Thursday, September 29, 2005

Amherst a'r Caernarvon & Denbigh



Digwydd dod ar draws y ddogfen yma wrth chwilio am rhywbeth arall ar y We y diwrnod o’r blaen.

I'r rhai ohonoch sydd methu darllen y llawysgrifen, dyma mae'n ei ddweud.

You will do well to try to inoculate the Indians by means of [smallpox-infected] blankets, as well as to try every other method that can serve to extirpate this execrable race."
- Cadfridog Amherst, Arglwydd Gadfridog Prydain yng Ngogledd America. Y dyn pwysicaf ar y cyfandir.

Ers talwm ‘roeddwn yn gweithio mewn archifdy. Rhyw joban blwyddyn oedd hi – dim gormod o waith go iawn, ond digonedd o amser yn y strongrooms yn byseddu trwy’r papurau hynny sy’n dystion mud i dalp o hanes yr hen Sir Gaernarfon.

O bryd i’w gilydd byddwn yn dod ar draws rhywbeth fyddai’n mynd a’m gwynt - rhywbeth anisgwyl a datguddiol. Profiad fel cynnau matsen mewn ogof enfawr, cwbl dywyll. Er enghraifft y llythyrau a’r erthyglau golygyddol yn y Caernarfon & Denbigh yn ystod yr argyfwng colera yng Ngaernarfon yn 1866 yn beio arferion anfoesol y tlodion oedd yn dioddef o’r afiechyd. Y gwir reswm oedd nad oedd system garffosiaeth ardaloedd tlawd yng nghanol y dref – ardaloedd oedd yn berwi efo pobl, oherwydd nad oedd yr awdurdodau am wario ar yr ardaloedd hyn. Neu lyfr log ysgol yn adrodd mewn arddull ffurfiol, moel, di deimlad ar absenoldeb geneth fach oherwydd cynhebrwng ei mam.

Dogfennau sych yn rhoi cip bach ar ochr ddu byd sydd wedi hen fynd - byd gyda rhaniadau cymdeithasol dybryd – a diffyg cydymdeimlad llwyr rhwng un dosbarth a’r llall.

Ac mae llythyr yr Arglwydd Gadfridog Amherst yn taflu golau tebyg ar wir natur yr Ymerodraeth Brydeinig. ‘Roedd y cyfiawnhad tros yr Ymerodraeth Brydeinig yn ei bortreadu fel ymarferiad gwar i wella ansawdd gwledydd pell anwar – i’w paratoi ar gyfer y dydd pan y byddai’r tramorwyr yn gallu rhedeg eu sioe eu hunain – baich y dyn gwyn.

Mae’r erthygl hon yn rhoi blas o’r gwirionedd. Cyrff tramorwyr wedi eu pentyrru ar ben ei gilydd – mesul miliwn

Wednesday, September 21, 2005

New Orleans, Mayo, Mai Lay, y Dixie a Fallujah

Medi 05 - Trychineb New Orleans. Wele erthygl wych Tom McGurk yn y Sunday Business Post yma. Dyfynaf ran, ond mae'n werth darllen y cwbl:

At the core of US foreign ambitions has been the notion that the sooner the rest of the world is refashioned in America's likeness, the better. When George W Bush talks about spreading freedom and democracy across the globe, what he really means is making the rest of the world more like America.

Why? Because, according to the American myth, the US today is the realisation of centuries of achievement and ambition. You could even see it in the snarl-lines around Donald Rumsfeld's mouth when he referred to ‘old Europe'.

Well, let's look at the society the US has ambitions to inflict on the rest of the world. If the flood tides pouring through the New Orleans levees have swept anything to the surface, it is the great secret the US has hidden for generations.

The secret is that, beyond all the braggadocio and superpoweritis of its media society dominated as it is by entertainment values is the reality that almost 40 per cent of Americans live in a third world, side by side with the first world.

