc yn gweini. Ei henw? Sôffi - ie, sillafiad Gymraeg o Sophie. Bendigedig!

    Pethau bychain, ac mae'n rhaid cofio fod Caerdydd yn eithriad fel pob prifddinas. Ond dwi'n grediniol, petai refferendwm heddiw ar ragor o bwer i'r Cynulliad y byddai Caerdydd yn pleidleisio Ie. Mae hynny'n bwysig gan fod 350,000 o bobl yn byw yno -lot o fots!

    Y gamp yw dathlu llwyddiant Caerdydd heb anghofio nad Cymru yw Caerdydd. Neges i rai o'n gwleidyddion a'n gwerthwyr hyder ni!

    ReplyDelete
  2. Anonymous4:31 am

    Very good blog! Do you have any recommendations for aspiring writers?
    I'm planning to start my own site soon but I'm a little lost on everything.

    Would you recommend starting with a free
    platform like Wordpress or go for a paid option? There
    are so many choices out there that I'm totally confused .. Any ideas? Thank you!
    Also see my webpage: online work from home

    ReplyDelete
  3. Anonymous5:10 am

    Have you ever thought about creating an e-book or guest authoring on other websites?
    I have a blog based upon on the same ideas
    you discuss and would really like to have you share some stories/information.
    I know my readers would appreciate your work. If you're even remotely interested, feel free to send me an e mail.
    Also visit my blog post :: using maestro card online

    ReplyDelete
  4. Anonymous6:33 am

    For newest news you have to pay a quick visit world wide web and on internet I found
    this website as a finest site for hottest updates.
    Feel free to visit my web-site ; internet casino usa

    ReplyDelete
  5. Anonymous6:37 am

    Thanks for sharing your thoughts. I really appreciate your efforts and I will be waiting for your next write ups thank you once again.
    My webpage - easy way for a teenager to make money

    ReplyDelete
  6. Anonymous6:42 am

    Having read this I believed it was rather enlightening.
    I appreciate you taking the time and effort to
    put this short article together. I once again find myself personally spending
    way too much time both reading and posting comments. But so what, it was still worthwhile!
    Also visit my blog ; top online jobs

    ReplyDelete
  7. Anonymous6:55 am

    Hi, Neat post. There is a problem together with your site in web explorer,
    might test this? IE nonetheless is the market chief and a large component of people
    will leave out your magnificent writing because of this problem.
    Here is my page ; play blackjack online for real money

    ReplyDelete
  8. Anonymous7:31 am

    I've been browsing online more than 4 hours today, yet I never found any interesting article like yours. It is pretty worth enough for me. In my view, if all web owners and bloggers made good content as you did, the web will be much more useful than ever before.
    Stop by my web page - how can i make money from home

    ReplyDelete
  9. Anonymous9:41 am

    Its like you read my mind! You seem to know so much about this, like you wrote the
    book in it or something. I think that you can do with some pics to
    drive the message home a bit, but other than that, this is fantastic blog.
    A fantastic read. I will definitely be back.
    Here is my homepage ; ways to make easy money

    ReplyDelete
  10. Anonymous9:20 pm

    Unquestionably imagine that which you stated. Your favourite justification appeared to
    be at the net the easiest thing to be aware of. I say to you,
    I definitely get irked at the same time as folks consider issues that they plainly don't know about. You managed to hit the nail upon the highest as well as outlined out the entire thing without having side effect , people could take a signal. Will likely be back to get more. Thanks
    My page - ira - scottrade

    ReplyDelete
  11. Anonymous12:29 am

    It's difficult to find well-informed people for this subject, however, you sound like you know what you're talking about!
    Thanks
    Also visit my web site : monthly dividend stocks

    ReplyDelete
  12. Anonymous3:27 am

    I just like the valuable information you supply for
    your articles. I will bookmark your weblog and test once more right here frequently.
    I'm relatively sure I'll be told a lot of new stuff right right here!

    Best of luck for the following!

    My page ... unternehmensberater berlin

    ReplyDelete