Cleiantiaeth gwleidyddol - derbyniol?

Mae'r ddadl isod ynglyn a chynllunio yn codi cwestiynau ynglyn a pha mor dderbyniol ydi hi i bleidiau gwleidyddol weithredu'n wleidyddol mewn ffordd sy'n rhoi cymorth i rai grwpiau arbennig o bobl - eu cefnogwyr eu hunain, neu o leiaf i bobl sydd a'r potensial i fod yn gefnogwyr. Cleiantiaeth ydi'r term am hyn. Mae'n fater llawer ehangach na chynllunio wrth gwrs - ond mae'r ddadl ac addasu polisiau cynllunio yn gor gyffwrdd - waeth i mi fod yn onest am hynny.

Y peth cyntaf i'w ddweud ydi bod hyn yn digwydd trwy'r amser. Esiampl o gleiantiaeth gwleidyddol mewn gwirionedd ydi'r ffaith bod Llywodraeth y Cynulliad yn gwario'n sylweddol uwch mewn rhannau di freintiedig o Gymru. Yn amlwg mae dadl tros wneud hynny - delio gyda thlodi ac ati - ond mae dadl o rhyw fath yn ddi eithriad tros gleiantiaeth gwleidyddol. Mae polisi newydd y Toriaid o dorri treth ar gynilion yn esiampl arall. Mae'r bobl sydd gyda chynilion yn dioddef ar hyn o bryd oherwydd cyfraddau llog isel, ac mae'r Toriaid yn ceisio ennill pleidleisiau'r grwp yma o bobl. Maent yn ceisio eu hanfon i'w corlan etholiadol nhw eu hunain os y mynwch.

Gall ymddangos mewn pob math o ffyrdd. Byddwn yn dadlau mai cleiantiaeth (di gost) o fath oedd penderfyniad y llywodraeth Lafur diwethaf i wneud hela llwynog gyda chwn yn anghyfreithlon yn ymgais i blesio un garfan etholiadol (pobl dosbarth canol dinesig - sydd yn gydadran bwysig o glymblaid etholiadol Llafur newydd) ar draul carfan arall (pobl sy'n byw mewn llefydd gwledig, a sy'n sicr ddim yn rhan o'r glymblaid honno). Mae unrhyw bolisiau sy'n hyrwyddo buddiannau lleiafrifoedd ethnig neu ieithyddol yn agored i'r cyhuddiad o gleiantiaeth.

Yn wir, mae modd dadlau bod llwyddiant hir dymor y Blaid yng Ngwynedd yn rhannol yn dilyn o weithredu yn y ffordd yma. Daeth y Blaid i ddealltwriaeth gyda llywodraeth Lafur Callaghan yn ystod misoedd olaf y llywodraeth hwnnw i'w cefnogi am bris. Un o'r pethau oedd rhaid i'r llywodraeth ei wneud oedd cytuno i greu cynllun i ddigolledu chwarelwyr oedd yn dioddef o niwmoconiosis. Roedd hyn yn fater pwysig yn nwy sedd seneddol y Blaid yn y Gogledd Orllewin gan bod nifer sylweddol o ddynion y ddwy etholaeth yn gyn chwarelwyr.

Pan ddaeth etholiad cyffredinol yn 79, gwnaeth y Blaid yn dda yng Ngwynedd - er bod yr etholiad yn un hynod siomedig yng ngweddill Cymru. 'Rwan roedd nifer o resymau am hyn - gan gynnwys ansawdd yr aelodau seneddol. Ond mae'n anodd iawn gen i gredu nad oedd cysylltiad gyda'r cytundeb efo'r llywodraeth Lafur. Aeth y Blaid ymlaen i adeiladu cefnogaeth sylweddol yn y ddwy etholaeth tros y degawdau dilynol, gan ddod i ddominyddu gwleiddiaeth ar pob lefel yn yr ardal.

Dydi hyn ddim yn golygu o anghenrhaid bod y cytundeb niwmoconiosis yn anheg wrth gwrs - i'r gwrthwyneb, y sefyllfa oedd yn bodoli cyn y cytundeb oedd yn anheg o dan unrhyw ystyriaeth gwrthrychol.

Bu farw arwr gwleidyddol fore Sadwrn - Tony Gregory. Mae'n debyg na fydd llawr o ddarllenwyr y blog hwn wedi clywed amdano, ond roedd yn un o bedwar TD (aelod seneddol) Dublin Central. Gwleidydd annibynnol oedd Tony. Roedd yn tynnu ei gefnogaeth o un o ardaloedd mwyaf di freintiedig y ddinas - ardal etholiadol y North Inner City. I'r rhai ohonoch sy'n ymweld a Dulyn, mae'n eithaf sicr eich bod wedi mynd trwy'r ardal - mae'n cynnwys O'Connell Street a'r rhan fwyaf o ganol y ddinas i'r gogledd o'r Liffey.

Un o'r prif resymau pam roedd Tony yn cael ei edmygu ymhell y tu hwnt i'w etholaeth oedd oherwydd ei ddewrder a'i ymroddiad i'w etholwyr - rhai o'r bobl mwyaf di freintiedig yn y Weriniaeth. Cafodd ei garcharu am bethefnos ym 1987 am gymryd rhan mewn protest i gefnogi masnachwyr stryd, ac roedd ei safiad cyhoeddus yn erbyn y gwerthwyr cyffuriau oedd yn dominyddu rhannau o'i etholaeth yn yr 80au - a'i gefnogaeth i ddulliau - ahem - uniongyrchol o gael gwared ohonynt yn rhywbeth oedd yn creu cryn dipyn o risg personol iddo.