It is a third world where educational, social, medical and employment opportunities simply do not exist; a third world that is uniquely of America's own making.

You can see them on all the news programmes this weekend, sitting on rooftops and motorway intersections, possessing nothing more than the clothes they are wearing. Here, in the world's greatest superpower, which has the technology and resources to move mountains and drain oceans, are its own citizens starving, without water, abandoned and left waving in desperation at passing press helicopters.

What a view of the American dream they have from the streets, where they are competing with the fleeing rats and the wild animals to find food and shelter.

In a mere 72 hours, as parts of New Orleans fell into complete social disorder, the White House has apparently been more concerned about the law and order problem than about the waterless, starving, dying masses.


Dydi'r Dde yn America ddim yn cytuno wrth gwrs - mae ganddyn nhw eglurhad haws o lawer - sef.

Ychydig fisoedd ynghynt 'roedd yr UDA yn gwneud eu gorau i orfodi eu ffordd nhw o fyw ar Irac trwy ymosod ar dref Fallujah. (Not for those of a nervous disposition oedd y geiriau a ddefnyddid ar y teledu ers talwm).

Gwibiwch yn ol ddeugain mlynedd i Mai Lay

Gwibiwn yn ol ymhellach i'r bedwerydd ganrif ar bymtheg, a gwreiddiau'r feddylfryd asgell dde Americanaidd bresenol, meddylfryd sydd yn edrych yn ol America'r bedwaredd ganrif ar bymtheg fel rhyw baradwys bydol - byd di dreth a di wladwriaeth les, byd lle byddai ymdrech yn cael ei gwobreuo, byd lle'r oedd parch at gyfraith a threfn, byd lle'r oedd y tlawd a'r tywyll eu croen yn gwybod eu lle, byd lle nad oedd y wladwriaeth efo rhyw lawer o ddylanwad ar fywyd yr unigolyn. Ac wrth gwrs, nid oedd unman gwell na'r Dixie.

Ond wrth gwrs ffantasi ydi'r uchod. Ceir awgrym o wir natur y gymdeithas, a'r wleidyddiaeth sydd wedi gwreiddio ynddi yma, ac yn fwy erchyll yma. (Un arall i'w osgoi gan bobl y nervous disposition).

Y peth mwyaf arwyddocaol am y lluniau iasoer, trist yma i mi ydi bod cymaint ohonynt yn gardiau post - roedd y sawl oedd yn gyfrifol am y lynchings (dim gair Cymraeg amdano hyd y gwn i - mae'n debyg na fu rheswm i fathu gair yng Nghymru) yn poeni dim y byddai eu gweithredoedd yn cael eu cofnodi ar ffilm a'u dosbarthu. 'Roedd y gymdeithas a edrychir yn ol arni gyda'r fath hiraeth yn sespit o lofryddiaeth, hiliaeth, oedd a diffyg ymdeimlad llwyr o gyfrifoldeb sifil a chymdeithasol.

Ond wedyn mae diwylliant gwleidyddol Prydain yn dra gwahanol wrth gwrs.

Wel, tybed? Mae'n debyg gen i fod y wladwriaeth Brydeinig wedi bod i ryfel yn erbyn mwy o elynion gwahanol nag unrhyw wlad arall erioed. Maen nhw'n dweud bod deg ar hugain gair gan yr Esgimo am gwahanol fathau o eira. Mae eira yn rhan canolog o'r cyflwr o fod yn Esgimo. Yn yr un ffordd mae dwsinau o eiriau Saesneg i ddilorni pobl o gefndiroedd ethnig gwahanol. Fedra i ddim meddwl am un gair o'r fath yn y Gymraeg. Maent rif y gwlith yn y Saesneg.

A cheir blas ar y feddylfryd ar waith o edrych yn ol i'r bedwaredd ganrif ar bymtheg unwaith eto.

