Clymblaid rhwng y Blaid a'r Toriaid?

‘Dwi’n rhyw ddeall bod Dafydd Wigley a Cynog Dafis ar grwydr yn hyrwyddo’r syniad y dylai’r Blaid ffurfio clymblaid efo’r Toriaid er mwyn ennill grym ar ol yr etholiad nesaf. ‘Roedd cyfarfod gyda’r ddau yn yr Institiwt Caernarfon i drafod hyn yr wythnos diwethaf. Ches id dim gwahoddiad i fynd – felly nid oeddwn yno. Ond yn ol yr hyn a ddeallaf, cyflwynwyd y syniad o ddod i ddealltwriaeth ffurfiol efo’r Toriaid cyn yr etholiad nesaf, a chyfeirwyd at gytundeb tebyg rhwng Plaid Lafur Iwerddon a Fine Gael. Holais Dafydd Wigley neithiwr – ac ‘roedd yn llai pendant o lawer ynglyn a’r syniad o gytundeb ffurfiol.

Beth bynnag, byddai cytundeb ffurfiol cyn etholiad yn gamgymeriad dybryd. ‘Dwi’n dweud hyn er fy mod yn sylweddoli mai trwy gynghreirio efo’r Toriaid ydi’r unig ffordd y gall y Blaid gael eu dwylo ar rym gwleidyddol yn y dyfodol agos neu ganolig.

Mae’r model Gwyddelig yn un amhriodol. Mae temtasiwn i bleidiau wneud hyn yn yr Iwerddon oherwydd y system etholiadol. Mae Llafur yn derbyn y byddant yn colli pleidleisiau cyntaf (first preferences) i ddau gyfeiriad. Bydd rhai ar adain dde eu plaid yn dweud ‘Waeth i mi bleidleisio i FG ddim’, a bydd eraill ar chwith y blaid yn pleidleisio i bleidiau eraill y chwith am eu body n casau FG.

Pam felly bod Llafur yn cymryd y cam hwn? Mae’n syml oherwydd y drefn etholiadol yn y Weriniaeth. Mae ail a thrydydd pleidlais yn bwysig – ac mae llawer o rai FG ar gael. Ffordd o ddenu’r pleidleisiau hyn ydyw. Dim ond y bleidlais gyntaf sy’n bwysig yng Nghymru.

Byddem yn y sefyllfa o ymladd etholiad gyda Peter Hain et al yn mynd o gwmpas y wlad yn dweud ‘A vote for Plaid is a vote for the Tories’. Byddem yn colli pleidleisiau o’n hadain chwith i Lafur a’r Lib Dems, a rhai o’n hadain dde i’r Toriaid. Byddem yn sicr o gael ein gweld fel ail blaid y glymblaid oherwydd gwendid arweinyddiaeth y Blaid yn y Cynulliad.

Mae yna ffordd i gynghreirio efo’r Toriaid mewn llywodraeth heb chwalu’n cefnogaeth – ac mae’r ffordd honno i’w chael yr ochr arall i’r Mor Celtaidd hefyd. Mynd i mewn i etholiad ar ein liwt ein hunain – ymladd am bob pleidlais ac ystyried pethau ar ol gweld y fathemateg ar ol etholiad. Dyna a wna’r rhan fwyaf o bleidiau Gwyddelig. Mae’n osgoi gwaedu pleidleisiau yn ystod etholiad, mae’n osgoi trafodaethau hir, lled gyhoeddus cyn etholiad, mae’n rhoi cyfle i ddweud – ‘Roedd rhaid i ni er mwyn ffurfio llywodraeth sefydlog – er mwyn y wlad’

Wedyn, os ydi’r llywodraeth yn llwyddiannus, mae’n ein rhoi mewn lle cryf ar gyfer yr etholiad nesaf. Os nad ydi pethau’n gweithio, mater bach ydi tynnu allan a gadael i’r pleidiau eraill geisi gwneud rhywbeth o’r smonach.