Etholwyd Tony gyntaf fel TD yn etholiad cyffredinol 1982 - ac o fewn diwrnodiau roedd wedi cyflawni un o'r gweithredoedd gwleidyddol cleiantyddol mwyaf di gywilydd yn hanes gwleidyddiaeth Ewrop. Roedd arweinydd Fianna Fail ar y pryd - yr enwog Charlie Haughey mewn penbleth. Roedd yr etholiad yn agos iawn, ac roedd Charlie angen i Tony bleidleisio trosto yn y Dail - neu o leiaf beidio a phleidleisio yn ei erbyn er mwyn iddo gael ei ethol yn Taoiseach. Y broblem oedd nad oedd Tony yn hoff iawn o Charlie, ac roedd yn casau ei brif gyfaill gwleidyddol, Bertie Ahern, gyda chas perffaith. Ond roedd ganddo ei bris, a'r pris oedd £80,000,000.

Er mwyn iddo beidio a phleidleisio yn ei erbyn roedd rhaid i Haughey gytuno i gyfres maith o gonsesiynau - y rhan fwyaf ohonynt yn ymwneud a chanol Dulyn, a llawer o'r rheiny o fantais i'r North Inner ei hun - £4,000,000 er mwyn creu 500 o swyddi yn y North Inner, 440 ty cyngor yng nghanol Dulyn a 1,600 o rai eraill ar draws y ddinas, gwladoli Melin Bapur Clondalkin am bod bygythiad y byddai'n cau, grantiau sylweddol i ddennu busnes i'r ddinas, cardiau meddygol am ddim i pob pensiynwr, cyflogi llawer mwy o athrawon anghenion addysgol arbennig yng nghanol y ddinas ac ati, ac ati. (Gyda llaw, ymddengys i Tony wneud i'r trafodaethau gyda Haughey barhau am dair awr a hanner yn fwriadol oherwydd ei fod yn gwybod bod Bertie Ahern yn eistedd yn y car y tu allan yn barod i ddreifio'r Bos adref).

Fel mae'n digwydd ni chafodd y rhan fwyaf o'r arian ei wario oherwydd i lywodraeth Haughey syrthio cyn diwedd y flwyddyn, ond roedd dyfodol gwleidyddol Tony wedi ei sicrhau. Er bod gwleidyddion annibynnol yn cael eu hethol yn lled aml yn y Weriniaeth, fel rheol nid oes iddynt fywyd gwleidyddol hir. Bron yn ddi eithriad byddant yn cael eu targedu gan y prif bleidiau a byddant yn colli eu seddi mewn etholiad neu ddwy. Ail etholwyd Tony yn hawdd yn yr wyth etholiad cyffredinol dilynol, ac roedd yn TD hyd y diwrnod y bu farw - ac roedd hynny mewn etholaeth lle mae'r gystadleuaeth etholiadol yn ddi eithriad yn wirioneddol ffyrnig.

'Rwan roedd elfennau rhyddfrydig a llawer o'r wasg wedi ei ffieiddio at y bargeinio 'anheg' a'r gwleidydda noeth gleiantyddol yma (am gwahanol resymau 'doedd o ddim yn poeni botwm ar Tony na Charlie). Eu dadl oedd ei fod yn anheg i elfennau eraill mewn cymdeithas. Dyma'r brif ddadl yn erbyn cleiantiaeth - er nad ydi natur yr anhegwch yn gwbl glir pob tro - gyda chynllunio er enghraifft.

Ond mae ffordd eraill o edrych ar bethau. Ar y pryd roedd ardaloedd dosbarth gweithiol canol Dulyn - yn arbennig y rhan ogleddol ohono ymysg y llefydd tlotaf yng Ngorllewin Ewrop, ac wedi dioddef o dan wariant cyhoeddus a than fuddsoddiad dybryd am ddegawdau. Roedd cyffuriau yn broblem barhaus a difrifol ac roedd rhannau o'r ardal yn rhy berygl i gerdded trwyddynt wedi iddi nosi. Roedd ymysg y llefydd mwyaf di galon dan haul i fagu plant - ac roedd yna lawer iawn o blant yno. I Tony roedd yn cymryd mantais o gyfle unwaith mewn oes i wella ansawdd bywydau pobl oedd wedi eu bradychu a'u hanwybyddu gan y pleidiau gwleidyddol a'r gyfundrefn. Fedra i yn un ddim edrych i lawr fy nhrwyn ar yr opertiwnistiaeth yma - roedd Tony'n gywir i wneud yr hyn a wnaeth.

Ac fel arfer efo'r blog yma daw hyn a ni'n ol at ni ein hunain, rwan. Y ffaith syml (ond anymunol efallai) ydi bod cleiantiaeth ar rhyw ffurf neu'i gilydd yn rhan o wleidyddiaeth - ac felly mae wedi bod erioed. 'Dydi hi ddim yn gwneud synwyr gwleidyddol nag etholiadol i beidio a cheisio amddiffyn buddiannau unrhyw grwp o gwbl. Byddai hynny'n hunanladdiad etholiadol. Mater o gydbwyso gwahanol ystyriaethau ydyw - Pa mor anghenus ydi'r grwp rydym yn amddiffyn eu buddiannau? Ydi'r hyn rydym yn ei wneud yn cael effaith negyddol sylweddol ar eraill? Ydi'r hyn rydym yn ei wneud yn gyson gyda'n gwerthoedd sylfaenol ein hunain?

Fel gyda chymaint o bethau mewn bywyd does yna ddim atebion syml - ond heb unrhyw amheuaeth mae yna'r fath beth a gwleidyddiaeth rhy egwyddorol - a dydi gwleidyddiaeth felly ddim yn debygol o lwyddo'n etholiadol - ac heb lwyddo'n etholiadol, ni ellir gweithredu i hyrwyddo unrhyw egwyddorion o gwbl.