Yn yr 1840au hwyr yn yr Iwerddon cafwyd pydredd yn lledaenu trwy gynhaeafau tatws y wlad am nifer o flynyddoedd yn olynol. Tatws oedd prif ffynhonell bwyd ac incwm y tlodion gwledig - ac roedd miliynau ohonynt. Trwy gydol y cyfnod 'roedd y tirfeddianwyr Seisnig, oedd wedi dwyn tir y Pabyddion cynhenid mewn canrifoedd blaenorol, yn allforio grawn i Loegr.

Syrthiodd angau a distryw tros eangdiroedd enfawr o Mayo trwy'r canoldiroedd ac i Cork tra ai'r allforio rhagddo. Bu farw llawer ar ochrau'r lonydd, yn y ffosydd ac yn y caeau, gan bydru, neu gael eu bwyta gan anifeiliaid lle'r oeddynt wedi syrthio - fel defaid. Caeodd llawer, llawer mwy eu hunain y tu ol i ddrysau eu tai fel y dynesai marwolaeth, er mwyn marw ymysg y sawl a'u carodd, gan geisio cadw gafael ar y mymryn urddas oedd yn weddill iddynt hyd y diwedd. Mae geiriau Fr Ward, offeiriad, yn dysteb dagreuol i dreueni'r bobl hyn, a'u penderfyniad pathetig i adael y byd yn barchus:

Our poorhouse is crammed. Still, thousands are craving admittance in vain, hoping to be coffined, rather than be exposed after death to dogs or wild birds of prey.

Yn y cyfamser 'roedd yr allforio yn mynd yn ei flaen, ac 'roedd y fframwaith deallusol a ddefnyddid i egluro hyn yn weddol gyfarwydd unrhyw un heddiw sydd wedi darllen ymateb rhai ar eithafion asgell Dde gwleidyddiaeth America i'r tsunami yn Asia a'r llifogydd yn New Orleans. Mae'r Arglwydd Trevelyan yn rhoi'r feddylfryd honno mewn geiriau'n weddol dwt:

The Famine was the judgment of God on an indolent and unself-reliant people. It was the cure ... applied by the direct stroke of an all wise Providence in a manner as unexpected ... as it is likely to be effectual! As God had sent the calamity to teach the Irish a lesson, that calamity must not be too much mitigated.

Ysgrifennodd yr Esgob John MacHale o Tuam y canlynol i'r Arglwydd John Russell, prif weinidog Prydain:

Your great destiny is the rescuing of an entire people from the jaws of famine.

Ond nid felly oedd Russell yn ei gweld hi. Y person a anfonwyd i liniaru ychydig ar y newyn oedd Sir Randolph Routh, a dyma a ddywedodd wrth ddirprwyaeth ddaeth i'w weld yn Achill:

It is essential to the success of commerce that the mercantile interest should not be interfered with; that it is a mistake to lower prices to assist starving people, for it gave bad habits to the people; and that the government was now determined not to interfere with the merchants but to act in accordance with the enlightened principles of political economy.

Efallai bod dataganiad Synod Thurles i bobl Iwerddon yn 1850 yn mynegi'n berffaith beth ddylai unrhyw un gydag owns o gydymdeimlad a'i gyd ddyn feddwl o'r feddylfryd Eingl Sacsonaidd asgell Dde sy'n rhoi aur o flaen cyd ddyn, damcaniaethau gwleidyddol ac economaidd o flaen atal poen a dioddefaint - ac sydd eisiau allforio'r feddylfryd i weddill y byd - gyda chymorth taflegrau Cruise a bomiau clwstwr os oes angen.

The desolating track of the Exterminator, is to be traced in too many parts of the country - in those levelled cottages and roofless abodes where so many virtuous and industrious families have been torn by brute force, without distinction of age or sex, sickness or health, and flung upon the highway to perish in the extremity of want....

