Reheboth, Patagonia, Cymru a Chwrdestan

Aeth y Mrs a minnau i Gapel Reheboth yn Nant Peris neithiwr. Fydda i ddim yn cael fy hun mewn capel yn aml, yn arbennig felly ar nos Sadwrn. Roeddym yno oherwydd bod cyngerdd wedi ei drefnu i hel pres i ddwy ddynes o Batagonia a gafodd eu hel adref gan yr awdurdodau mewnfudo yn Heathrow tra'n ceisio ymweld a'u mamwlad.



Roedd nifer o berfformwyr yn perfformio - Dafydd Iwan, Aron Elias a Jackie Williams, Cass Meurig a Nial Cain, Gwenan Gibbard a Cathrin Williams. Cafwyd sgwrs ddirdynnol gan Erica, chwaer Shirley Edwards (un o'r sawl a anfonwyd adref).

Ymddengys bod y gost o hedfan i Brydain yn fuddsoddiad sylweddol i berson cyffredin o'r Ariannin, ac mae ymwelwyr nad yw'r biwrocratiaid yn Heathrow yn eu hoffi yn dioddef yn ariannol. Yn waeth mae'n dipyn o slap i rhywun sy'n cysylltu eu hunain yn emosiynol a Chymru i ddeall nad oes ganddynt hyd yn oed hawl i ymweld a'r wlad.

Beth bynnag am hynny roedd y digwyddiad yn un hynod ddiddorol. 'Dwi erioed wedi gweld eiconau megis y Galon Santaidd a'r Forwyn Fair a'i Baban sy'n gyfarwydd ac yn annwyl iawn i mi oherwydd fy nghefndir crefyddol, yn cael eu harddangos mewn capel anghydffurfiol o'r blaen. Roedd y rheswm am hynny yn ymwneud a chysylltiadau trefnydd y noswaith gyda Christnogion o Cwrdestan - mwy am hynny maes o law.



Roedd yn ddiddorol am resymau eraill hefyd. Ar rhyw olwg roedd trefn y noswaith yn fler, di drefn ac ad hocaidd. gyda pheth ansicrwydd ymysg y gynulleidfa (gweddol fawr) ar adegau a'r perfformwyr ynglyn ag union drefn pethau. Mae traddodiad anrhydeddus i'r math yma o beth yng Nghymru.

Ar olwg arall roedd rhywbeth gwirioneddol hyfryd ynglyn a'r peth i gyd - roedd yn nhraddodiad gorau gwleidydda all etholiadol y Gymru Gymraeg. 'Roedd nifer teilwng iawn o bobl o pob rhan o'r Gogledd Orllewin wedi dod at ei gilydd ym mhentref mwyaf diarffordd Arfon ar noswaith fufur iawn, mewn capel lle nad oes ond chwech yn addoli'n rheolaidd. Roeddynt wedi dod yno er mwyn ceisio gwirio anghyfiawnder, er mwyn mynegi cefnogaeth i bobl o ochr arall y Ddaear sy'n rhannu peth o'n traddodiad diwyllianol unigryw, ac er mwyn rhoi cyfraniad ariannol i bobl sydd angen cymorth ariannol. Roedd y perfformwyr hefyd wedi cyfranu yn rhad ac am ddim. Mae'n esiampl o'r hyn y gall un person penderfynol ei wneud os ydyw'n coleddu amcanion teilwng.

Cafwyd nifer o areithiau byr. Safodd arweinydd Cyngor Gwynedd - Dyfed Edwards ac arweinydd Llais Gwynedd Owain Williams ochr yn ochr. Roedd Owain yn gweld y stori yng nghyd destun gorthrwm hanesyddol, tra bod Dyfed yn gofyn sut oeddym wedi cael ein hunain mewn sefyllfa lle'r oeddym yn allforio rhyfel i bellafion byd tra'n methu a rhoi croeso tros dro i'n pobl ein hunain. Dau bwynt teilwng iawn - ond y pwynt a wnaeth y mwyaf o argraff arnaf i oedd un cyfaill o Gwrdestan, nad wyf yn anffodus yn cofio ei enw.

Mae'r ffaith bod rhywun o Gwrdestan yno ynddo ei hun yn rhyfedd - roedd hynny'n deillio o gysylltiadau trefnydd y noswaith, Eilian Williams. Am ychydig oriau roedd Capel Reheboth yn taflu goleuni'r gannwyll ar edefyn bach bregus sy'n cysylltu Cwrdestan, Cymru a'r Wladfa, ac hynny yng nghanol gwynt a glaw Eryri - edefyn sydd ond gan amlaf ond yn weladwy i'r sawl sy'n chwilio amdano. Anhygoel.

Ta waeth am hynny, ei bwynt oedd hyn - bod gwendid Cymru o ran hunan ymreolaeth yn arwain at ddiffyg sylfaenol ac arwyddocaol - nad ydym yn gallu diffinio pwy sy'n Gymry a phwy nad ydynt. Mae hynny'n hollol wir.

Y bobl sydd a'r hawl i wneud y diffiniad yma ydi man fiwrocratiaid Seisnig ym meysydd awyr a phorthladdoedd Lloegr. Mae eu barn wedi ei seilio ar eu profiad cyfyng eu hunain o fywyd. 'Does yna neb sy'n llai addas i farnu ar y mater yma na nhw.

Ein bai ni ydi hynny ac nid bai'r Saeson na neb arall. Pob tro yr ydym yn pleidleisio i bleidiau unoliaethol rydym yn gwadu ein hawl ein hunain i ddiffinio pwy sy'n Gymro neu Gymraes a phwy nad yw'n Gymro neu Gymraes. Rydym yn rhoi'r hawl yna i fiwrocratiaid y meysydd awyr - pobl sy'n gwybod dim oll am Gymru - ein diffinio ni. Rydym yn amddifadu ein hunain o hawl cenedlaethol sylfaenol - ac i bob pwrpas ymarferol rydym yn trosglwyddo'r hawl yna i bobl nad ydynt yn gwybod unrhyw beth o gwbl amdanom. Mae hyn yn fater o warth cenedlaethol.