We behold our poor not only crushed and overwhelmed by the awful visitation of Heaven, but frequently the victims of the most ruthless oppression that ever disgraced the annals of humanity. ... we see them treated with a cruelty that would cause the heart to ache if inflicted on the beasts of the field ... One of the worst fruits of the False Teaching of the age, has been to generate a spirit of contempt, hard heartedness, and hostility to the Poor. While the Gospel everywhere breathes respect and love for the poor ... the spirit of error ... denounces them as the great nuisance of the moral world.


Amen

O.N Cyfandir arall, ond yr un hen stori. Newydd ddod ar draws hwn:



Rhag ofn nad ydych yn gallu darllen y llawysgrifen - dyma'r neges:

You will do well to try to inoculate the Indians by means of [smallpox-infected] blankets, as well as to try every other method that can serve to extirpate this execrable race."
- Cadfridog Amherst, Arglwydd Gadfridog Prydain yng Ngogledd America.

Sunday, September 18, 2005

Ail gyfle?










Baneri Gwlad y Basg y tu allan i fflatiau preifat yn yn Bilbao, arwydd ar ddrws bar yn yr un ddinas, baneri Catalonia ar adeiladau cyhoeddus yn Perpignon, a’r Ddraig Goch ar y British Legion yng Nghaernarfon

Beth bynnag am gyflwr sylfaenol diwylliannau cynhenid y tair gwlad, nid oes fawr o amheuaeth bod symbolau gweledol y gwledydd yn amlycach o lawer heddiw nag oeddynt ugain mlynedd yn ol.

Mae’n gwestiwn diddorol os oes rhywbeth sylfaenol ar droed, ynteu rhyw adwaith arwynebol i’r broses globlaleiddio sydd ar waith. Pan ddechreuodd yr ad drefnu mawr y map gwleidyddol y byd (Gorllewin yn fwy penodol bryd hynny) tua chanrif a hanner yn ol (gweler hyn) – gyda’r gwladwriathau modern yr ydym ni yn eu hadnabod heddiw yn dechrau cymryd lle’r trefniadau ymerodrol / brenhinol oedd o’u blaenau, ymddangosodd gwledydd newydd. Parhaodd hyn trwy'r ganrif diwethaf yn sgil y rhyfeloedd mawr, dad drefidigaethu a chwymp y gyfundrefn gomiwnyddol. Gan amlaf byddai rhyw fath o rational ieithyddol, crefyddol neu ethnig i’r gwladwriaethau newydd. Lwc mewn ffordd oedd bod y gwledydd a ddaeth i fodolaeth, wedi gwneud hynny. Adlewyrchiad o leoliad grym gwleidyddol, ac ystyriaethau gwleidyddiaeth ryngwladol y cyfnod.

Petai’r newidiadau wedi digwydd mewn cyfnod arall, gallai Cymru, Catalonia neu Wlad y Basg fod wedi bod yn wladwriaethau go iawn. Yn sicr roedd pob un o’r gwledydd yn medu ar cohesion mewnol cryfach nag oedd gan rhai o’r gwladwriaethau a lwyddodd.

Saturday, September 10, 2005

David Davies a'r Cynulliad



Mae David Davies yn cwyno am gost adeiladu'r adeilad newydd i'r Cynulliad Cenedlaethol yn ei flog.

Efallai fy mod yn gwneud cam a'r dyn, ond nid wyf yn ei gofio'n cwyno am gost bloc o swyddfeydd o'r enw Portcullis House ar gyfer aelodau seneddol yn San Steffan. Ymddengys bod y rhain wedi costio £235,000,000 - mwy na miliwn ar gyfer pob AS sydd yn defnyddio'r lle.

Pam felly bod David (ac eraill) mor flin am y £66,000,000 mae'r Cynulliad wedi ei gostio?

'Dwi'n credu bod yr ateb yn weddol syml. Mae'n werth gwario ar ddemocratiaeth Prydeinig, ond gwastraff adnoddau ydi gwario ar ddemocratiaeth Gymreig. Wedi'r cwbl mae Prydain yn wlad go iawn, ond rhyw esgys tila am wlad ydi Cymru. Oherwydd hyn, mae David yn flin gweld arian yn cael ei wario ar greu posteri yn iaith yr esgys tila yma o wlad. Gweler.

Mae David Davies yn wleidydd poblogaidd a galluog. Mae hefyd wedi cymryd y drafferth i ddysgu'r Gymraeg. 'Dwi wedi cyfarfod a fo unwaith - mewn siop lyfrau yng Nghaerdydd. Roedd yn chwilio am lyfrau dysgu Magia - iaith Hwngari. Eglurodd bod ei ddyweddi'n dod o'r wlad honno. Fe'i cefais yn fachgen cwrtais, dymunol a diymhongar. Ond - 'dydi Cymru ddim angen gwleidyddion fel David Davies. Mae'n ystyried democratiaeth ei wlad ei hun yn is raddol, iaith ei wlad ei hun yn is raddol, ei wlad ei hun yn is raddol. Yn y rhan fwyaf o wledydd bradwr ydi'r gair am y math yma o berson.

Gwyl yng Nghatalonia



Dawns Gatalaneg yn yr awyr agored mewn pentref glan mor o'r enw Collioure, ddim ymhell o'r ffin rhwng Ffrainc a Sbaen. Fel sy'n digwydd ym mhob pentref neu dref yn Ffrainc yn ol pob golwg, mae gwyl haf yn mynd rhagddi.

Mae miloedd o bobl yn y dref. Erbyn yr hwyr, nid oes modd parcio car am filltiroedd y naill ochr i'r pentref na'r llall. Mae'r traethau, y creigiau, tir y castell - neu unrhyw dir agored arall yn llawn o bobl yn cael picnic. Mae'r bariau'n llawn, ac yn anarferol i Ffrainc, mae llawer o'r llymeitwyr wedi meddwi. Mae'r strydoedd culion yn llawn pobl - thai'n ymwelwyr fel ni, ond mwy o lawer yn Gatalanwyr sydd wedi dod i lawr o fynyddoedd y Pyranis gerllaw.



Mae'r strydoedd yn for o weithgaredd - bandiau pres o gwahanol bentrefi, grwpiau pop, sioe dan gwyllt, stondinau diod dros dro ar hyd y strydoedd, a dawnswyr yn dawnsio i gyfeiliant y bandiau pres.

Dawnsio Catalaneg ydi o - ac mae rhywbeth ad hoc amdano. Band yn dechrau chwarae a dau neu dri o bobl yn ffurfio cylch bach, ac yn dechrau dawnsio. Yn raddol mae mwy a mwy o bobl yn ymuno, ac mae cylchoedd eraill yn ymddangos. Mae'r symudiadau'n aml yn ymwneud a'r traed a'r dwylo, ac maent yn weddol fan at ei gilydd - ond maent wedi eu sincrineiddio'n dwt. Mae pobl o bob oed yn cymryd rhan - o bensiynwyr i blant eithaf man. Yr oedolion yn weddol sicr eu troed, y plant yn edrych ac yn efelychu.

Diwylliant ar waith efo twristiaid o bedwar ban byd yn edrych. Diwylliant ar waith -pont bach rhwng y gorffennol a'r dyfodol yng ngwres noswaith yng Nghatalonia - pont ar ffurf cylch.

Sunday, September 04, 2005

New Orleans

Dwy erthygl ddiddorol yn Y Sunday Business Post

Hon gan David McWilliams sy'n rhoi manylion digon diddorol am hanes y ddinas a Lousiana, yn cysylltu'r drychineb efo global warming ac yn egluro gwreiddiau'r gair OK.

A'r erthygl wych yma gan Tom McGurk sy'n beio'r drychineb yn rhannol ar y psyche Americanaidd - ac yn gweld yn y sefyllfa y freuddwyd Americanaidd yn ei holl erchylldra.